---

[225]

“Tea Feasgair”

RUARAIDH MACTHOMAIS

BHA foinne mhór dhubh air an t-sròin aice. Ged a dh’ fhiachadh e ri aire a chumail bhuaipe dh’ fhairicheadh e a shùilean a’ laighe air an fhoinne a rithist. Bha i mar chloich-tharraing ann an teis-meadhon an aodainn bhàin. Bha e a’ cur seòrsa de nàire air cho mì-mhodhail ’s a bha e. Cha leigeadh e leas. Dh’ fhaodadh na sùilean móra ciùine innse dha nach robh dragh aice. Bha bòidheachas de ’n t-seòrsa sin seachad. Cha robh ionndrain aice air, nas motha na bha ionndrain aig a’ chat stùthach air earball. Ach cha robh fhios aige-san air a sin.

Cha robh ann ach mar gun canadh tu bothan. Bha dà cheann cloiche air gun teagamh, agus ’s e iarunn-lurcach a bh’ air na taobhan ’s air a’ mhullach. Bha e blàth as t-samhradh is fuar, fuar sa’ gheamhradh. Nuair a bhuaileadh fras air dhùisgeadh am fuaim ás do chadal thu, agus cha chluinneadh tu do chòmhradh fhéin nuair a bha na clachan-meallain ann. Cha robh e a leth cho seasgair ris an tigh-dhubh, ach bha iad a’ smaoineachadh gu robh e tòrr na b’ fheàrr.

’S e dà rùm a bh’ ann. Aig an teine bha dreasair is bòrd beag is séir fiodha is dà stòl. Nam biodh barrachd air triùir a stigh dh’ fheumadh cuideigin seasamh. Bha Bìoball Gàidhlig anns an uinneig, is paidhir de speuclairean saora ri thaobh. Bha peile bùirn ri taobh an dreasair, is ceann fiodha ann. Sement a bh’ anns an làr, is bha e corrach, làn thuill, ’s e dubh le smùr na mònach. Bhathas ’ga sguabadh corra uair, ’s ’ga nighe na b’ ainneimhe na sin. Chuireadh Murdag dhith na bòtannan-beaga nuair a thigeadh i steach, is chuireadh i oirre na bonnagan.

’S e an geamhradh a bh’ ann. Thug an aimsir rapach geamhradh eile gu cuimhne Chatrìona. “Sud a’ bhliadhna,” ars ise, “a bha mo mhàthair fo ’n a’ bhàs. Bha gaiseadh anns a’ bhuntàta, agus bha a’ mhin a’ teirigeachdainn. B’ fheudar dhuinn maorach a thoirt ás an tràigh a h-uile latha, is b’ e sin an obair fhuar. Cha robh sinne ach beag, agus bha m’ athair air bàsachadh dà bhliadhna roimhe sin.”

Beag. Og. Thug e sùil air an fhoinne a rithist. Bha i mór, tiugh, trom ’na corp, còta-drògaid oirre, striop an déidh striop de na h-ioma dathan, glas is gorm is buidhe-ruadh is dubh—aon, dhà, trì, ceithir, cóig, striop ghorm eile—chan fhaigheadh e air an cunntadh—is polca de ’n t-seann seòrsa os a chionn, le gorm is dearg ann, is plèada m’ a ceann, cha b’ e currac, cha robh currac an uair sin ach air corra chaillich, ’s i bhiodh air a sheanmhair mar bu chuimhne leis i.

“Bhiodh sinn dìreach air ar lathadh, ’s gun oirnn ach na piullagan co-dhiùbh. Chailleadh tu do mhùn leis an fhuachd.”

“Dé a fios a th’ aig a’ bhalach,” thuirt Murdag, ’s i toirt sùil air a piuthair.

“Nach eil mi ’g innse dha ach am bì fios aige,” ars an t-seann te, ’s cha robh na sùilean cho buileach ciùin ’s a bhà iad.

Bha sradag innte. Dhìricheadh i a ceann air a guaillean uaireannan mar sin, is chreideadh tu an uair sin gu robh i òg uaireigin. Bha falt

---

[226] tiugh oirre fhathast, ged a b’ fhada bho liath i, ’s e air a tharraing teann air gach taobh de a ceann, ’s air a chur suas ann an ciutha. Bha maoil mhór gheal oirre gun a bhith preasach idir, is sgraob os cionn na sùla, is laigh a shùil air an sgraob a nis. Cha robh i cho dubh no cho faicsinneach ris an fhoinne, ach thuirt e ris fhéin: “Carson a tha i fàgail sud oirre?”

“So a ghràidh far an deach bior tromham, ’s mi fighe geansaidh dhì-se. Cha deanadh ise fighe a b’ fhiach bruidhinn air, an luidsear grànda.” Thug i an t-sùil mhì-thruacanta sin air a piuthair. “Ach an uair a bha mise falbh na puirt cha robh bheag ann a dheanadh fighe cho grinn rium.”

“Cha robh gu dearbh, a Chatrìona,” ars an t’éile, agus cha b’e brosgul a bh’ aice.

“ ’S cha b’ e a chuile gille gheibheadh geansaidh snàth bhuam.”

Bha sin ann cuideachd! Gillean, is dibhearsain, is brìodal is dòcha. Air chùl an aodainn bhàin. Mus do dh’ fhàs an fhoinne. Mun deach am bior an sàs.

“Bheil cuimhne agad air a’ gheansaidh a rinn thu do Chalum Dhonnchaidh?” thuirt Murdag, ’s i crathadh a cinn.

