Lord Lovat of the ’45,le Moray McLaren.
(Jarrolds. Lunnainn. 18/- .)

Air a’ Ghaidhealtachd anns an ochdamh linn deug bha grunn mhath de na cinn-cinnidh a bha eadar a bhith Gaidhealach is a bhith Gallda. Agus bha rùn air an siubhal a bha cumanta gu leòir roimh ’n àm sin is ’na dhéidh—b’ e sin a bhith gleidheadh, no a’ meudachadh, am móralachd fhéin. B’e aobhar de ’n t-seòrsa sin a bha fo sgéith na mór-chuid de na cinn-feadhna nuair a thug na Stiùbhartaich oidhirp air crùn na h-Albann, is crùn Bhreatainn, ath-ghlacadh an 1715 agus am Bliadhna Theàrlaich. Chuir cuid de na bàird sgèimh air an fhéinealachd shuaraich so, agus cuid aca, is dòcha, gun smuain aca gu robh a leithid sa’ chùis. Agus air an làimh eile bha feadhainn ann a rinn cogadh as leth an dùthcha is a chaill gach maoin is inbhe a bh’ aca.

Cha do dh’ fhàg eachdraidh air MacShimidh an latha sin, no am Morair MacShìomoin mar a theireadh Mac Mhaighstir Alasdair ris, gum b’e cor a dhùthcha a bha a’ cur dragh air, ach tha Moray McLaren anns an leabhar ùr aige, a’ fiachainn an sud ’s an so ri teagamh a chur anns a’ chùis. Cha robh duine nach do dh’ aidich gu robh MacShimidh innleachdach—

“Bu lìonmhor cuibheall ghoireasach
Chinn sgoinneil ann ad eanchainn,”

arsa Mac Mhaighstir Alasdair—agus tha McLaren a’ nochdadh gur h-ann a bha cus innleachd air aire. Tha e aig an aon àm ag ràdh gu robh e dìleas do na Stiùbhartaich ’na dhòigh fhéin, fad a bheatha. B’e sin an dòigh iongantach.

Is fhiach an sgeul innse a rithist, a dh’ aindeoin sin uile. Chan eil a bheag de rud as ùr anns an aithris so, ach còrdaidh i ris a’ chàil a shaoileas gu bheil iomraidhean Hill Burton agus W. C. Mackenzie ’nam biadh ro làidir. ’S e eachdraidh shuigeartach a tha so, agus tha an duine a’ tighinn beò fo ar comhair, a’ tadhal na cùirte san Fhraing, fo ’n choill am monaidhean na Gaidhealtachd, aig ceann a’ bhùird ’na àros fhéin ’s a’ chuirm ’ga caitheamh, a’ dannsa an Dun-éideann ’na thrì fichead bliadhna ’s a deich, is a’ dol gu a bhàs am baile Lunnainn sa’ bhliadhna 1747. Deagh sgeulachd, air a deagh h-innse, is cha ghabh duine aithreachas a leughadh.

R. R.

[Sanas]