---

[281]

Eilean Albanach gun Albanaich

LE GARBHAN MACAOIDH (Fair Isle)

ANNS a’ bhliadhna 1956 (faic Gairm, Aireamh 17), dh’ fhoillsich Gairm iomradh air sgrìob a rinn buidheann oifigeach a chaidh gu Eilean nan Caorach(Fair Isle)a ghabhail beachd air suidheachadh muinntir an eilein iomallaich leth-Lochlannaich so. Tha mise, mo bhean agus mo mhac beag (aig nach eil cànan ach a’ Ghàidhlig a-mhàin!) a’ fuireach airFair Isle, agus bu mhath leam innse ciamar a tha staid an eilein a nis (An Giblean, 1963), seachd bliadhna an déidh an iomraidh a rinn Mgr. MacCalmain.

Anns a’ chiad dol-a- mach feumaidh mi aideachadh nach eil suidheachadh an eilein slàn fallain idir, ach tha an t-Urras Nàiseanta, leis a bheilFair Isle, am beò-dhòchas gum bi leasachadh mór ann a dh’ aithghearr, leis na daoine òga a tha tighinn a-steach mar chroitearan ùra, an àite nan eileanach a tha a’ siubhal, oir tha an t-Urras a’ deanamh a dhìchill chùm an t-eilean ath-lìonadh le sluagh, agus soirbheachadh a thoirt dhà.

Chan eil obair an Urrais furasda idir. Rinn iad móran airsonFair Isle, mar thà, ach tha tòrr ri dheanamh fhathast. Ma tha croitearan eile a’ gabhail àite nan eileanach a dh’ fhalbh chan eil daoine gu leòr air an

---

[282] eilean fhathast. ’Se daoine òga làidir Albanach a tha a dhìth air Fair Isle, ach so na daoine nach eil a’ tighinn. Chan eil mi ag ràdh nach eil neach a’ gabhail cothrom air a’ chuireadh a tha an t-Urras Nàiseanta a’ toirt do chroitearan ùra, agus air an taic a gheibhear bho ’n Urras (oir cha bheag an taic so: fo ’n Urras tha na màil—na rainnt mar a chanas sinne—glé ìosal). Tha daoine gu leòr ag iarraidh croite ann aFair Isle, ach chan eil ach beagan a tha freagarrach, agus tha a’ chuid as motha de na h-iarraidhean so a’ tighinn á Sasainn no á tìrean céine. A-measg nan daoine a dh’ iarr croit airFair Isle, tha Gearmailtich, Pólaich agus Sasannaich, ach chan eil na h-Albanaich a’ miannachadh tighinn no fantainn an so. Carson? Chan eil fios agam idir. Tha an t-eilean so brèagha, uaine, sìtheil, sona, ach chan e Albanaich a tha eadhon anns na seann teaghlaichean a tha air an eilean. Tha dà theaghlach mhór ann: na Stouts agus na Eunsons. Thainig na Stouts guFair Islebho Yorkshire, linntean roimhe so; chan eil fios aig fear sam bith co ás a tha na h-Eunsons, ach is dòcha gum bu Lochlannaich iad.

Na croitean os cionn a’ chladaich an Eilean nan Caorach

Tha fuaim glé Lochlainneach air dual-chainnt an eilein, agus tha na h-eileanaich fhéin coltach ris na Faroese ann am móran dhòighean. Is neònach an dual-chainnt a th’ aca: measgadh Beurla, Albais agus Norn (cànan Lochlainneach Shealtainn), agus tha facal no dhà innte a tha anns a’ Ghàidhlig cuideachd: gionogjo (geodha), taft (tobhta), croo (crò), stack (stac) agusskerry (sgeir) 7c.

ThaFair Isleag iarraidh chroitearan Albanach—gu h-àraidh Sealtainnich no Leódhusaich—ach cha dig iad, ged a tha na cùmh-

---

[283] nantan cho math fo ’n Urras Nàiseanta. A bheil leughadair de Ghairm ann a bhios deònach a thighinn guFair Isle? Ma thà, bu chòir dha sgrìobhadh chun an Urrais Nàiseanta(National Trust for Scotland), 5 Charlotte Square,Dun-Eideann. Chan eil ach 65 de dhaoine air an eilean (40 dhiubh ’nam fìor-eileanaich), agus chan eil an àireamh so mór gu leòr a chùm an t-eilean a chumail beò. ThaFair Islea’ fàs Sasannach, oir chan eil ùidh aig na h-Albanaich òga ann. An urrainn do na Gaidheil atharrachadh a dheanamh air an t-suidheachadh so?

Fair Isle (Eilean nan Caorach)