“Beagan Anns An Onair”

“CATHAIR A’ CHUL-CHINN”

BHA an oidhche socair ciùin. Bha a’ ghealach a’ coimhead sìos air an t-saoghal chadalach le fiamh-gàire aoigheil air a gruaidh. Bha sàmhchair air muir ’s air tìr agus cha robh osag na gaoithe ach fann. Bha mi a’ gabhail an rathaid air mo shocair air ais gu Baile nan Con, agus bha a’ ghealach a’ deàlradh air mo shlighe.

Bha céilidh air a bhith aig muinntir a’ Chomuinn Ghallda ann an Cnocasaidh agus bha e seachad air meadhon-oidhche mus do sgaoil na bha an làthair. Bha Calum Cealgach a’ mìneachadh seanfhacail na Gaidhealtachd agus ’s ann aige fhéin tha am beul, ged a tha seanfhacail aige nach cuala mi fhéin riamh. Có riamh a chuala “Is fheàrr caraid sa’ chùirt na dà dheug air iteig?”

Ach bha seanfhacal aig Calum a chòrd rium fhéin anabarrach math— “Is fheàrr beagan anns an onoir na an donas is ceithir cheud.” Thug Calum cairteal na h-uaire a’ dearbhadh dhuinn cho fìor agus a tha an seanfhacal so. Dh’ innis e dhuinn mu ’n latha a chaidh Alasdair a bhràthair a null do ’n Eilean Sgitheanach a dh’ fhaicinn bratach-sìdhe nan Leòdach—ach ’s e sgeul eile tha sin.

Co-dhiùbh, bha mise a’ smaoineachadh air briathran Chaluim is mi a’ togail orm gu Baile nan Con. Ach bha aon nì a’ cur dragh orm. Dh’ fhaodainn-sa a bhith onorach gu leòr ach an creideadh Curstai gur ann an dràsda a sgaoil luchd na céilidh agus gu robh am bus mu dheireadh air falbh?

Ann an tiota dh’ fhalaich neul dùmhail aghaidh na gealaich agus thàinig dorchadas air an talamh uile. Dìreach aig an àm ud bha mi a’ dol seachad air Loch Mhic Fhearchair agus ’s ann a chuimhnich mi air naidheachd a dh’ innis mo sheanair dhomh is mi a’ tadhal air aon latha. Bho chionn iomadh bliadhna air ais chunnaic Seonaidh Gobha beathach ana-cneasda a’ leum anns an loch. Their cuid nach d’ fhuair Seonaidh riamh seachad air oir seachdain an déidh sin ’s ann a phòs e Màiri Mhór.

Ach, arsa mise rium fhéin is mi a’ lasadh na pìoba, chan eil duine glic sam bith a’ creidsinn gu bheil a leithid de rud ri each-uisge no uile-bheist Loch Nis ann. Ach thàinig crith orm agus ar leam gun cuala mi coiseachd air mo chùlaibh. Bha mi a’ smaoineachadh gur ann a bha mo chluasan air fàs caran neònach an déidh bhith ag éisdeachd òraid Chaluim. Ach ’s ann a bha a’ choiseachd a’ tighinn na b’ fhaisge agus na b’ fhaisge.

“A mach á so,” arsa mise rium fhéin ach rug làmh air mo ghuaillean agus chuala mi guth ag ràdh, “ Stad, a dhuine”. Bha mi cha mhór a’ dol an laigse leis an eagal, ach thionndaidh mi. Có bha so ach Sasunnach bha mi air faicinn aig a’ chéilidh—nach mise bha taingeil “Bheil lasadair agaibh,” ars esan, “is mo phìob air dol as.”

Choisich sinn le chéile suas an rathad agus dh’ innis an Sasunnach dhomh cho math agus a chòrd an oidhche ris. (Bha e air Gàidhlig a’ Chomuinn Ghaidhealaich ionnsachadh agus thuigeadh e facal no dhà de ’n Ghàidhlig againne). Dh’ innis mise dha gu robh luchd na Gaidhealtachd air leth ceart agus onorach agus bha làn fhios aca gur fheàrr

Mu dheireadh ràinig sinn an tigh agamsa agus chuir mi mo làmh ’na mo phòcaid fiach a lorgainn iuchair an tighe. Cha robh sgeul air mo sporan! Choimhead mi air an t-Sasunnach agus ’s ann a bha dreun air. Chuimhnich mi air na seòid a bh’ air an telebhisean nuair a bha mi an Hiort an uiridh. Thug mi mo phìob as mo phòcaid agus stob mi ris an druim aige i. “Tog suas do làmhan,” ghlaodh mi, “agus sìn thugam an sporan a th’ agad an sin!” Thilg e an sporan air an fheur agus theich e cho luath ris an dealanach. Nach mise bha moiteil ’s mi air mo sporan fhaighinn air ais o’ n trusdar!

Dh’ fhosgail mi an dorus is dhìrich mi an staidhre gu socair. Bha Curstai sa’ leabaidh ach leig i fhaicinn dhomh nach robh i ’na cadal. “Càite robh thusa amadain thruaigh,” dh’ éigh i, “agus ciamar a chaidh agad air bus a phàidheadh is thu air an sporan fhàgail air bòrd a’ chidsein.” Cha robh ùine agam inniseadh do Churstai gun tàinig orm coiseachd air ais ach leum mi sìos an staidhre le mìle cabhaig. Theib mi tachdadh nuair a sheall mi air a’ bhòrd. Dé bha ’n sin ach mo sporan! Ma bha mo sporan-sa air a’ bhòrd co leis an sporan a bha ’nam làimh . . . . ?

Tràth sa’ mhadainn thàinig cnogadh chun an doruis. Bha fhios agam glé mhath có bhiodh ann—Uilleam Ruadh, am polasman, agus an Sasunnach còmhla ris. “Sin e, sin e,” ars an Sasunnach, “sin am fear a theib mo mharbhadh, agus a ghoid mo sporan.”

Bha tigh-na-cùrtach làn aon latha grianach goirid an déidh sin. Bha agam ri seasamh ann am bocsa mór agus innseadh mar a thachair ach dh’ aithnich mi nach do chreid an siorram facal dheth. Rinn e gàire beag mìmhodhail. “Cha mhisd thu mìos no dhà ann an Ceann Phàdruig—an cuala tu riamh, a ghràidhein, an seanfhacal ud ‘Is fheàrr beagan anns an onair na an donas is ceithir cheud . . . . ’”