Gnothaich Bhoireannach

Le MURDAG NICCOINNICH

CHAN EIL leabhraichean air an turchair ar làmh san aimsir so nach eil làn chomhairlean seòlaidh mu gach gnè nì; ciamar a leanas bòidhchead na h-òige ris an té a tha dà fhichead— ’s e sin ma bha bòidhchead ann bho thùs—agus, mur an robh, theirear ruinn nach ruig sin a leas dad a dhragh a chur oirnn. Faodar ionnsaigh a dheanamh le acuinn làn“hormones”no rudeigin eile ’s bidh fiamh an naoidhein air gach gnùis. Tha iad an dùil mnathan-fuine agus còcairean a dheanamh dhinn gun taing dhuinn. Chan eil aon ghothaich ’nar caitheamh beatha mu nach faic sinn briathran earbsail gu leòir ach ’s ann air togail teaghlaich agus sonas pòsda as ro fhileanta an luchd sgrìobhaidh, agus tha an deasbaireachd aig a h-àirde mu’ n mhnaoi a bhith an ceann cosnaidh, gu h-àraid ma tha’n teaghlach car òg. Chan eil mi’n dùil gun urrainn aon neach barail a thabhairt a bhitheas iomchuidh do ghrunn mór, oir s ann aig gach té as fheàrr fios air cor a beatha fhéin agus is ann aice-se a mhàin tha aithne air meud na rèit ’s na h-aont a th’ eadar i fhéin s a céile mu’n aobhar so.

Tha fios math gu bheil e ion-mhiannaichte màthair cloinne òga, no’n athair, a bhith ’nan cois mar is tric, ach chan eil sin a’ ciallachadh nach seall neach eile as an deidh gu diongmhalta. ’Nam òige an Leódhus cha b’ annasach idir do aon no dhithis de’n teaghlach rudeigin mór an togail an tigh seanar, agus cha mhór a rinn sin orra. Feumaidh a’ chlann ionnsachadh seasamh air an casan féin, gun am muinghin a chur an neach sam bith.

’S ANN leis na cùisean so air m’aire chaidh mi ’chòmhradh greiseag ri té de bhoireannaich ainmeil na h-Alba, té a chùm dreuchd àrd fad a beatha agus a tha ’na mnaoi ’s ’na màthair cuideachd. Bho chionn ochd bliadhna a nis chualas gur e ban-Albannach a’ chiad

[Sanas]

bhean-lagha a ràinig inbhe comhairleach-lagha do’n rìgh. B’ e sin K.C. an uair sin, agus Q.C. an diugh, agus b’ i Mairead Kidd (oir is e sin an t-aimn a tha i cleachdadh ’na dreuchd) no Mairead, bean Dhòmhnaill Mhic Dhòmhnaill. B’ ise a’ chiad bhoireannach a ràinig inbheAdvocatean Alba, agus b’ i a’ chiad K.C. a bh’anns an rìoghachd so. Bha aon té ann an Canada roimpe, agus tha dithis eile nis ann an Sasunn. Sin iad gu h-iomlan agus faodaidh mnathan na h-Albann a bhith fìor uasal as an té dhiubh a tha aig ceann-toisich na dreuchd chudthromaich so.

[Dealbh]
Mairead Kidd, Q.C.

Chan e sin a mhàin ach ’s e bean-tighe agus màthair a th’innte cuideachd. Phòs Anna, a nighean bho chionn mìos na dhà, agus bha Mairead NicDhòmhnaill mar mhàthair sam bith eile, làn dòchais gum biodh i sona, agus tha mi ceairt cinnteach làn dùil gum bi i cho buidheach ’s a bha ise i fhéin, oir tha e furasada gu leòir a cho-dhùnadh gu bheil a’ bhean so àghmhor ’na dachaidh.

