An Cuan ’S Na Faoileagan

IAIN MAC A’ GHOBHAINN

BHA Napóleon ’na shuidhe ris a’ chladach a’ coimhead nan tonn ’s ag éisdeachd ri sgriachail nam faoileagan. Bha na suallaichean geal ’s iad ag éirigh mu choinneamh mar bhiasdan le cop mu’n carbadan. Cha robh càil ri fhaicinn ach fairge is faoileagan.

Anns an fhairge chunnaic e armailtean a’ cogadh, sgeadaicht ann an gorm is ann an uaine. Chunnaic e eich gheala ag éirigh ’s a’ tuiteam ’s chual e gaoir nan leòint. Ri thaobh bha aon fhaoileag le gob bhuidhe: ’s ann a bha i coltach ri sròin fhada Wellington. Chaidh e air chrith leis an deuchainn a’ smaoineachadh air.

“B’ fheàrr leam gum b’ urrainn dhomh am batail ud fhiachainn a rithist. Bhiodh fhios an uair sin có a b’ fheàrr.”

Bha e ’na shuidhe ann an cathair a’ coimhead a’ bhatail, esan a bha mar dhia, a thug bàrr air nàdur a’ chinne daonnda. Bhuail an dà armailt a chéile ’s a-mach ás a’ ghoil thill iad—armailt fhéin.

’S a nis bha e air an eilean ud, fo riaghladair lag-inntinneach. Thog e clach ’na làimh ’s shad e i. Thuit i do’n fhairge. Cha robh e a’ faireachdainn fuar ged nach robh grian ann. Bha gach latha ag éirigh mar na h-Alps mu choinneamh Hannibal ’s dh’ fheumadh e ’n dìreadh. Chaitheadh e pàirt de gach latha a’ deachdadh, pàirt eile a’ coiseachd anns an lios, pàirt eile a’ cluich air tàileasg, ’s pàirt a’ leughadh. ’S e a’ mhadainn bu mhiosa.

Thug iad uaithe a thrusgan seanalair, ’s dh’ fheumadh e sealltainn dhaibh gach litir a sgrìobhadh e. Bha iad a’ leughadh gach litir a bha a’ tighinn thuige. Nam biodh pian sam bith air, thigeadh an dotair.

Bha uimhir de thìd aige ’s nach fhaigheadh e air càil a dhèanamh. Chuir so iongnadh air nuair a smaoinich e an obair a dhèanadh e uair ann an ùine glé ghoirid.

’S ann a bha a bheatha mar bhruadar. Dé chiall a bh’ aig na h-ainmeannan—Jena, Austerlitz, Lodi, ’s an còrr? Dé a’ chiall a bh’aig Corsica far an do rugadh e? Smaoinich e air fhéin ’na bhalach òg a’ cnuasachd leabhraichean cogaidh ann an rùm beag ’na aonar—fo-uachdaran le saoghal ùr ’na cheann.

“Chan fhaca mi duine riamh coltach rium fhìn,” ars esan ris na faoileagan.

Smaoinich e air an Eiphit agus air an Sphinx agus air na tagairtean a bhiodh aig na sgoilearan ’s an t-soitheach mhór a’ seòladh fo na reultan ciùine. Gach oidhche bhiodh iadsan a’ deasbad le cop ri ’m busan, ach, air a shon-san, ’s ann a bhiodh e ag éisdeachd ’s ag ionnsachadh ’s gàire ’na inntinn. Dé feum a bha an cuid facail a’ deanamh dhaibh, iadsan nach stiùireadh armailtean ’s nach atharraicheadh an saoghal.

“Bhiodh e cho math dhomh a bhith marbh,” ars esan ris fhéin ’s e a’ sealltainn tarsainn na fairge. “Chan fhaic mi an Roinn-Eòrp a chaoidh. Chan òl mi fìon ann an lùchairt, cha thionail timcheall orm gach reul a th’ anns an Fhraing, chan éirich mi tuilleadh ann am madainn cho fionnarach ri airgead, cha chluinn mi gliongan shrian nan each móra.”

Ach càite ’n deach e ceàrr? Chrom e cheann is smaoinich e. Thainig na h-ainmeannan air ais gu inntinn a rithist, Soult, Ney, Lannes, Moore, Wellington, a bhràthair Iòseph. Bha inntinn mar gum biodh i a’ fighe obair-ghréis gun sguir ’s an eachdraidh ud a’ gabhail seachad. Bha e ’na sheasamh air creig aig Boulogne a’ coimhead Bhreatainn, ’s a’ ghaoth ghlan a’ togail fhalt, ’s na soithichean fodha. Bha e a’ marcachd troimh shneachd ’s a’ coimhead Moscow ’na theine. Carson a rinn iad sud air? Cha robh e ceart dhaibh. Nach e iad fhéin a bha ceàrr a bhrist an còrdadh a rinn e ris a’ bhalach thaitneach ud? Carson nach dèanadh iad an rud a bha e ’g iarraidh? Carson nach fhaiceadh iad gur esan a bha ceart?

