Turus A Shaoghal Eile

EILIDH HAZRA

(3) AMHGHAIR AGUS SOCAIR ANN AN ASSAM A TUATH

THOISICH an trioblaid an uair a chaidh na h-oileanaich dhiubh fhéin a chionn ’s gun do dh’ fhiach an Riaghaltas ris a’ chànain Hindi a stéidheachadh mar phrìomh chànain na dùthcha an àite Assamese.

Tha móran Hindus a’ fuireach ann an Assam, agus, gu tric, tha iad anns na h-àrd oifisean a chionn ’s gu bheil iad cus nas foghluimte na muinntir na dùthcha fhéin.

An uair a ghluais na h-oileanaich, ghabh na h-Assamese an cothrom agus cha robh Hindu sam bith sàbhailte. Mar a tha fios agaibh is e Hindu a tha anns an duine agamsa agus bha sinn, le chéile, an cunnart ar beatha fad sheachdainean.

Tha Jyoti a nise ’na àrd dhotair aig Comunn nam Mèineachan Guail, agus, mar a rinn an Sealbh, bha e fhéin agus feadhainn de oifigich na Mèin shìos anns an toll ghuail an uair a thòisich am mort ’s am marbhadh. Cha robh dhoibh ach fuireach an sin gus an tainig na saighdearan feasgar.

Bha mise leam fhéin anns an tigh agus cha do shàbhail mi ach gu bheil measgachadh de fhineachan timcheall oirnn. Bengalis, Nepalis, Telegus (a India a Deas) agus Nagas. Tha làmh an uachdair aca air na h-Assamese, agus, mar sin, cha do thachair an rud bu mhiosa ged a bha buidhnean de Assamese a’ glaodhaich ’s a’ muidheadh air taobh a muigh an tighe. Bha mi gus a dhol dhiom fhéin mun tainig feasgar agus a thug na saighdearan Jyoti dhachaidh.

Oidhche an déidh oidhche, gus an do chiùinich cùisean, bha grunnan dhaoine a’ geàrd an tighe. Cha robh e furasda móran earbsa chur asda oir cha robh armachd aca ach sgeinean a dh’ fhàg na h-Amaireaganaich, boghannan-saigheid, slatan tiugha le goban biorach leis an leigeadh iad am mionach á duine, agus corra sheann ghunna. Ach chùm iad sàbhailte sinn co-dhiùbh, agus, ged a dh’ ith iad a h-uile gréim a bh’ againn mun do dh’ fhalbh iad, bha mi taingeil air an son.

Tha e duilich suidheachadh de ’n t-seòrsa so a thuigsinn ann an dùthaich chiallach shocair leithid Bhreatainn, ach feumaidh sibh a chuimhneachadh gur e cus oibreach agus dìth bìdh an dà rud air an eòlaiche sluagh na dùthcha so. Ged a tha iad coibhneil laghach gu leòr am bitheantas, tha iad buailteach a dhol dhiùbh fhéin an uair a gheibh iad fàileadh na fala, agus, ’nan cràdh ’s ’nam bochdainn, chan eil e buileach ’na chùis iongnaidh gu bheil farmad aca ri luchd an airgid ’s nan càraichean mòra ’s nan tighean maiseach. Math no dona, bha sinne air ar n-àireamh a-measg na buidhinn bheairtich, agus bha greis mhór mus robh mise cìnnteach eadhoin ás na searbhantan againn fhéin.

Bha sinn trì seachdainean gun phost. Dh’ fhàs am biadh gann agus chaidh na prìsean an àird. Thainig Nehru a-nuas agus thòisich an trod eadar Riaghaltas Bengal-a- Siar agus Riaghaltas New Delhi.

Dealbh an tighe againn; mi fhéin agus Anil air an tobhtaidh. Tha an tigh air a thogail sia troighean far na talmhainn gus a chumail seasgair an uair a thig na tuiltean.

Bhàtar a’ fàgail air Nehru gun do thòisich an aramach a chionn ’s nach robhar a’ deanamh gu leòr luath gu leòr airson nan Assamese. Thòisich a h-uile duine a bh’ ann an uair sin a’ tilgeil air Riaghladh Assam gu robh e lapach a chionn ’s nach deachaidh an t-sìth a chumail bho thùs. Ged a tha cùisean sàmhach a nise, tha eagal am beatha air na h-Assamese gun crom na Bengalis orra ’s gun toir iad a-mach an éirig.

Ach fòghnaidh sin mu chùisean ana-cneasda. Fhuair mi litir an là roimhe bho the a bha a’ seinn còmhla riùm aig Mòd Ghlaschu ag ràdha gum fac’ i a’ chiad earrann de mo sgialachd ann an Gairm, agus bha i a’ guidhe orm tuilleadh innse mu dheidhinn mo bheatha fhéin anns an dùthaich so. Rinn mi sin anns an dara earrann ged nach robh ise air a leughadh an uair a sgrìobh i, ach tha fios ’am gura toil le na boireannaich a bhith a’ cluinntinn mu dheighinn an tighe ’s nam bùthan ’s rudan mar sin.

