An Gradh Nach Searg

RUAIRIDH MACLEOID

DHUIN e an leabhar is rinn e mèaran. Chuala e cloc na h-Eaglaise Móire ri bùireanaich dusan turus—bha am meadhon-oidhche ann agus làn àm aige leigeil dheth a bhith a’ leughadh bàrdachd na Ròimhe. Thug e sùil a mach air an uinneig agus chunnaic e na mìltean de reultan a’ deàrrsadh ’s a’ deàlradh anns an iarmailt. Bu bhriagha an oidhche a bh’ ann agus shaoil leis gun toireadh e ùrachadh do inntinn cuairt a ghabhail roimh àm cadail.

A muigh air an t-sràid bha carbad a’ sitheadh seachad le cabhaig ’s a’ dol a mach á sealladh cho luath ri peileir á gunna. Bha am baile mór aig fois agus sàmhchair air tuiteam mar bhrat air gach sràid agus togalach. Bha na soluis mhóra bhuidhe a’ sìneadh a mach an soillse ghrànda a’ còmhdach a’ chabhsair le trusgan mì-nàdurra. Choisich e air a shocair sìos an rathad, a làmhan ’na phòcaid, agus a bhrògan a’ dèanamh frig-frag air na leacan-cloiche. Bha sràidean a’ bhaile ’nan tàmh ’s ’nan tosd ach cha robh fois aig inntinn luasganach Alasdair.

Ràinig e ceann na sràide agus chuala e fuaim a’ chiùil a’ tighinn o thaobh eile an rathaid. Bha tigh-bìdh an sin a bha fosgailte a latha ’s a dh’ oidhche agus ar leis gum bu chòir dha dhol a null agus cupan tì a ghabhail a bheireadh air cadal na b’ fheàrr. Bha an tigh-bìdh làn ach aig a’ bhòrd ri taobh an doruis cha robh ach caileag òg ’na suidhe a’ leughadh pàipear-naidheachd. Shuidh Alasdair sìos f’ a comhair. Cha b’ ann sa’ bhaile mhór a bha aigne agus a smuaintean. Chaidh a mhac-meanmna air iteig air ais troimh na mìosan, thar bheann, thar fairge . . . . . .

Cha dìochuimhnicheadh e gu bràth an oidhche a thug e an aire do Shìne airson na ciad uaire. Chunnaic e i iomadach uair roimhe sin ach ’s ann air an oidhche bhriagha samhraidh ud a thug e fainear an toiseach nach robh aingeal o nèamh a thug bàrr oirre ann am maise ’s ann am mìlseachd. Bha a falt camagach dualach òr-bhuidhe a’ tuiteam sìos air a gualainn mar eas drillseanach copach a’ sruthadh sìos aodann na beinne. A sùilean mar na seudan a dhannsas ’nan ceudan an uair a bhoillsgeas gathan na gréine air aghaidh lìomhta a’ chuain; nas guirme na an dearcag fo dhealt na h-oidhche. Fiamh a gruaidhean mar an speur mu fheasgar an déidh do ’n ghréin a bhith air a bàthadh ann an uisgeachan a’ Chuain Shiar. A bilean dearg nas bòidhche na an ròs as cùbhraidh a dh’ fhàs riamh. A deud cho fìor gheal ri sneachd na h-aon oidhche. A guth cho binn ri teudan na clàrsaich; a cumadh, a cruth, a còmhradh gun smal, gun bheud. O dhuine, cha robh rìgh riamh air thalamh cho sona ri Alasdair an oidhche ud. ’S ann a shamhlaich e i ri Eilidh á Tróas, ri Cleopatra, ri Deirdre, ris a’ Mhàiri Bhàn Og aig Donnchadh Bàn . . . .

Cha dìochuimhnicheadh e ri bheò a’ chiad uair a ghabh e fhéin is Sìne cuairt troimh ’n choille. Rinn iad suidhe air a’ bhruaich uaine ri taobh na h-aibhne a bha ri coireal ’s ri crònan làmh riu. Os an cionn bha na h-eòin bheaga a’ gleusadh an rann agus ag innse do ’n t-saoghal

’Na chridhe fhathast bha e a’ cluinntinn an òrain a bhiodh a leannan a’ seinn ’s iad a’ coiseachd air a’ mhachair ann an ciaradh an fheasgair. Bhiodh tiamhaidheachd an fhuinn daonnan a’ tighinn air ais thuige an uair a bhiodh e ’na aonar:—

Mo ghaol ’s mo luaidh, thug buaidh air càch
Am maise aodainn ’s deise com,
Mo ghràdh ’s mo mhiann cha chrìon gu bràth,
A laoich as bòidhche measg nan sonn.

