An t-Eilean Céin

GARBHAN MACAOIDH (Manchester)

AN sin thàinig a’ chamhanach. Agus cha robh a’ mhadainn sin mar mhaidnean eile. Bha i cho dearg ri fuil agus cho geal ri mearadh-loisgeach. Nuair a thàinig na luing bha cuid diubh mar ialtagan agus cuid eile mar chearbanan airgid. Agus bha sgiobaidhean annta: fir throma, stòlda agus fir chaola, bhòsdail. Thàinig iad le fuath agus le comh-eud agus le glòir-mhiann. B’ e long dhearg a ràinig air a’ phlanaid air tùs agus lean gach neach eile gun dàil. Thàinig an long-iarmailt ghorm gu tìr agus leum an sgiobair a mach leis a’ bhrataich ghuirm ’na làimh, ach bha e ro anamoch. Bha bratach dhearg an sin cheana. Ach bha an sgiobair dearg ro anamoch mar an ceudna. Bha gach uile fhear a bha anns na luing iarmailt ro anamoch.

Bha creutair dà chasach a’ seasamh air a’ phlanaid. Sheall na sgiobairean air le iongnadh.

“Mhoire!” arsa an sgiobair gorm. “Dé tha sin?”

Mhionnaich an sgiobair dearg.

“ ’S e duine th’ ann!” thubhairt an sgiobair gorm. “Creutair-talmhainn.”

Mhionnaich an sgiobair dearg a rìs. “Chan urrainn sin a bhith. Chan eil beatha air a’ phlanaid so idir. Chan eil àile-bheathail ann.”

’S e fear òg a bha ann. Fear òg agus aodach cròchach air. Sheall e gu geur orra agus labhair e. Labhair e gu mall anns a’ Bheurla Shasunnaich.

“Tha . . . àile-bheathail . . . an so.”

“A bheil Beurla agad matà?” dh’ fhaighnich an sgiobair gorm. “Ciamar a tha Beurla agad?”

Dh’ amhairc an sgiobair dearg orra le gruaim. “Chan eil mi a’ tuigsinn. Dé tha an creutair ag ràdh?”

“Thubhairt e gu robh àile-bheathail—oxygen—ann. Tha a’ chànan Ameireaganach aige.”

“Unsinn. Chan eil mi a’ creidsinn sin. Bu mhise an ceud-fhear air a’ phlanaid so. Nuair a bhitheas cànan talmhainn an so ’s e cànan mo dhùthcha a chluinnear. Goirear Mosco Nuadh de ’n àite so, agus ma bhitheas dùthchasaich eile ann, bithidh iad ’nan Comunnaich. Nì sinn tuathanas cuideachdail agus pàirtidh neartail.”

“Chan eil ur cànan agam-sa,” thubhairt am fear òg. “Tha leabhraichean agam agus is iomadh cànan a tha annta, ach cha chuala mi na cànanan sin riamh. Cha chuala mi ach beagan Beurla a bha aig mo sheanair.

Rinn am fear òg snodha gàire. “Ach thigibh còmhla rium a nis, a dhaoine uaisle. Chan fhaca sinn riamh daoine o ’n talaimh agus feumaidh sinn aoigheachd a thoirt dhuibh.”

Chaidh an triùir tarsainn machair mhóir bhuidhe gus an d’ràinig iad air togail gheal bhrèagha far an robh seann duine stàtail a’ feitheamh anns an dorus. Thog an seann duine a làmh agus labhair e ann an cànan nach do thuig na sgiobairean.

“Thubhairt e, ‘Fàilte oraibh, a chàirdean’ ,” arsa am fear òg.

“Is e so Athair ar Sluaigh agus Ard-rìgh na Tìre, ach is duine caomh agus iorasal e.”

Chaidh iad a steach gu seòmar aoigheachd mór far an robh cuirm air a’ bhòrd. Bha móran dhaoine a’ seasamh mun cuairt agus fir-ciùil a’ cluich agus a’ gabhail òran. Rinn na caipteanan suidhe agus thòisich a’ chuirm.

“Tha na seirbhisich a’ cluich gu ro mhath,” thubhairt an sgiobair gorm.

Rinn am fear òg gàire. “Chan eil seirbhiseach air a’ phlanaid so. Is fir shaor iad agus tha iad a’ deanamh ciùil a chionn gu bheil spéis aca dhi.”

Mhionnaich an sgiobair dearg a rìs, ach cha robh fearg air. Bha e an imcheist. “Ciamar a thainig iad an so? Có an sluagh tha so? Chan eil mi a’ tuigsinn idir.”

Bha a h-uile duine a’ bruidhinn a nis, agus bha fuaim an cainnt mar bhorbhan uisge agus mar chagair na gaoithe. Bha an seòmair làn, ach bha e cho sàmhach ri ceòl na clàrsaich.

“Dè a’ chànan tha sin?” dh’ fhaighnich an sgiobair gorm.

“Dè a’ chànan a tha iad a’ labhairt?” dh’ fhaighnich an sgiobair dearg.