Ged a tha dealbh an cois so, chan eil e deanamh ceartais idir d’a fìor choltas. ’S e a’ chiad rud a bhuaileas air an aire cho òg ’s a tha i ’coimhead. Tha a craiceann àluinn gun gun mhóran cuideachaidh bho na cungaidhean maiseachd; tha a falt goirid agus nuair tha i a’ còmhradh is deònach i air a làmha ruith troimhe. Tha a culaidh sìmplidh, ach banail, càileir agus chan eil fiamh a’ ghàire fada bho sùil.

’S dòcha gu saoil sibh gum biodh té a tha cho àrd san lagh rudeigin duilich bruidhinn rithe, no té a tha cho tuigseach fòghluimte so car uaibhreach. Mo bhriathran nach eil càil de’n t-seòrsa sin ’na gnè idir. So té anns nach eil nàdur bòsdachd no spaglainn; ’s ann tha i car fiata.

Dh’innis i dhomh mu fhear an tighe, gur ann a Loch an Inbhir a thàinig a shìnnsribh, ged a bha a sheanair air ceann an luchd-suidhich an eilean a tuathNew Zealand, agus athair ’ na fhear-lagha an ceann a deas Africa. Is e Q.C. a th’ann dheth-san cuideachd. Cha tug i guth oirre fhéin gun mi fheòrachadh dhith. Ged nach eil i ’na ban-Ghaidheal tha i-fhéin agus a fear ag ionnsachadh na Gàidhlig. Chan eil i aice cho math ’s bu mhath leatha, ach tha i ’n dùil làn a cinn a bhith aice dhith fhathast. “Tha modh smuaineachaidh luchd na Gàidhlig eadar-dhealaichte gu h-iomlan bho luchd bruidhinn na Beurla. Chan

[Sanas]

eil mi dol a’ leigeil do’n Ghàidhlig gabhail orm idir,” ars ise. “Tha i fìor eòlach air Gairm.”

Am barail Mairead NicDhòmhnaill feumaidh gach nighean agus balach ionnsachadh gur h-ann ’nan làmhan fhéin a tha am beathachan. Dh’aontaich i gu h-ealamh gu robh cus againn mar ghréigh air sàilean a chéile. “ ’Se ar dleasdanas ar cuid cloinne a thogail gun eagal sam bith roimh’n crannchur. Feumaidh sinn feuchainn ri dànachd agus ladarnas a thoirt dhaibh ’nan òige ’s cha thachair sin ma tha sinn gu daonnan air làimh gu seasamh ’nan àite.” Is mór an doilgheas a tha an t-eagal, ge be air bith a ghnè, a’ toirt gu buil an òigridh, ’na beachd-se, agus gu dearbh ’s ann aice bu chòir brod an fhios a bhith agus i a’ caitheamh uimhir d’ a tìde sna cùirtean lagha.

“Aon aobhar air an tug i briathran neartmhor, ’s e sin gu bheil cosguis ar bith-beò a’ toirt air grunn math againn a dhol an ceann cosnaidh. Bha aice ris a’ chuspair so a rannsachadh gu foirfe bho chionn ghoirid agus cho-dhuin i gu bheil cosgais teachd-an-tìr air meudachadh faisg air a leth uimhir a rithist ’s na bha e(40 per cent. )anns na sia bliadhna mu dheireadh.

Cha do shaoil i riamh gun rinn a dreuchd an cron bu lugha air aonachd agus teò-chridheachd a teaghlaich, agus, nuair dh’fhàg mi i, ann an rùm dachaidheil, làn leabhraichean, cha robh mi an teagamh mu’n bheachd so.

So, ma thà, Mairead Kidd, Q.C. , agus faodaidh i deagh mhisneachd a thoirt do’n mhór chuideachd againn a tha ’n ceann cosnaidh cho math ri’n cois teaghlaich.

