Gnothaich Bhoireannach
Le MURDAG NICCOINNICH

THATAR, gu tric, a’ cur oirnn nach eil cus ùidh againn ann an riaghladh ar bailtean ’s ar sgìrean. Cha chuirear sin as leth mhnathan Steòrnabhaigh co-dhiùbh, oir gu minig is ann a tha a’ bhean-tighe a chuir iadsan, le ’n deòin fhéin, a shuidhe an Comhairle a’ bhaile a’ cur an gnothaich air adhart le sgil agus le dìlseachd a bhiodh cruaidh air fear sam bith a bharrachadh no chur am feabhas.

Is e so, matà, a’ Bhan-bhàilidh Anna Urchardan, ban-Leódhusach pòsda aig Gaidheal a tha air iomadh bliadhna a chaitheamh a’ strì ri dìomhaireachd an àrdchunntais a theagasg an sgoil mhóir Steòrnabhaigh. Bha i fhéin ’na bean-teagaisg air dùthaich Leódhuis car àm, mun do phòs i. Mar sin, tha i làn fhiosrach, chan ann a mhàin air cor an luchd-dùthcha san eilean, ach air staid muinntir a’ bhaile cuideachd; chan e mhàin cùisean òigridh troimh shùil bean-sgoile ach troimh bheachd màthar cuideachd—oir tha Anna, a nighean, pòsda an Ameireaga. Tha làn a claiginn aice de’n Ghàidhlig, nì a tha anabarrach feumail dhi, gu h-àraid ’na saothair daonnan air sgàth nan seann daoine, gun luaidh air a h-obair mar bhan-bhàilidh.

Ged a bha làmh aig dithis mhnathan roimpe an cùisean riaghlaidh Steòrnabhaigh b’e Anna Urchardan a’ chiad bhoireannach a choisinn barrachd phaipearan-taghaidh na na fir. Is e so fìor dhearbhadh air cho measail ’s a tha i an diugh, oir cha d’ fhuair i steach air a’ chiad oidhirp. Aig a’ chunntas mu dheireadh ’s i bha air thoiseach air càch. Cha ruigear a leas an còrr a ràdh.

Dh’ fheòraich mi dhith, agus mi air greiseag tìde a chaitheamh gu a càirdeil, taitneach mu chupan tea maille rithe fhéin ’s r’a fear, ciamar a thug i smuain air an obair-sa. Is ann a chaidh iarraidh oirre seasamh, as leth mnathan a’ bhaile. Cha robh i ro chinnteach aig toiseach

[Sanas]

tòisich, ach rinn i ionnsaigh mu dheireadh—agus nach math gun d’ rinn! Tha aig mnathan Leódhuis guth air an taobh an so, té a tha a’ strì gu dìcheallach, dèanadach, dùrachdach air an sgàth, nach eil a’ cleith nan cothroman, air nach eil geilt a guth a thogail, agus nach eil ’ga sàbhaladh fhéin, ge be seirbhis air bith a ghabhas i os làimh.

Tha a’ Ghàidhlig ro fheumail cuideachd dhi ann a bhith rannsachadh na tha de fharraid ’s de cheasnadh a’ tighinn thuice mu staid dhachaidhean an t-slòigh. Is i an ceann-suidhe air a’ Chomhairle ris a bheil tighean a’ bhaile an urra. Cha mhór là nach eil cuideigin air a tòir, agus tha làithean a bhios seisear ’ga tadhal. Chan eil e doirbh faicinn gu bheil a’ chùis so faisg air a cridhe, oir tha i a’ strì ris gach gnè thogalaich a thatar a’ toirt gu a h-aire a sgrùdadh le a dà shùil fhéin. Sin, saoileam, aon aobhar air cho soirbheasach ’s a tha i. Chan e facal neach eile tha i a’ gabhail.

Tha aobhar pròis aig Comhairle Baile Steòrnabhaigh ’nan cuid tighean-còmhnaidh, oir tha seachd ceud tigh aca air an togail a nis. Tha so a cheairt cho math ri, no ’s dòcha nas fheàrr na, baile eile san dùthaich, ’gan coimeas meud ri meud.