“Is e ar cànan—Gàidhlig Albanach,” fhreagair am fear òg.

“Ciod a thubhairt e?” dh’ fhaighnich an sgiobair dearg.

“Thubhairt e gu bheil iad a’ labhairt Gàidhlig Albanaich.”

“A’ chànan Albanach?”

“Seadh.”

“B’ i cànan ar sinnsear,” ars am fear òg.

“Ach ma tha,” dh’ éigh an sgiobair gorm, “Is cànan mharbh a’ Ghàidhlig. Sgriosadh Alba anns a’ chogadh mhór atomach sa’ bhliadhna 2001 nuair a thuit na bomaichean fuilbheanach air Breatann.”

Sheall am fear òg air le uamhann. “Am bheil sin fìor? Alba air a sgriosadh? Cha robh fios againn. Cha robh fios idir . . . Rugadh mi air a’ phlanaid so, agus m’ athair romhamsa.”

“Is e so an rud a chaidh a chur a mach do na h-Albanaich,” ars an sgiobair gorm. “Ged a chuir iad cath cruaidh sgriosadh iad gu léir.”

“Tha mi ’gad leantainn,” fhreagair am fear òg. “Shàbhail am Freasdal sinn, matà.”

“Cha do thuig mi an clò”, thubhairt an sgiobair dearg. “An dubhairt e gur Albannach e?”

“Thubhairt agus cha dubhairt,” ars an sgiobair gorm. “Seall so, a fhir òig, ciamar a ràinig sibh an reul-shiùbhlach so?”

“Dh’ innis mo sheanair dhomh gun dàinig sinn ann an soitheach an Iùdhaich.”

Rinn an sgiobair gorm gàire. “Soitheach an Iùdhaich! Agus dé air an t-saoghal tha sin?”

“Innsidh mi dhut,” thubhairt am fear òg. “An do leugh thu riamh sgeul nan sàsairean itealach?”

“Leugh,” thubhairt an sgiobair gorm.

“Nuair a chunnacas na sàsairean air tùs, chreid móran nach robh annta ach eathraichean-àile no mealladh. Ach bha sàsairean siùbhlach ann agus chaidh iad a dh’ ionnsaigh na talmhainn o phlanaid eile.”

“Cia as, matà?” dh’ fheòraich an sgiobair gorm.

“Chan eil fios agam,” thubhairt am fear òg.

“As a’ phlanaid so?” dh’ fhaighnich an sgiobair gorm, eadar fhìrinn is mhagaireachd.

“Chan ann,” fhreagair am fear òg. “Ach anns a’ bhliadhna 1958 thuit sàsair o ’n speur agus thachair oileadair Iùdhach air. Chuireadh an sàsair ’na theine leis an tuiteam dhian agus cha robh duine ann, ach bha an t-inneal gluasadach sàbhailt. Chuir Koch—b’ e sin ainm an oileadair—an t-inneal ann an sobhal agus fad nam bliadhnachan rannsaich se e gus an d’ fhuair e a mach rùn-dìomhair nan sàsairean.”

“Huh!” ghlaodh an sgiobair gorm. “Dé bha sin—rùn-dìomhair nan sàsairean?”

“ ’S e tarraing-dhealain, no mar a theireadh na leabhraichean feallsanachd anns a’ Bheurla, electro -magnetism.Bha an sàsair ann an dà roinn—uachdar deimhneach—nopositive—agus ìochdar diùltach—nonegative—mar dhà phól na cloiche-iùil. Bha an soitheach a’ gluasad eadar an dà raon (nofields), gun chothrom agus gun deuchainn. Cha robh stuth spraidheach ann mar ann an rocaid agus b’ urrainn dha gluasad gu sìorruidh.”

“Ach carson a thàinig sibh anns an t-sàsair?” dh’ fhoighnich an sgiobair gorm.

“Ah, is ann neònach a tha an sgeul,” thubhairt am fear òg. “Bha mo shinnsear a’ fuireach ann an eilean beag ann an Gaidhealtachd Albainn, ach bha am beatha a’ fàs cruaidh mar a bha beatha nan Hiortach. Thagh an t-Iùdhach sinn a chionn gu bheil e aonarach agus an-iochdmhor anns an iarmailt agus is ann mar sin a bha beatha nan eileanach. Cha robh sluagh air an t-saoghal a bha cho iomchuidh do aonaranachd na h-iarmailt agus do bheatha air planaid iomallach agus a bha muinntir nan eileanan. Air an aobhar sin chuir Koch na h-eileanaich uile a steach do ’n t-sàsair mar a chuir Noah a theaghlach a steach do ’n àirc, agus ghabh iad an crodh, an eich, an cearcan, an crainn-àraidh agus an cuid uile leo. Agus an sin dhùin Koch dorus an t-sàsair agus thilg e a shoitheach-iarmailt a mach anns an speur gus an do ràinig mo shinnsear an reul so. Rugadh mo phàrantan agus mise an so, agus chan fhaca mi riamh saoghal sam bith ach an saoghal so.”

