Diatomite Bheàrnaraigh

MAIRI NICILLEMHOIRE

So an Dubh-Ob, an ear air Loch na Cuilce. Thogadh an dealbh so le Dr. Tormod Innes—am fear a thug air falbh an toiseach cnap de stuth Loch na Cuilce o Mhurchadh agus a fhuair a mach gur e diatomite a bha ann.

“Nuair a tha thu aig an tigh nach toir tha sgrìob a Bheàrnaraigh a dh’ fhaicinn dé seòrsa rud a tha san diatomite sud a fhuaras ann?” Bu bheag fhios-san a labhair mar so cho moiteil ’s a bhithinn-sa sin a dheanamh! An toiseach is math leisgeul sam bith a bheir suas a dhùthaich mo sheanar mi. A rithisd tha fasan grànda air bonn aca am Bradhagair o chionn bliadhna neo dhà air ais. Tha iad a’ buain na mònach aig cead sgoile na Càisge agus tomhais carson! Dìreach ach am beir iad air mo leithid-sa aig baile. Co leis nach b’ fheàrr plubraich a’ Chaolais thar slupraich nan tairsgeir? Thàrr mi ás co-dhiùbh le mo leabhar sgrìobhaidh, is mo chamara.

Ràinig mi Beàrnaraigh gu socair, tioram an carbaid mo dheagh charaid Calum Gobha. Agus bu mhath ann e. Chan eil bus aca san eilean a nis idir.

Dh’ fheuch mi steach do thigh fear de m’ dhlùth-chàirdean, Murchadh Dhànaidh. Is ann air an lot aigesan a tha cuid de ’n stuth, agus is e a fhuair a mach o thùs nàdur na “cailce” annasaich ud.

Dh’ innis mi an ceann greis gu dé a bh’ air m’ aire. Shìn Iona, bean Mhurchaidh, a null botul beag chugam, anns an robh bùrn sgleòthach ruadh. Bha“Glisn”sgrìobhte air a’ bhotul agus bha e ag innse gur ann aig factoraidh Ceann Loch Raineach a chaidh a dheasachadh, maille ri ainmean gach nì a bh’ innte a bharrachd air diatomite Bheàrnaraigh.

So agaibh, air Loch na Cuilce, iadsan a chladhaich a’ chiad earrann a chaidh air falbh, maille ri fear na factoraidh Mgr. Rollo. So an ainmeannan: Tormod MacIllinnean (Tormod a’ Ghaidheil), Alasdair MacIllinnean (Alasdair Iain a’ Mhaighistir), Mgr. Rollo, Tormod MacDhòmhnaill (Tormod Spung), Eachann MacAmhlaidh (Eachainn Firidh), Fionnlagh, bràthair Alasdair, agus Murchadh Dhànaidh.

“An e so thu?” arsa mise leam fhéin, “a bheir fhathasd beartas ùr a Bheàrnaraigh agus a chumas obair ri òigridh ar tìr aig an tigh?” Mas è, shaoil mi, nach fhaodadh gum bi am factoraidh fhathasd am Circibost? Ach fóghnaidh sin de mo smuaintean dìomhain—chan eil uam ach fuireach is faicinn.

A nis bha Iona a’ sealltainn dhomh mar a dh’ obraicheadh e. Bhog i luideag ann agus an uair sin leacraich i an sgàthan leis. Shuath i e gu math an sin le te ghlan. Agus geall gu faiceadh tu d’ fhaileas as! Os cionn an teinntean tha srianag de umha aice, agus chuir i mór-iongnadh orm an uair a thug i gleansa bhuidhe as a sin leis cuideachd. Tha ise air poilis nan carbaid fheuchainn cuideachd agus tha moladh aice air gach cuid.

“So dhut pìos dheth” arsa Murchadh agus e cur cnap bhuidhe-gheal, aotrom, mìn-ghràineach ’na mo bhois. B’e so an stuth tioram. Tha an stuth, a tha dorch-ghlas, a’ fàs geal mar a tha e tiormachadh. The e coltach gur e cnàmhan beathaichean beaga bìodach a bha ann o chionn fhada a tha ann. Tha feum an diatomite cuideachd airson“insulation, ”ann am pent, agus a chùm sìolaidh sùgh fèoil na muice-mara. An uair a bha e san sgoil, thubhairt e, is e “cailc” a bha aca air, agus bhiodh na balaich ag iarraidh air pìos a thoirt chuca á Loch na Cuilc. Bhitheadh na cailleachan air a thòir; bha e aca air na tallain o chionn fhada mus robh guth air“whiting. ”Chan eil lorg aig Murchadh ma bha ainm aca gu sònraichte air a shon.

Cha robh uam a nis ach dealbh a thogail de ’n Loch. ( “Chan e Loch ach Boglach” mar a thubhairt cuideigin rium.) Ach rinn sùil a mach an uinneig a’ chùis dhomh. Bha e cur nam praisean.

Cha robh muinntir Chrùilbhig fada gun innse dhomh gur e Rotach na Càisge a rug orm am Beàrnaraigh, agus sheas an droch aimsir trì latha mar a thubhairt iad. Mar sin bha mi toilichte na deilbh fhaotainn o Mhurchadh—cha thogainn-sa cho math co-dhiùbh.

Soirbheachadh math le obair ùr Bheàrnaraigh. Tha mi an dòchas gu lean iomadh tonna an aon a dh’fhalbh gu ruige so. Rinn mi mo shlighe air ais a Bhradhagair. Cha robh ach aon nì ceàrr. Bha Rotach na Caisge aca am Bradhagair cuideachd. Cha robh fàd air a buain!