Gu faicsinneach, tha aon nì a’ cur bròin oirre— ’s chan eil i ’na h-aonar. ’S e sin mar a tha e coltach nach eil an Stàit a’ cur ach beag shuim ann an staid an iasgair air a’ chroit. Is soilleir do neach air bith nach deanar teachd-an-tìr air a’ chroit a mhàin san latha ’n diugh, agus ’na beachd tha an sìol saor, neo-eiseamaileach a bha san eilean a’ call am fearsantachd agus an stéidh. Bha là ann, a tha an cunnart aomaidh, a “b’ fhiach iad toirt orr’ luaidh.”

Nuair thainig am MorairStrathclydedo’n bhaile dh’ fhiosraich i dheth carson nach deidheadh aca air cor nan iasgairean air a’ chroit a leasachadh, le furtachd a thairgse dhaibh bho iomagain bochdainn, agus aig a’ cheairt àm a bhith gleidheadh na gnè fhìnealta, ghrinn a bu dual daibh o chian?

Bu fhreagarrach da rìribh gur h-e Anna Urchardan a thiodhlaic do’n Bhànrigh a’ chutag òir—a’ chutag mar chomharradh is mar chuimhneachan air gineal eile a bha air leth an treibhdhireachd, an seasmhachd ’s an toil-inntinn: clann-nighean an sgadain.

Aon dleasdanas nach còrd rithe—a bhith ’na suidhe sa’ chùirt lagha. Chan eil i ’n dùil gur h-e àite tè no fir aig nach eil ionnsachadh fir-lagha bhith suidhe an nàdur breitheimh ’nar cùirtean. Ach tha làn tlachd aice san earrainn mhóir de a h-obair. Is toigh leatha bhith measg an t-sluaigh agus tha i co-fhulangach, bàigheil ’na dòigh, furasda bruidhinn rithe.

Dh’ aontaich i gu robh móran gearain aig luchd turuis nan eilean agus an luchd-tadhail mu’n dìth-chomhfhurtachd a tha iad a’ fulang ’nan teachd ’s ’nam falbh. ’S ann aice tha fios a bha air tir-mór cóig uairean sa’ bhliadna chaidh. Tha e ’na chùis ghràin a bhith cumail sluaigh bho chùl cóig uairean sa’ mhadainn gu cùl seachd uairean anns a’ Chaol, eadhon an teis meadhon a’ gheamhraidh, agus sin gun na goireasan a gheibh spréidh an àiteachan. Tha fios math againn air cho deònach ’s a tha trèana Ghlaschu air a bhith gluasad amach á Mallaig, dìreach nuair a tha an luchd-turuis ’nan deann a’ tighinn air tìr bho’n Loch Sìthphort.

Is mór na tha dh’ obair an cois gnothaichean riaghlaidh. Cha robh Anna Urchardan an dùil gu robh uimhir ann; ach cha chreid mi nach gabh i sin gu léir ’na ceum gun ghearain. ’S e ar dóchas gu bheil iomadh là is bliadhna roimpe, gu bhith toirt am follais dhochair, no bhith cur leasachaidh air chois, gu inbhe a h-eilein agus a shluaigh, a tha cho dlùth r’a cridhe, chur bho neart gu neairt.

A’ BHLIADHNA na tìde-sa thug Dun-éideann ionnsaigh air a’ Ghàidhlig a chur air chois an Sgoil Pàirc Nortain. Ged nach eil e ro fhurasda an dràsda, fo ghuirmead àrd nan speuran, ri taobh iomair coirce ’s an uiseag a’ dòrtadh a chuid ciùil oirnn, an inntinn a thilleadh gu dùmhlachd a’ bhaile mhóir, gu clann nach cuala riamh an uiseag, fiachaidh sinn.

Tha deagh fhios aig an dream a tha toirt beachd air na seòrsachan chùisean so, gur tric a tha treallaich mhath de’n Ghàidhlig aig a’ chlann ma tha i aig am màthair; no, ’ga chur air dòigh eile, nach ainneamh a tha a’ chlann as a h-aonais, ged a tha làn mór a chinn aig an athair. Air an aobhar sin is ann le iomagan a bheir sinn smuain air gainnead nam ban a tha sàs ann a bhith cumail cànain an sinnsrean am bitheantas.