’S fheudar dhomh aideachadh nach robh biadh no seirbhis riamh againn aig an tigh mar a th’ againn an so.

Tha ’n fheòil air leth math—feòil chaorach, oir, mar a bhios cuimhne agaibh, tha crodh air an dleas spioradail ann an India agus cha chuir duine bial air mart-fheòil.

Gheibh mi ceathramh féidh uair sam bith a tha e a dhìth orm, saor ’s an asgaidh, oir tha na beanntan air cùl an tighe làn fhiadh. Tha an t-iasg air leth math—iasg aibhne a tha ann uile—agus tha e cho pailt ’s nach bi sinne a’ cur bial air dad ach an roinn mheadhoin de na h-éisg as motha: sin a chionn ’s gu bheil na còcairean Innseanach

Bithidh sinn ag ithe móran sitheann chearc. Ann an so cha cheannaicheadh duine sam bith cearcan no iseanan marbh; théid an cócaire no cuideigin a-mach a thaghadh ’s dòcha leth-dusan eun beò anns a’ mhargadh ’s théid an cur far na h-amhach mar a bhios feum orra.

Tha tigh chearc beag agam air cùl an tighe agus tha mi fhéin a’ dol a chumail chearc là de na làithean air sgàth nan uighean. Thug cuideigin dhomh ceithir cearcan Naga—ann am meudachd tha iad rudeigin eadar eireag agus cearc—ach cha do nochd ugh fhathast. Tha an còcaire a’ smaoineachadh gu bheil mi ás mo chiall ’s uighean cho saor, agus tha amharus agam gu nochd mo chearcan air a’ bhòrd là de na làithean.

Tha an t-ìm math agus saor—mu chóig tasdain ’s sia sgillinn am pùnnd. Gheibh sinn na thogras sinn de ìm ùr no ìm saillte agus ’s mi fhéin a tha taingeil. Ann am móran àiteachan ’se ìm nan canastairean a bhios aca agus is beag orm e.

Chan eil móran chanastairean a gheibh sibh aig an tigh nach fhaigh sinn, oir tha móran de na companaidhean móra Breatannach air iad fhéin a’ stéidheachadh anns an dùthaich so—leithid Glaxo, Crosse & Blackwell, Brown & Polson ’s mar sin air adhart.

Tha sin cho math, oir tha cìs eagalach air badhar sam bith a bheirear a-steach do ’n dùthaich bho dhùthchannan céin. Abair H.P. Sauce: chan eil àite acasan ann an India idir agus tha bhuil gu bheil botul H.P. còrr agus deich tasdain. Air an làimh eile, có a cheannaicheadh sabhs botuil ’s na sabhsaichean milis Innseanach fhéin cho blasda?

Tomatoes, beetroot agus currain, chan eil an leithid r’ a fhaotainn, oir cuimhnichibh gu bheil lusan is luibhean gàrraidh an so tur eadar-dhealaichte bhon fheadhainn air am bheil sibh titheach is eòlach aig an tigh, agus gu tric tha an fheadhainn a tha daor aig an tigh cianail saor an so. Chan eil Sìol-Innseanach(Corn on the Cob)ach bonnacha-sia! Agus chan eil am pine-apple as motha ach ochd sgillinn!

Airson ar biadh maidne bithidh sinn an còmhnaidh ag ithe hama ’s uighean—cleachdadh a dh’ fhàg na Breatannaich ás an déidh mar a dh’ fhàg iad iomadh cleachdadh eile.

Aig meadhon là bithidh curry air choiregin againn an còmhnaidh, le rus no lentils, agus, mar is trice bithidh measan is bàrr no bananas bhruich againn an déidh sin.

Mu cheithir uairean bithidh sinn a’ gabhail balgam tea le bonnaich bheaga bhlasda air an deanamh le buntàta ’s uinneanan, no mìlsein air nach eil ainm agam ann am Beurla no ann an Gàidhlig—gruth ann an sireap.

Mar is trice bithidh sinn a’ fiathachadh chàirdean airson na dìnneir fheasgair (mu ochd uairean) no bithidh sinn fhéin a’ dol a-mach. Bithidh daonnan eadar dusan is sia duine diag cruinn aig dìnneir, agus bithidh na searbhantan a’ dol timcheall le asaidean móra air am bheil a h-uile seòrsa bìdh air an smaoinich sibh.

Madainn na Sàbaid bithidh sinn an còmhnaidh a’ deanamh cadal fada gu seachd no ’s dòcha ochd uairean, ach ge be cuin a bhios ar bracaist a dhìth òirnn chan eil againn ach ar boisean a bhualadh ’s

Tha eagal orm nach eil móran agam mu dheighinn a’ chuid as motha de na Breatannaich a tha a’ fuireach an so. Mar as trice, tha iad an tòir air airgead agus air socair. Is e corra fhear nach eil ag òl tuilleadh mór is cus, agus is ann leth-rùisgte os cionn gloinnegin ’s air cùl cigarette a’ cumail tacsa ri cuntair bàr as trice a chithear feadhainn de na boireannaich.