RINN mi beagan sgrùdaidh air na dh’fheumar a chur amach air annlan, agus thuirt bean an Dun-Eideann gu robh ise caitheamh dà nota dheug san t-seachdain air cóignear air lòn agus glainead, gun ghuth air gual, solas, aodach no dachaidh. Dlùth air Glaschu thuirt bean-tighe rium gu robh ise cur deich notaichean amach air cóignear, agus sin le brod a’ ghàrraidh anns a bheil treallaich mhath de lus agus meas a’ fàs, cho math ris a’ bhuntàta.

Choinnich mi dithis aNew Zealandbho chionn ghoirid, fear agus bean a tha air caitheamh còrr air bliadhna air feadh na rìoghachd so. Tha iad a’ gabhail oibreach, agus tigh ma gheibh iad e, anns gach ceàrn agus ’s ann aig bean an tighe bha luaidh air cho minig ’s a tha làmh air a sporan. Tha e coltach gu bheil gach ball aodaich gu math nas saoire an so, agus ged a tha na caoraich ’nam mìltean thall aca-san tha snàth fighe suas ri tasdan nas daoire na tha e an so—daor ’s ged a thà e. Bha i ’ceannach na b’urrainn dhi de gach gnè culaidh.

Ach ’s e na bùitean a bhith fosgailt’ Di-Sathurn bu taitnich leotha idir. Tha gach bùth thall ud ’ga dùnadh bho naoi uairean feasgar Di h-aoine gu madainn Di-luain, aig amannan eadhon gu Di-ciadain. Le sin dhath ’s e“Refrigerator”aon inneal a “dh’ fheumas” a bhith anns gach fàrdaich.

SANN an Leódhus a tha mi ’sgrìobhadh. Ged nach eil móran mhnathan ri dreuchd ’s na ceàrnaidhean so cia mheud aca, air an dùthaich nach eil ri obair latha mach a dorus? Gu dé tha ’n té aig a bheil sgiobadh mònach ri chosnadh a’ deanamh agus nach minig i muigh a thig a’ chlann dhachaidh as an sgoil!

[Sanasan]

Is iomadh boireannach anns an eilean air a bheil aoibhneas gur e cutag òir a thairgeadh do’n Bhàn-righ mus do dh’fhàg i Steòrnabhagh. ’S ann gann an diugh a tha an té a tha ris a’ chutadh. Thogadh mi ’nam measg agus tha làn aithne agam air cho cruadalach ’s a tha iad, ri obair shalach anns gach fliuch agus tiorman, fluchd agus teas, a’ saothaireachd bho mhoch gu dubh air bheag duais le barrachd sunnd agus feala-dhà na chluinnear an comunn idir a nis.

’S ann tha sinn an cunnart am measg gach goireis agus innleachd dìochuimhne a dheanamh air cho sgileil, ealamh ’s a thà iad. Tha ochd eadar-dhealachaidh taghaidh r’a dheanamh air an sgadan an Steòrnabhagh am bliadhna—tha sin a’ ciallachadh gum feum iad, ann an tiota, an sgadan a dhealachadh, ’s a chutadh, ’s gach fear a thilgeadh gu neo-mhearachdach, clisg do’n bhascaid cheairt, gun sùil thoirt thar an gualainn.

’S iomadh gàire rinn sinn còmhla riutha mu “mhì-chàil an ath-lìonaidh, bhith ’g éirigh moch sna madainnean,” agus tha mise co-dhiùbh a’ deanamh gàirdeachais gun chuir Steòrnabhagh meas cho mór orra leis a’ chuimhneachan mhaireannta so do’n bhoireannach, ’s do’n bhean, ’s do’n mhàthair as àirde tha san rìoghachd.

THADHAIL a’ Bhàn-righ ann an tigh dubh ann an Garrabost ann Rubha. ’S e cùis argumaid gun stad a tha so. Gu dé ’ur beachd? Siùidibh? Cuiribh thugainn ur smuaintean mu’n chùis so anns a’ Ghàidhlig.

[Dealbh]
Garrabost, a’ sealltainn tigh Catriona Ghrannd air an do thadhail a’ Bhàn-righ.