Is ann do chaileagan a mhàin a thug sinn cothrom air a’ Ghàidhlig ionnsachadh an toiseach. Cha robh boinne de fhuil Ghaidhealta an aon diubh, agus gu deimhinn cha robh aon diubh air Gaidhealtachd a riamh (ach fhuair mi cairt-phostail bho thè aca as an Eilean Sgitheanach air a’ mhìos-sa, agus sin ann an Gàidhlig nach robh ro thruagh idir).

[Sanas]

Chan eil e furasda do’n dream a tha an cois fòghluim Gàidhlige sa’ chuid as motha de ar ceàrnaidhean, beachd a thoirt air meud na bh’ aig na cailleagan so ri ionnsachadh, nach robh ach ainmig fada bho na sràidean. So ceàrnaidh sam faicear co-chruinneachaidh de na“Teddy boys” ;so àite sa bheil, gu daonnan, r’a chluinntinn gleadhraich“rock ’n roll. ”

Cha ruigeadh iad a chaoidh an àrd-sgoil mhór. ’S ann a bha iad a’ toirt amach sgil an obair-oifis gu aois nan cóig deug. Sin, matà, far na chuir Comunn Fòghluim Dhun-éideann mise, le dha no trì leabhraichean, deugachadh dhealbh, agus rùm nach robh idir freagarrach.

Chuir fortan fìor bhana-charaid tac an doruis dhuinn. Bha i air chuairt ’nar measg ’na bean-teagaisg seinn, a treas cuairt mu’n t-saoghal mhór, cuairtean a thug i ameasg rìghrean agus uaislean agus iomadh urram. Cha do dh’ fhàg sin mórchuis innte.

[Dealbh]
Marguerite Leech.

Chithear an so i, a’ seinn òran ann an cànain nam Maori, air a h-éideadh mar bhan-Mhaori, oir is ann á Taranaki ann anNew Zealanda thug i sgrìob anall. Bha i a’ seinn an so air beulaibh cuideachd inbheil airson airgead a thogail, gu cuideachadh a thoirt do’n bheag bhaile a

tha nise an Dun-éideann, far a bheil fir a chaidh a leòn gu doirbh anns an dà chogadh mhór ri faotainn cothrom am beatha a chaitheamh maille ri ’n cuid teaghlaich—anThistle Foundation.Tha feum gu daonnan air cobhair airgid an so, agus bha Marguerite Leech a’ seinn saor ’s an asgaidh. Bha suaicheantas a’ Chomuinn Ghaidhealaich suas nuair a thainig i thugam, ’s a thug i oirre, gu h-iomlan ’na tìde shaor fhéin, fuinn nan òran a theagasg do na caileagan. Nuair dh’ fhàg i sinn aig a’ Chàisg a chaidh, bha iad ri seinn leth dusan òran anns a’ Ghàidhlig. Tha sinn gu mór ’na comain, is tha fios againn gu bheil Gairm ’na cois agus i nise air bhàrr a’ chuain—bana-charaid da-rìribh do’n Ghàidhlig.

Is ann troimh na nithean bu dlùithe do ’n caitheamh-beatha a rinn sinn oidhirp air a’ Ghàidhlig a theagasg. Tharraingeadh iad dealbh ag ainmeachadh buill a’ chuirp ’s a’ chulaidh, no uaireadair a’ cur na h-uaire air, no bòrd deis gus na h-annlain a ghabhail.

Thadhail dithis Leódhusach, air a bheil mór mheas ameasg luchd na Gàidhlig gu léir, sinn troimh ’n bhliadhna: Dòmhnall Dòmhnallach á Tolastadh fo Thuath, a tha ’na mhaighstir-sgoile sa’ bhaile, Seumas MacThómais, mu nach ruig mise leas an còrr a ràdh. ’Nar barail uile, chan eil teagamh sam bith nach robh a’ Ghàidhlig aca ’ga togail, agus sin gun iad a bhith a’ cluinntinn dùird dhith amach dorus na sgoile.

