An Sgeilb Leabhraichean

“Island Heritage, ”leWilliam Cubbon. (George Faulkner & Sons, Ltd., Manchester, 16. 18/- . )

’S e cuis-iongnaidh a th’ ann, nuair a smaoinicheas sinn air, gu bheil eilean beag, nas lugha ann am meudachd na Ile, ’na laighe eadar Alba, Sasunn is Eirinn, a ghleidh chun an là-an-diugh móran de a shaorsa is a nàisinneachd, agus nach do leig e fhéin riamh gu tur fo chuing Bhreatainn. ’S e sin Eilean Mhanain, no a réir an sgrìobhaidh fhéin Ellan Vannin.

Chan eil duine thogas an leabhar, Island Heritage,nach fhaigh solus ùr, beag no mór, air eachdraidh is staid an eilein sin. Bu chòir do mhuinntir Innse Gall gu h-àraidh suim a ghabhail de’n eachdraidh sin, oir fad trì cheud bliadhna bha na h-Eileanan a Siar agus Eilean Mhanain ’nan rìoghachd air leth bho Albainn. Bha am Pàrlamaid fhéin aca, anTynwald, is an righrean fhéin, is tha móran diubh sin air an adhlacadh an I Chaluim Chille. ’S an là sin, ’s e naSudreys, noSudreyjar, a theirte ri Innse Gall, agus tha an t-ainm air a ghleidheadh fhathast anns an sgìre easbuigeachSodor and Man.

Ma dh’fhàg na Lochlannaich iomadach comharradh air cuid de na h-Eileanan a Siar, mar a tha Leódhas, dh’fhàg iad barrachd air Eilean Mhanain, agus tha an sluagh an sin an diugh fada nas mothaichaile air a sin, agus a’ deanamh barrachd uaill as. Ma thàinig na Lochlannaich a spùinneadh an toiseach, thàinig iad mu dheireadh a lorg fearainn is dachaidh, is thàinig sochairean an déidh a’ chreachaidh. Dh’ionnsaich iad fhéin is dh’ionnsaich iad do chàch. Tha so aithnichte anns a’ chunntas a tha Mgr. Cubbon a’ toirt air an obair-shnaidhidh is an obair-ghràbhalaidh a tha fhathast ri fhaicinn air seann chlachan-uaghach is chroisean ’san eilean. Tha feadhainn diubh sin a’ dealbh-riochdachadh nan seann sgeulan Lochlannach, mar a tha anVolsunga Saga, fada mus robh iad air an cur an sgrìobhadh an Lochlainn no an Innis-Tile.

Bha Mgr. Cubbon ’na cheann air a’ Mhuseum Mhanainich, agus tha e eòlach air seanadaireachd(archaeology)an Eilein. Ach tha e cuideachd ag innse móran mu eachdraidh an Eilein, anns na seann làithean, agus a rìs nuair a bha e an seilbh nam Morairean Stanley agus Diùcannan Athoill, agus gu ruig an là-an-diugh. Tha cunntas ann air a’ Phàrlamaid aca, air bathar is marsantachd, air a’ Mhuseum, air litreachas an eilein, agus air daoine ainmeil na dùthcha.

Ma tha coire ri fhaotainn air an leabhar, ’s e gu bheil an t-ùghdar cho làn de euchdan a dhaoine. Dh’fhaodadh nach fheàirrde an eachdraidh sin corr uair, ach gabhamaid a leisgeul. Chan eil an leabhar gun àbhachd. So eadar-theangachadh air na tha sgrìobhte air clach-uaghach an Easbuig Rutter:

“Anns an tigh so a ghabh mi o’m chompanaich, na cnuimhean beaga, tha mise, Sam, le cead Dhé Easbuig air an eilean so, ’nam laighe an dùil ri ais-eirigh fhaotainn. Stad, a leughadair! Thoir sùil is dean fanaid air Pàilis an Easbuig. Chaochail e air an 30mh de’n Mhàigh, 1662.”

“The Scottish Islands, ”le George Scott-Moncrieff. (Batsford, 1952.)

Tha ughdar an leabhair bhrèagh so e-fhéin eòlach air a bhith a’ fuireach air eilean—Eilean Eige—agus chan eil a’ bheag de na h-eileanan a tha e a’ deanamh luaidh orra air nach do chuir e cas uair no uair-eigin. Theagamh gu bheil cuid dhiubh nas dlùithe do a chridhe na cuid eile. Dh’fhaodadh gur h-fheàrr leis Arcaibh na Innse Gall, agus gur h-iad na h-eileanan Caitligeach as motha ghluaiseas aigne na na h-eileanan Pròstanach. Dh’iarramaid an cuid de earrannan tuilleadh eòlais air na daoine agus nas lugha air na h-eòin. Ach feumaidh fear-sgrìobhaidh a leithid so de leabhar srian a leigeil le a mhac-meanmain far an fheàrr a dh’fhuilingeas e e, air eagal gum fàs an luchd-leughaidh sgìth de dhabhdail.

Tha móran aig Scott-Moncrieff ri ràdh mu chumadh na dùthcha is mu chumadh nan togalaichean a tha air feadh na dùthcha. Tha e mion-eòlach air gach rian-togalachd a bha air a chleachdadh an Albainn, air tigh no air eaglais, agus mar sin tha e ’na fhear-iùil ealanta gu broch ann an Sealtain, no Cathair-eaglais an Naoimh Magnus an Kirkwall, no Tur Chliamain ’s na Hearadh.

