An Sgeilp Leabhraichean

“Each Actor On His Ass” le Micheál Mac Liammóir. Clo-bhuailte Routledge & Kegan .Paul. (25/- ).

Ged a rugadh ann an Sasuinn e, agus ged nach eil an t-ainm ach air eadar-theangachadh bho Michael Willmore, chan eil móran Eireannach a tha cho Eireannach ri Micheál Mac Liammóir. Actar. Sgrìobhaiche. Dealbhaiche. Còmhraiche ann an seachd cànainean Eòrpach. Tha e math air a h-uile dad air an toir e làmh, agus tha e air làmh a thoirt air móran ’na bheatha.

Tha e an dràsda air chuairt feadh an t-saoghail le cluiche a sgrìobh e fhéin agus anns nach eil actar ach e fhéin—“The Importance of Being Oscar. ”Agus ’s fheudar gur ann an teas-meadhon na cuairt sin a chrìochnaich e an leabhar so agus a choimhlion e gach iomadh dleasdanas a tha co-cheangailte ri leabhar tomadach sam bith a chur an clò. Ach ’s e sin an seòrsa duine a th’ ann. Mar is trainge a tha ’s ann as motha a nì e.

Tha aon rud sònraichte mu dheidhinn an leabhair so, agus is e sin gu bheil e air eadar-theangachadh bho dhà leabhar Gàidhlig a chuir Micheál an clò cho chionn bliadhna no dhà. B’ e fear dhiùbh (a’ chiad earrann de ’n leabhar Bheurla) Ceo Meala lá Seaca agus an dara fear Aisteoirí Faoi Dhá Sholas. Chaidh iad sin a chlò-bhualadh le Sairseal agus Dill a thug cead an cur a-mach ann am Beurla.

Is e leabhraichean-là(diaries)a bha annta le chéile, oir bha e riamh mar chleachdadh aig Mac Liammóir cùnntas air gach là a sgrìobhadh gach feasgar, agus sin anns a’ Ghàidhlig Eireannaich a dh’ ionnsaich e an uair a bha e eadar ochd bliadhna diag is fichead. ThaEach Actor On His Ass,mar a bha na leabhraichean-là fhéin a’ ruith thairis air dà bhliadhna—a’ bhliadhna 1950 an uair a bha an t-ùghdar air ais ’s air adhart eadar an Roinn Eòrpa, far an robh e a’ cluiche ann an dealbh-chluichean còmhla ri Orson Welles agus Eartha Kitt, agus Eirinn far an robh e ’na bhreitheamh aig féisean dràma no a’ leigeil analach ann am Baile Ath Cliath. Agus a’ bhliadhna 1956 an uair a bha e fhéin agus Hilton Edwards leis a’ Chompanaidh Dhràma aca fhéin air chuairt anns an Eiphit.

An uair a leugh mi a’ chiad chuid de’n leabhar anns an leabaidh bha mi a’ cireasail ’s a’ gàireachdaich uiread ’s gun deachaidh mi fhéin ’s a’ bhean a-mach air a chéile a chionn gu robh mi ’ga cumail ’na dùisg ’s an gleoc aig trì uairean. Tha am peann aig Micheál cho aotrom mear ’s a tha a theanga, agus foghnaidh sin; tha iad le chéile uaireannan a’ sileadh meala ’s uaireannan domblas.

Cha robh duine a bha riamh aig Féis Dhràma air an dùthaich nach tuig cho fìor ’s a tha na tha aige r’ a ràdh mu ’n Fhéis ann an Killarney:–

“T. Rattigan’s Winslow Boy tonight performed with a sort of awe-inspired enthusiasm by small group from some small country place; why do these waste their time on a polished bibelot from Kensington which demands nothing but the qualities they have not and could not ever acquire? Found myself pondering . . . . on how Aschenputtl’s half-sisters had chopped the toes off their feet in order to wear another woman’s shoes. ”

A Killarney tha e a’ cur cuairt air an Roinn Eòrpa a’ cluiche còmhla ri Welles agus Eartha Kitt, agus càite air an talamh am bheil dithis cho doirbh anns gach dòigh. Ach chan e mhàin na sgialachdan a tha aig Mac Liammóir mu’n deidhinn-san a tha a’ deanamh an leabhair cho math, ach a’ chùnntas mhionaideach thuigseach a tha e a’ toirt air gach baile anns an do rinn iad stad.

Tha an dara leth de ’n leabhar, mar a thubhairt mi, ag innse mu dheidhinn turus do ’n Eiphit.

“Choukri, with true Egyptian impromptu inspiration, drove us out to the Sphinx. Indescribable emotion at smelling again at last the sharp, trous perfume of the desert and at seeing again that grey, broken, mons-sweet Face I love more, I believe, than any other work of the hand of man. There she is still, floating tonight as you would think on the breast of a moony silver twilight . . . . ”

Tha sìor alt an t-sàr sgrìobhaiche aig Micheál Mac Liammóir, air an sgialachd a tha e a’ sgrìobhadh a thoirt beò ann an inntinn an luchd-leughaidh. Ma bha na leabhraichean cho math anns a’ Ghàidhlig agus a tha iad anns an eadar-theangachadh tha na h-Eireannaich fortanach, mar a tha an luchd Beurla fortanach am faotainn anns a’ chainnte a thuigeas iad fhéin.

“The Scottish Islands”le Seòras Scott Moncrieff. Clo bhuailte Oliver & Boyd. (21/- ).

Cha leig leas eagal a bhith oirnn gun cuir Seòras Scott-Moncrieff an caothach air duine le dad a sgrìobhas e; cha mhotha na sin a leigeas leas dòchas a bhith aca gun tog e ar spioradan gu ionadan àrda, oir tha e daonnan eadar dhà shlighe agus eadar-dha-liùnn. Tha an leabhar so coltach ri mìle leabhar siubhail a chaidh a sgrìobhadh mu dheighinn na Gaidhealtachd, agus bithidh mìle eile ann mura cuir bomaichean móra nan Ruiseanach no rudeigin eile crìoch òirnn.

’S fheudar gu bheil féill air leabhraichean siubhail no cha bhiodh clo-bhualadairean a’ cur am foillse uiread dhiubh. ’S dòcha nach bu mhisde Amaireaganach aineolach“The Scottish Islands”ma tha e a’ dol a thoirt ruith thairis air na h-eileanan eadar Sealtainn is Ile ann an dha no tri sheachdainean. Ma tha duine air leth déidheil air dealbhannan maiseach (de ’n t-seòrsa a chunnaic e anns a h-uile leabhar-siubhail Gaidhealach eile a leugh e riamh) ’s dócha gun cuir iad so seachad uair a thìde dha, oir tha iad air an deagh thaghadh ás gach ceàrnaidh.

Airson a’ chòrr dheth thaghainn fhéin Alastair Alpin MacGriogair uair sam bith ged nach biodh ann ach gun cuir e an fhuil a’ brasadh ’na mo chuislean an àite mo chur ’na mo chadal. Tha mi a’ dol a thoirt an leth-bhreac so do chuideigin air nach eil mi uabhasach measail mar thiodhlac Nollaige.

F. McD.