Aig àm an dùnaidh, thug Comunn Gaidhealach Dhun-éideann cóig puinnd Shasunnach dhuinn. Shaoil sinn gu robh so cus airson dhuaisean a mhàin, agus ghléidh sinn cuid dheth gu leabhraichean a cheannachd. Thug sinn bràisd Cheilteach do’n tè bu chlisge sa ’chànain (thagh Seumas MacThómais eadar dithis); agus do’n tè ’nam bheachd-sa, a rinn an spàirn bu mhotha a rèir a cothroim.

Thug obair na bliadhna-sa, matà, deagh mhisneachd dhuinn. Faodar an cànan aosda, grinn a chur an ceann cloinne air bith a sam bith an Alba, co-dhiùbh, le tìde agus saothair. Dhearbh na cailleagan sin dhuinn gu dearbha. Tha tigh dubh againn a nis, a thog cuid de na balaich air a’ gheamhradh. Tha gach leabaidh-àrd is dreasar ann, agus crodh air an todhar. Ach is e tha buileach misneachail a thig, mar as trice, gille an sud ’s an so a thairgsinn sgil a dhà làimh dhuinn gus an tigh dubh a chumail a’ dol.

Rinn cuid eile de na sgoileirean dealbh mór a theid bho taobh gu taobh de’n rùm, air a dhreach-dhath, gu foillseachadh nàdur beatha a’ chroiteir, agus chan eil an so ach an tòiseachadh.

Tha sinn ag ionnsachadh Eachdraidh troimh iomradh nam fine Gaidhealta, eadhon gu clibeadh de’n bhreacan, a tha Eóghain MacPhearsain a’ toirt dhuinn as a’ bhùth aige, agus is aobhar mìorbhail cho beag de dh’ eachdraidh an t-saoghail mhóir ris nach do bhuin an caitheamh beatha uair no uaireigin. Thog sinn I Chaluim Chille—mar a bha i aig àm-san—ann anALOPLAST, agus cuideachd Clachan Chalanais. ’S e ar miann gun a’ chlann a chur an aghaidh a’ chànan le cus spàirn a bhith ’ga chur air cainnt ’na h-aonar. Le sin dheth dh’ ionnsaich sinn eòlas nàdurra—flùran, craobhan, eòin ’s an ainmean ’s tharraing sinn iad. Rinn sinn cairtean Nollaige le na litrichean Ceilteach.

Gach latha, b’e ’n cuid innse sa’ Ghàidhlig dé ’n là a bh’ ann, beagan mu’n aimsir, mu’n éideadh ’s mar sin air adhart.

Air an Fhoghar a tha tighinn, tha sinn gu bhith buileach dàna, ann a bhith toirt iompais air suas ri cóig deug thar fhichead, eadar chaileagan agus ghillean, a thòiseachadh ceart còmhladh. Is e so a’ chiad oidhirp air cànain sam bith a thoirt do na gillean an Sgoil Pàirc Nortain ’s ’na seòrsa. Gheibh iad cuideachd bhuam am fòghlum anns a’ Bheurla, ’s an Eachdraidh, a’ cumail nithean Gaidhealta fo’n comhair, agus tha so gu bhith fad nan trì bliadhna a tha iad againn.

Chan eil teagamh sam bith agam nach fàs mi seachd seann sgìth dhiubh an dràsda ’s a rithist, ach tha dòchas agam gum bì, chan e mhàin treallaich Gàidhlig ’nan cinn mus fàg iad an sgoil, ach a bhàrr air a sin, gum bi tlachd cho mór aca anns gach nì Gaidhealta ’s gun toir iad sgrìob gu Tuath. Tha an dream a tha a’ stiùireadh an fhòghluim an Dun-éideann làn deònach air an cuideachadh troimh Bhruidheannan na h-Oigridh, no naYouth Hostels.Ach ’s e as buidhich idir gu bheil a’ Ghàidhlig air làrach a coise fhaotainn gu diongmhalta, agus tha sinn an dùil, neo-ghluasadach, ann am baile a tha cliùiteach, iomraiteach airson feabhais a chuid sgoiltean.