“Thà, glé mhath,” ars a piuthar. “Cuir thusa an coire air an teine, is cus còmhraidh a’ ruith ort.”

Bha Murdag an còmhnaidh a’ tarraing feirge oirre fhéin mar sin. Bha iad cus ann an cuideachd a chéile is dòcha.

“Dé seòrsa dhaoine tha sin agaibh anns a’ champa?” ars ise ris a’ bhalach.

“Sasunnaich” ars esan.

“A, nach iad tha grànda grobhail,” ars ise. “Dé tha na coin odhar sin ag iarraidh a so?”

“Chan eil iadsan ag iarraidh a bhith so idir,” ars esan, “ach gu feum iad a bhith ann.”

“Có tha ’gan cur ann?”

“Thà an Rìgh ’s a’ Phàrlamaid.”

“An Rìgh! B’ e sud am buidhean beag eile! ’S a’ Phàrlamaid! Dé am feum a tha iad a’ deanamh a so?”

“Tha iad ’gar dìon, gun fhios nach tig an nàmhaid oirnn.”

“O chuilein ort.”

Bha i ’na tosd. Cha b’ fhiach leatha bruidhinn na b’ fhaide air na rudan grànda sin.

“O chait bhochd! Cha chreid mi gun dh’ ith thu càil an diugh. A Mhurdag, an tug thu iasg dh’ an a’ chat?”

“Thug, an trusdair.”

“Thoir rudeigin dha, ma tha. Tha ’n t-acras air.”

“Tud, a rud grànda. Chan eil e sgur a dh’ ith.” Ach thilg i bloigh scona thuige is chuir an cat a bhus air.

Bha ’n coire mór dubh a nis a’ goil, is sgol i a’ phoit-tea is chuir i ’n tea innte. Dh’ fhàg i a’ phoit ’na suidhe ris a’ ghrìosaich, is chaidh i mach air cheann-gnothaich.

Shuidh iad, a’ coimhead an teine, gun smid a ràdh. Bha ise le a meuran a’ cnagadh a sliasaidean, an còta-drògaid a’ ruighinn nan aobrannan, is brògan àrda oirre, ’s iad fosgailte. Bha stocainnean

---

[227] glas oirre, de shnàth nam bobanan—feadhainn chlaiseach. Bha fàd mònach fo gach cois: ’s iad bu bhlàithe na an làr sement.

“Nuair a dh’ fhalbhas so,” ars ise, “cha bhi sibh ach mar a tha càch.”

“So?” ars esan. “Tha mi duilich—chan eil mi a’ tuigsinn dé tha sibh ag ràdh.”

“Seadh, so,” ars ise. “A chuile càil a tha ’gar ceangal ris an àite so, is ris na daoine bho ’n tàinig sinn. ’S e galair gabhailteach a th’ anns an adhartas. Nuair a thainig sinne dh’ an an tigh tha so, có bh’ ann ach sinn. Cha b’ fhiach an tigh-dubh ’s cha b’ fhiach an t-slabhraidh. Cha b’ fhiach an t-aran-eòrna ’s cha b’ fhiach a’ chòcaireachd a bh’ againn. Ach cha robh clann againn a chumadh an t-adhartas a’ dol is dh’ fhàs sinn coma dheth. Ach far a bheil teaghlaichean tha an t-adhartas a’ cumail roimhe. Tha làr fiodha a’ dol an àite an làir sement, is stòva dol an àite na cagailt, is rud nas fheàrr na sin a’ dol an àite na stòva.”

“Chan eil mise smaoineachadh,” ars esan, “gu bheil an teine-dealain dad nas fheàrr na an teine agaibh-se.”

“Tha thu air do mhealladh ma tha, a ghràidh”, ars ise. “Thà, fada nas fheàrr. Chan e gu bheil mise ’ga iarraidh. Bha mi ro chleachdte ris a rud eile. Ach tha mi ’n dòchas nach fhàs sibh ro choltach ris na Sasunnaich.”

“Tha bith uabhasach agaibh dha na Sasunnaich,” ars esan.

“Chan eil,” ars ise. “Tha iad mar a chruthaicheadh iad, ’s chan eil cothrom aca air, ’s tha math is dona ’nam measg, mar a tha ’nar measg fhìn. Ach cha bhiodh e nàdurrach dhuinne bhith coltach riutha. Bithidh e a’ cur cais orm nuair a chì mi gu bheil sinn a’ fiachainn ris, is cha mhotha orm an uair sin iad na na coin.”

“Thug mi ’n aire dh’ an a sin,” ars esan.

“Ach is dòcha,” ars ise, “gu bheil dòigh ann air sinn fhìn a chumail beò ged a gheibheadh sinn tighean geala is teineachan is biadh mar a th’ aig na Sasunnaich. Fiach thusa a faigh thu mach dé an dòigh tha sin.”

Thug e sùil a mach air an uinneig. Bha a’ mhòinteach m’an coinneamh, ’s i fliuch riabhach, le feur beag goirid an réisg a’ fàs oirre, ’s na caoraich ’ga chriomadh lom. Laigh a shùil air a’ Bhìoball san uinneig, is shaoil e gu robh e cho dubh ris an fhoinne air a sròin.

Chunnaic i far na laigh a shùil. “Ath-ghineamhainn tha dhìth oirnn,” ars ise, “chan e teaghlaichean idir ach ath-ghineamhainn.”

Bha e ro anmoch dhìse.

Leig e beannachd leatha ’s chaidh e mach gun a thea a ghabhail.