Ach ma thabête noireaige os cionn chàich, ’s e sin an tigh ris an can an sluaghprefab .Tha e a’ cur cais is fearg air gu bheil an leithid air brùchdadh a mach air cneas glan na Gaidhealtachd. Ach chan eil an sin, tha e ag ràdh, ach aon de na dòighean anns a bheil truailleadh nam bailtean móra, na truailleadh“Industrialism”a’ tighinn oirnn—biadh an canastairean, aran air fhuinne mu dheas, paipearan is leabhraichean is dealbhan air an seotadh oirnn ann an cànain nach buin dhuinn is gu tric air cuspairean nach fhiù.

Agus cuide ri sin uile tha faisg air ceud dealbh, thall ’s a bhos air feadh nan eileanan. B’fhiach an leabhar a cheannach air an sgàth-san fhéin.

“Scotch, ”le Sir Raibeart Brus Lockhart, K.C. M.G. (Putnam, 15/- .)

Uisge-beatha! Chan eil dad mu dheidhinn deoch nàiseanta na h-Albann nach eil air a chur sios ann an dubh ’s an geal an so. Chan e fear gun eòlas a dh’fheumadh feuchainn ri eachdraidh an uisge-bheatha a chur an clò, agus chan e fear gun eòlas a rinn sin ann an so. Chan eil seòrsa de uisge-beatha air nach eil an sgriobhaiche eolach, agus chan eil seòrsa air nach eil e a’ toirt iomradh. Blas, cosguis, dath, deanamh—tha iad mu ar coinneamh ann an so, agus

chomhairlicheamaid dhuibh an leabhar so a cheannach agus a leughadh gus feasgar fliuch a chur seachad ged nach blaiseadh sibh air a chuspair gu brath. Tha sinn fior thoilichte fhaicinn cuideachd, gun d’thugadh a mach clò-bhualadh eile de aon de leabhraichean eile an ughdair so—“My Scottish Youth. ”Tha e air a chur a mach leis na clo-bhualadairean so shuas aig pris, 7/6.

Anns an dol seachad, tha aon leabhar eile a thainig ’n ar rathad a bu mhath leinn ainmeachadh. Còrdaidh e ruibh ma tha ùidh agaibh ann an sealg agus anns an toileachas a tha co-cheangailte ris. “No Sportsman At All, ”le J. K. Stanford. Faber & Faber, 18/ -.

“Eilean Fraoich.” (Bho’nStornoway Gazette, 67 Kenneth Street,Steòrnabhagh, 3/- .)

Bho a thàinig “Eilean Fraoich” a mach aig ám na Nollaige, faodaidh gun saoil cuid gum bheil e anmoch ’s an latha gus iomradh a thoirt air. Ach chan eil. Tha “Eilean Fraoich,” a thaobh crutha agus sgrìobhaidh, ùr bho dhara ceann na bliadhna chun a’ chinn eile, agus gu dearbha, bho bhliadhna gu bliadhna.

Is e so an dara uair aig Gasait Steòrnabhaigh am bliadhnachan taitneach so a chur a mach, agus is e rùn an fhìr deasachaidh (an sàr sgrìobhaiche sin Seumas Grannd) dealbh shoilleir a chlàradh de bheatha agus de chaithe beatha nan Eileanan, agus Eilean Leódhais gu sonraichte. Tha còrr agus trì fichead dealbh an so—a ’ toiseachadh leis a’ Bhanrigh a’ bruidhinn ri banaltruman Leódhasach agus a’ crìochnachadh leis an t-sàr ghaisgeach, am Polasman Iain Macleòid, a chaill a bheatha an ceann a dhleasdanais an Glaschu. A thuilleadh air a sin, tha againn suas ri fichead earrann sgrìobhaidh—earrannan geur-thuigseach taitneach agus earrannan aotrom éibhinn. Ach saoileam gur e call a tha ann nach eil eadar na clàran ach aon earrann bheag Gàidhlige. Co-dhiùbh no co-dheth, so leabhar a bu chòir a bhith air sgeilpe an dreasair aig a h-uile Leódhasach agus Hearach, agus leabhar a bu chòir a chur gu gach caraid thar chuain. Tha e ri fhaotainn bho oifis a Ghasait an Steòrnabhagh, agus cuiridh trì sgillinn ’s bonn nan sia a bharrachd air na trì tasdain gu ceàrna sam bith de’n t-saoghal e.

“Herdsmanship, ”le Newman Turner.
(Clò-bhuailte le Faber & Faber, 18/- .)

Cha robh Newman Turner ach cóig bliadhna dh’aois an uair a bhleoghain e a cheud bhó. Aig dà bhliadhna dheug, bha e a’ bleoghan dusan ’san latha agus bho’n uair sin cha tug e sùil riamh air ais; an diugh tha e am measg an fheadhainn as eòlaiche ’san t-saoghal air crodh bainne. Anns an leabhar so, tha e a’ toirt dhuinn comhairle air àrach is togail chruidh bainne agus, a bharrachd air a sin, iomradh air galairean laoigh is chruidh agus air an leigheas. Chan eil rùm an so gu leudachadh air maitheas agus grinneas an leabhair, ach theireamaid so—gum bu chòir e bhith ri laimh a h-uile duine a tha idir an sàs an crodh.