SMUAINTEAN AIR BALL-COISE ’NAM OIGE

le Coinneach Mac a’ Ghobhainn

Bha mi coiseachd suas am Mol-a- Tuath ann a Steòrnabhagh còmhla ri caraid nuair a chaidh fear seachad a tharraing mo shùil. Duine àrd, le falt liath a bha air tanachadh air a’ mhullach, ach a bha ruadh air na taobhan; e sgiobalta ’na cheumaibh, le gothaidh ’na dhà ghualainn.

“Na dh’aithnich thu am fear ud? ”, thuirt mo charaid rium.

“Cha do dh’aithnich, ach bha nì ’na ghnè a thug m’ aire thuige,” fhreagair mi.

“Siud,” ars esan, “Louis Quinn”.

“Louis Cò? ”, thuirt mi.

“Tha”, arsa mo charaid, “Louis Quinn a bha cluich do na Rovers uaireigin”.

“Louis Ruadh na Rovers!” thuirt mi le beagan iongnaidh, agus thog mo smuaintean air ais gu làithean m’òige air Taobh Siar Eilean Leòdhais eadar 1930 agus 1939, linn anns a robh ball-coise air a thighinn beò agus ri dèanamh adhartas, mus do chuir an Cogadh gach nì bun os cionn.

Bha Nis màirnealach gu tòiseachadh ri cluich ball-coise, ach bha e nàdurrach dhaibh gun dèanadh iad adhartas gu luath, oir bha dà nì ’na fàbhar nach robh aig ceàrnaidh eile dhen dùthaich: bha mòran sluaigh ri còmhnaidh dlùth air a chèile, agus bha machraichean brèagha rèidh aca airson cluich. Cha robh ach mu cheithir mìle bho cheann gu ceann dhen a sgìre, agus ann an àm nach robh bheag de dhòigh siubhail ann ach air chois, no air baidhsagail, bha e furasda dha na gillean a thighinn còmhla airson cluich agus ionnsachadh. Cha robh cosnadh a-mach às an Eilean, mar seòladh agus obair-latha, ach tearc aig an àm, a’ fàgail gu robh mòran bhalaich aig na dachaighean. Thug Nis greis a’ ruith co-cheangal eadar gach baile, le sia agus seachd sgiobaidhean toirt pàirt ann. Thug seo dhaibh teòmachd anns an fhearas-chuideachd, agus cothrom taghadh nan cluicheadairean bu sgileil airson sgioba na Sgìre.

Bha an Taobh Siar, no ‘West Side’ mar a bha iad air an ainmeachadh, gu math adhartach ann am ball-coise aig an àm. Bha stiùiriche math

aca, ann am Murchadh MacLeòid à Brù. Bha seo follaiseach anns a’ cho-dheuchainn eadar iadsan agus Nis airson duais Eilean an Fhraoich, nuair a fhuair an Taobh Siar a’ bhuaidh le seachd tadhail gu a h-aon.

Bha an tiodhlaic seo air a chur a-mach le Comann Leòdhais agus na Hearadh Ghlaschu airson cò-stri eadar sgiobaidhean dùthchail nan ceàrnaidhean sin, bliadhna air ais, ann a 1933. Thug àrd-cheannas anns a’ cho-dheuchainn seo dèine do na sgiobaidhean leasachadh a dhèanamh anns a’ chluich aca. Bha tàladh anns an ainm fhèin – Eilean an Fhraoich – agus a dh’aindeoin duaisean eile a thàinig a-steach, ’se fhathast as luachmhoir’ ri chosnadh. Seachad air a sin, chan fhaod ach cluicheadairean a bhuineas don an àite a bhith anns an sgioba, a’ toirt ionnanachd dhan a’ chò-stri.

Ach ’se sgiobaidhean Steòrnabhaigh ri tighinn a chluich a Nis as motha tha ri mo chuimhne. Aon fheasgar brèagha samhraidh ann an 1935 bha sinn staigh aig machair nan Còig Peighinnean a’ feitheamh gu foighidneach ris a’ chò-stri eadar Nis agus na Rovers, an dèidh coiseachd astar cheithir mìle. Mu sheachd uairean thàinig bus na Rovers leis a sgioba agus beagan de luchd-taic. Thòisich a’ chluich, agus cha robh e duilich ri fhaicinn gu robh cluicheadair aig na Rovers a bha ann an cleas dha fhèin, fear àrd ruadh, le gothaidh ’na dhà ghualainn. Bha e suas a’ phàirc leis a’ bhàlla, a-null ’s a-nall, ri fàgail gach fear ’na dhèidh, gun chobhair. Bha sgile neach leis fhèin, agus am bàlla fada suas a’ phàirc, ri cùnntadh anns a latha ud, agus bha pailteas den a’ chiad fhear aig Louis Quinn. Ach bha cluicheadairean math aig Nis cuideachd, gu sònraichte Snagaidh Sheocain, fear leth-dìon (centre - half) agus Gaisean Fionn eadar na puist. Sinne air a loighne ag eubhach ri Snagaidh “Thoir sìos e! Stad e!” Cha robh cùmhnantan ball-coise cho daingeann agus a tha iad an-diugh. Bha slaod-taobh agus a’ ghualainn air an ceadachadh.

Na faigheadh Louis troimh na deuchainnean sin bha aige ris a’ bhàlla chur seachad air a’ Ghaisean, agus cha robh sin furasda, oir bha e aig an àm cho math ri fear-gleidhidh a bh’anns an Eilean. Faodaidh mi innse gun rinn na Rovers a’ chùis gu socrach, ach ged a bha sinn duilich call, bha sinn air ar gluasad gu toileachas leis a’ chluich a chunnaic sinn bhon an fhear ruadh.

Air an t-samhradh a chaidh bha mi aig Pàirc Chnoc nan Gobhar ann a Steòrnabhagh, ri faicinn a’ chò-stri dheireannach airson duais Eilean an Fhraoich eadar Nis agus Na Lochan. Bha cluich mhath ann air gach taobh, gun mòran eadar na sgiobaidhean, agus choisinn Na Lochan a’ chraobh-chosgair le aon tadhal a bharrachd. Bha Nis duilich gun do chaill iad, ach cha robh duine aig a’ Phàirc nach robh toilichte airson Na Lochan, a thug dhachaigh leotha Cupan Eilean an Fhraoich agus

a rinn cho math an dèidh bhith cho fada anns an fhàsach.

Ach cha robh mi air mo tharraing cho mòr ris a’ chluich agus a bha mi ’nam òige. ’S dòcha gu robh mi a’ coimhead sìos ris na cluicheadairean an àite bhith coimhead suas riutha mar a bha mi ’nam bhalach. ’S mathaid gu robh ri ’g ionndrain na gaisgich mar Snagaidh Sheocain, Gaisean Fionn agus feadhainn eile a bha cluich do Nis ’nam òige.

’S dòcha gu robh mi ri ’g ionndrain Maighstir na Cluich fhèin, Louis ruadh Quinn.