“Nach uabhasach sin?” thubhairt an sgiobair dearg ris an sgiobair ghorm.

“Tha a’ bheatha math an so,” ars am fear òg.

“Huh! Beatha bhrùideil,” thubhairt an sgiobair gorm.

“Tha a’ bheatha math,” thubhairt am fear òg a rìs. “Tha sgoilean matha againn—sgoil-bhàrdachd agus sgoil-chiùil agus oilthigh. Tha leabhar-lann mór againn, oir tha móran sgrìobhadairean agus bhàrd againn, agus sgrìobhar iomadh leabhair leò. Fad an t-samhraidh tha obair gu leòr ann agus spòrs agus mire an déidh ar n-oibre. Sa’ gheamhradh tha cuirmean agus féillean againn.”

“Am bheil telebhisean agaibh?” dh’ fheòraich an sgiobair gorm.

Rinn am fear òg snodha gàire. “Leugh mi leabhraichean mu dheighinn a’ chian-amharcain no telebhisean ach chan eil e againne.

“A bheil dealbh-thighean agaibh?” dh’ fhaighnich an sgiobair gorm dheth.

“Chan eil,” fhreagair am fear òg. “Tha sinn bochd agus chan eil móran innleachd againn, ach tha iomadh tigh-cluiche air a’ phlanaid agus tha dibhearsain gu leòr ann. Tha sinn sona co-dhiùbh.”

Thainig a’ chuirm gu crìch agus thog an t-Ard-rìgh a làmh. “Labhraidh ar n-aoighean a nis,” ars esan.

“Feumaidh sibh labhairt a nis,” thubhairt am fear òg anns a’ Bheurla. “Am bheil Laideann agaibh?”

“Tha beagan,” thubhairt an sgiobair gorm, “Ach chan urrainn dhomh òraid a dheanamh ann an Laideann.”

“Laideann?” ars an sgiobair dearg. “Tha e agam-sa. Dh’ ionnsaich mi i anns an oilthigh.” Dh’ éirich e agus sheall e air an Ard-rìgh. “A chàirdean, is mac dùthcha móir mi—chan eil dùthaich nas motha no nas cudromaiche air an talamh. Tha sinn beairteach agus làidir agus tha mi a’ faicinn gu bheil sibhse bochd agus gun ghoireas nan stàitean móra. Ach, a chàirdean, nuair a bhitheas riaghladh Ruiseanach an so bithidh ur beatha nas fheàrr. Bithidh tuathanas cuideachdail agus tighean-oibreach móra air ur planaid.”

“Le bhur cead,” ars an t-Ard-rìgh, “Chuala sinn gu leòr. Eisdidh sinn ris an sgiobair eile a nis.”

Dh’ éirich an sgiobair gorm. “Well, a dhaoine-uaisle, chan eil agam ach a’ Bheurla Ameireaganach ach tha mi an dòchas gum bi ar caraid òg a’ cur ur cànain air na their mi. Tha mi glé thaingeil airson na fàilte a chuir sibh orainn agus airson na cuirme flathail so. Ach, a chàirdean, tha mi a’ faicinn nach eil sibh cho fortanach ruinne. Tha ur beatha mar a bha beatha ar sinnsear, bochd agus brùideil. Nuair a thig na h-Ameireaganaich bithidh factoraidhean brèagha agaibh. Nithear innealan telebhisein agus carbadan leathan. Bithidh biadh-cagnaidh agus deochCoca - Colaagaibh. Bithidh an t-American Way of Lifeagaibh.”

“Gu leòr! dh’ eubh an t-Ard-rìgh, “Chuala sinn gu leòr. Mas toigh leibh, deanaibh ur beatha an so agus fàilte. ’S e ur beatha. Is teaghlach mór sinn agus tha àite ann airson bhall ùra. Co-dhiùbh, cha bhi na h-Ameireaganaich no na Ruiseanaich a’ togail tighean-oibreach an so. Ma bhitheas telebhisean no carbadan againn, ni sinne iad. Cha bhi ur beatha mar a tha i air an talamh. Fanaibh an so ann an sìth.

Chuir am fear òg Beurla air òraid an Ard-rìgh.

“Dé?” ghlaoidh an sgiobair gorm. “Chan fhan sinn an so. Tha sinn a’ dol air ais leis an naidheachd agus thig iomadh long ’nar déidh.”

“Tha mi a’ dol air ais mar an ceudna,” thubhairt an sgiobair dearg.

“Bhitheadh sin cunnartach,” ars an t-Ard-rìgh. “Choisinn sinn ar saorsa agus ar tìr gu duilich agus gleidhidh sinn i.”

* * * * *

Agus an sin bha buaireas mór ann. Dh’ éirich an sluagh uile agus rug iad air na seòladairean-iarmailt agus chuir iad gu bàs iad.

An sin thàinig am feasgar. Agus cha robh am feasgar sin mar fheasgairean eile. Bha e cho dearg ris a’ chamhanach agus shil an fhuil mar uisge. Agus bha sìth ann.