’S an latha dh’ fhàg e Moscow dh’ fhairich e e ’ga fhàgail—an cumhachd chinnteach ud a bha ’na bhroilleach a riamh gu ’n àm sin fhéin. Dh’ aithnich e sin an uair a sheall e timcheall air ’s a thuig e gur ann leis an inntinn ’na h-aonar a bha e a’ coimhead an t-saoghail. Mharbh an sneachd ud blàths ’na chumhachd ’s bha an spiorad fhéin a nis fo fhuachd.

Cha tigeadh iad a chogadh ris. Bha eagal orra. Sin a bha ceàrr o thùs. Chaidh na saighdearan fodha anns an t-sneachd ach cha robh dragh aige. Dé b’ urrainn dha a dhèanamh? An robh e dol a chogadh ri Nàdur fhéin? Bha iad a’ bàsachadh timcheall air ach có iadsan co-dhiùbh? Dh’ fhàiling iad an uair bu chòir dhaibh buannachadh. Có air an t-saoghal a thuigeadh e? Có ris a bhruidhneadh e?

Sheall e mach ris a’ mhuir. Bha am bùrn a’ fàs na bu duirche a nis, is sgòthan a’ dol thairis air a’ ghréin. Bha na faoileagan fhathast a’ sgiathalaich timcheall air. Smaoinich e air an lios a bha e a’ togail—co-dhiùbh bha e toirt òrdughan do a sheirbhisich càite an cuireadh iad na sìtheanan, gus am fàsadh iad mar armailt ás an talamh, sgeadaicht ann an dearg is geal is uaine. Bha an lios a’ tighinn air adhart glé mhath ’s e a’ còrdadh ris an riaghailtear fhéin, an duine beag reamhar lag-inntinneach ud.

“Chan eil duine ann ris am bruidhinn mi,” dh’ éigh e ris fhéin. Nan cuireadh iad a dh’ iarraidh Wellington ach am bruidhneadh e ris ’s gu faigheadh e mach dé seòrsa inntinn a bh’ aige. Dh’ fhaodadh iad bruidhinn mu dheighinn a’ bhatail, ’s mar a bha e fhéin tinn an latha

A dh’ aindeoin sin, dh’ fhaodadh e bruidhinn ris.

Agus bhuail e inntinn a rithist mar chlach: “Chan eil duin’ ann ris am bruidhinn mi, ’s cha bhì tuilleadh, gu bràth tuilleadh. Cha fhaic mi ach am beagan talmhainn so, ’s am muir timcheall air. Chan éisd mi ach ris an aon chòmhradh gun bhrìgh, gun chumhachd. Gabhaidh an Roinn-Eòrp air a h-adhart, ’s chan fhaod mi suathadh innte.”

“Chan urrainn mi a ghiùlan,” dh’ éigh e. Na daoine a bha beò, ’s na daoine a bhàsaich, nach robh ’nam measg iomadh fear a bhruidhneadh ris? Sgoilearan, bàird, fir-eòlais . . . . Ach bha fhios aige nach robh sin ceart. Chan fhac e duine riamh ris am bruidhneadh e. Mholadh iad e, ghéilleadh iad dha, ach cha bhruidhneadh iad ris.

’Na shuidhe ris a’ chuan a’ coimhead na suallaichean ’s a’ cluinntinn sgriachail nam faoileagan ghuil e airson a’ chiad uair ’na bheatha, a’ caoidh gun tugadh dha tàlantan cho mór ’s nach b’ urrainn dha bruidhinn ris a’ chinne-dhaonnda. Ann an sgriachail nam faoileag chual e a’ sgriach ud ’na inntinn fhéin cho geur ’s gun theab i a cheann a chrathadh ás a chéile. Dh’ fhiach e aodann le òrdagan. Bha e fliuch. Cha robh fhios aige an e deòirean no sàl a bh’ ann ’s chaidh e air chrith le eagal. Sheas e: “Có mì?” dh’ éigh e ris a’ chuan.

“Có mì? Có mì? Có mì . . . . ì . . . . ì?”

Anns a’ mhionaid uabhasach ud, cha robh fhios aige an e esan a bha a’ sealltainn ris a’ chuan no an e an cuan a bha a’ sealltainn ris fhéin: no an e fhéin an cuan: no an robh an cuan ann idir.

Chuir e làmhan air a shùilean ’s choisich e cho luath ’s a b’ urrainn dha ás an àit dheireannach ud air ais gus an lios an robh na sìtheanan a’ fàs.