Tha mi làn chinnteach nach eil ach aon dòigh aig Breatannaich de mo leithid fhéin air tighinn beò an so, agus is e sin an t-seann dhachaidh ’s na seann dòighean a dhìochuimhneachadh gu tur, agus gabhail ri beatha an àite le gach beus agus modh a dhùirigeadh duine aig an tigh a-measg a chàirdean ’s a dhaoine fhéin.

Bho ràinig mi Assam tha geamhradh is foghar is samhradh air a dhol seachad—làithean luath is làithean mall, a réir ’s mar a bha mi a’ cumail smachd air a’ chianalas.

An uair a bhuail an geamhradh sinn bha e fuar, fuar. Bha a’ phlangaid-dealain air an leabaidh a h-uile oidhche agus bha mo chòta béin orm a h-uile turus a chaidh mi a-mach gu dìnneir. Bha daoine aig an tigh a’ deanamh glaoic dhiom airson a thoirt leam, ach tha eagal orm gu bheil daoine aig an tigh buailteach a bhith a’ smaoineachadh air India mar àite far am bheil a’ ghrian a’ spealgadh nan creag an còmhnaidh. Fad a’ gheamhraidh bha teine guail againn air a h-uile là. Tha sinn a’ losgadh ceithir basgaidean san là, agus tha na basgaidean a’ tighinn thugainn a h-uile madainn as a’ mhèin air an giùlan air cinn ceathrar bhoireannach.

Tha móran bhoireannach ag obair anns an toll ghuail. Bithidh feadhainn, leithid an fheadhainn a dh’ ainmich mi, a’ lìbhrigeadh a’ ghuail chun nan tighean, ach bithidh feadhainn eile a’ cladhach fo ’n talamh. Chunnaic mi fhéin feadhainn aca a’ putadh bharaichean guail còmhla ris na fir. Ma tha leanaban òga aca bithidh iad crochte riutha ann an sheaghall mar a chì sìbh, uaireannan, na bana-cheardan. Ma tha boireannach trom, bithidh i a’ sgur a dh’ obair an ceann an ochdamh mìos agus a’ tilleadh an uair a tha an leanabh dà mhìos a dh’ aois eadhoin ged a tha e air a’ chìch. Tha na trì mìosan so dheth a’ nochdadh cho bàigheil ’s a tha luchd nam mèineachan a’ fàs.

Thug sinn a’ Bhliadhn’ Ur a-steach ann an aon de na clubaichean, agus an uair a thainig meadhon oidhche nach ann a chuala mi prógram a’ Bh.B. C. a’ tighinn air an radio cho soilleir ’s ged a bhithinn aig an tigh. Agus chuala miBig Bena’ bualadh dà uair dhiag. Tha eagal orm gun do thòisich mi a’ bruidhinn ris an te a bha ri mo thaobh cho bras ’s a b’ urrainn dhomh, air eagal ’s gum buaileadh an cianalas buileach mi.

Là na Bliadhn’ Uire fhéin chruinnich na h-Albannaich uile aig tigh fear á Kilmarnock—tha e fhéin ’s a bhean air deich bliadhna

Dol fodha na gréine air an dùthaich mun cuairt oirnn.

B’ e an ath oidhche mhór a bh’ againn Oidhche Raibeart Burns. Thug dotair á Glaschu a’ phrìomh òraid agus sheinn mi fhéin grunnan òran. Bha mi air “A’ Bhradag Dhubh” a thoirt dhoibh mura b’ e nach robh aon duine eile an làthair a thuigeadh òran Gàidhlig.

Nam faiceadh sibh an cruinneachadh a bha sud. Bha botul“Black and White”mu choinneamh gach ceathramh cathair, agus cha robh cùmhnadh airAtholl Brose.Thainig a’ mhin-choirce airson an éisg agus an taigeis air an itealan á Alba, agus bha dìnneir againn a bha sgoinneil.

Gun teagamh bha rud neònach an sud ’s an so nach tuigeadh Raibeart Burns. Bha tri fichead“bearer”Innseanach a’ frithealadh nam bòrd, ach bha ribein thartain ann an currachd gach fir. B’ e pìobaire beag Ghurka a chluich a-steach a’ mharag, ach cha ghabhadh e balgam uisge-bheatha, rud nach fhaca mi pìobaire aig an tigh riamh a’ diùltadh!

Tha so, tha eagal orm, a’ cur crìch air m’ iomradh, oir tha agam ri dhol do ’n ospadal airson greis. Tha dùil againn ri leasachadh teaghlaich. Ach ’s dòcha, an uair a bhios gach nì air dòigh, gun sgrìobh mi cuibhrionn eile mura bheil luchd deasachaidh Gairm seachd seann sgìth dhìom mar thà.

(A’ Chrìoch)

Dannsair Naga ’na “dheise Ghaidhealaich”, chan eil fada bhon a sguir na Nagas a shealg cheann. Tha droch dhìol aig riaghladh Nehru orra.