Bha cuimhne aige air an latha a fhuair e an litir a dh’ innis gu robh àite dha anns an Oilthigh agus gum biodh aige ri aghaidh a chur air a’ bhaile mhór. Le aigne shùnndach rinn e air tigh Sìne a dh’ innse an naidheachd. “A ghaoil,” ars ise, “nach mi tha toilichte. Ach dé a nì mise ’s tu fada bhuam ann an dùthaich nan Gall?”

Mar gum biodh ann am prioba na sùla chaidh an samhradh le shùgradh ’s le shubhachas seachad; bha an latha a’ sìor sheargadh agus an oidhche a’ fàs fada. Thàinig an oidhche bhrònach ud, an oidhche mu dheireadh air am biodh iad còmhla, agus an dithis aca miannachadh nach tigeadh i gu crìoch. Bu ghoirt an cridheachan ’s bu throm an ceum air an t-slighe dhachaidh. Dh’ fhan iad air an starsaich gun fhacal a’ tighinn ás am beul. “O Alasdair, a leannain,” arsa Sìne mu dheireadh, “na bi fo ghruaim. Bidh mise cho dìleas is a bha caileag riamh agus cha tig latha nach sgrìobh mi litir.” Phòg e na bilean blasda blàth agus sguab e air falbh a’ chiabhag-fuilt a bha air tuiteam ’na sùilean. “A chagair, tha fhios agam nach inniseadh tu breug. Tha mise a’ gealltainn nach dèan mi fiù ’s coimhead air t’ éile gus an till mi a rithis.” Leis na deòir ’nan sùilean dhealaich iad agus ghabh Alasdair an t-slighe troimh ’n choille air an robh e cho eòlach.

Bhiodh cuimhne aige gu bràth a bhith ag éirigh tràth air madainn an ath-latha. Bha a’ ghrian air a turus troimh ’n speur ’s cha robh oiteag gaoithe ann. An uair a chaidh e air bòrd a’ bhàta chunnaic e Sìne ’na seasamh ’na làn àilleachd air a’ chidhe, a’ suathadh a neapaig ri a sùilean. Ghluais am bàta o’ n lamairig agus fhuair e an sealladh mu dheireadh air annsachd ’s i a’ smèideadh ’s a’ guidhe gun tilleadh e gu sàbhailte . . . .

Bu mhór an toileachadh a thug e dhà a bhith a’ tighinn air ais o ’n Oilthigh gach latha agus a bhith a’ leughadh nan litrichean aig Sìne. Dh’ éireadh a chridhe a rithis agus ann an tiotan bhiodh e air ais aig bruaich na h-aibhne is Sìne ri thaobh. Mus tilleadh e air ais do a chuid leabhraichean shuidheadh e sìos agus sgrìobhadh e litir. “A Shìne a ghràidh, O mar a tha mi ’gad ionndrain an nochd ’s tu cho fad air falbh . . . .”

Cha robh fhios aige ciamar a thachair an té Shasannach ris. Bha i a’ fuireach glé fhaisg air an tigh far an robh e fhéin a’ gabhail còmhnaidh agus glé thric bhiodh iad a’ coiseachd air ais còmhla o ’n Oilthigh. Aon oidhche chaidh iad le chéile do ’n tigh-dhealbh, agus bha Alasdair

An ceann seachdaine thàinig litir o Shìne agus dh’ aithnich Alasdair mus do dh’ fhosgail e i gu robh nì-eigin ceàrr. “Fhuair mi litir o nighinn Dhòmhnaill Mhóir an dé,” leugh e, “agus tha i ag ràdh gu fac’ i thu fhéin is t’ éile a’ tighinn a mach as an tigh-dhealbh. Thusa a’ gealltainn nach coimheadadh tu air t’ éile gus an tilleadh tu! Chan eil mi dol a ghabhail gnothach riut tuilleadh agus cha ruig thu a leas sgrìobhadh air ais le leisgeul oir cha dèan mi ach an litir a shadadh air mullach an teine gun a fosgladh.” Chaill làmh Alasdair a lùths is thuit an litir chun an ùrlair. An fhaodadh e bhith gu robh e fìor? Sìne, an aon té dh’ an tug e gaol riamh air fhàgail, air a thréigsinn. Och, carson a ghéill e do mhealltaireachd na té Sasannaich? Le ghòraiche ’s le amaideachd fhéin bha e air briseadh-dùil is briseadh-cridhe fhaighinn . . . .

Ach a nis bha Alasdair agus a smuaintean air ais anns a’ bhaile mhór. Cha robh ann ach dìomhanas a bhith a’ caoidh nithean air nach robh leigheas. Dh’ òl e balgam tì is thug e sùil airson na ciad uaire air an té a bha air taobh eile a’ bhùird. Chuir i bhuaipe am paipear-naidheachd agus choimhead i air gu mionaideach.

“Chan e . . . . ? Alasdair!”

“Sìne!”

Cha robh feum air facal. Bha am Freasdal a sgar iad o chéile a nis air na cridheachan briste a chàradh.