An Sgeilp Leabhraichean

The Faroese Bird Names, le W. B. Lockwood (Ejnar Munksgaard Copenhagen, 1961. )

Tha e ’na chuis-smaoin do na Gaidheil cho fallain ’s a tha cànan agus litreachas nan eilean Faroe, agus chan eil teagamh nach fhaodamaid gu leòr fhoghlum bho eachdraidh an t-sluaigh bhig so. A rèir coltais cha robh ach mu chóig mìle anam ag àiteachadh nan eilean anns an ochdamh linn deug nuair a bha a cheithir no chóig uiread eadar Arcaibh is Sealtainn. Tha a cheithir uiread sin ann an Leódhus a-mhàin an diugh, ged a tha eagal oirnn gu bheil na Gaidheil a’ dol bàs mar chinneadh.

Chan e mhàin sin, ach bha na Faroes ceangailte ris na dùthchannan Lochlainneach bho chionn cheudan bliadhna. Anns a’ bhliadhna 1380 rinneadh aonadh eadar an Niorbhaidh agus an Danmhairc, agus thainig na Faroes fo smachd na Danmhairce leis a sin. Eadar 1538 agus 1947 b’ e cànan na Danmhairce a bha dleasadh a’ phrìomh urraim anns na Faroes, agus is fhada bho bha an dà chainnt air bilean an t-sluaigh. A dh’ aindeoin sin tha Faroese beò agus fallain fhathast.

Bho ’n bhliadhna 1947 ’si prìomh chainnt nan eilean. Ged nach eil ach ceud bliadhna bho thòisich daoine deanamh móran sgrìobhaidh anns a’ chànain so, tha i nis mar mheadhon leughaidh is sgrìobhaidh aig an t-sluagh gu léir, agus anns an linn againn fhìn chaidh móran a chlo-bhualadh innte, de iomadach seòrsa litreachais agus obair sgoileireachd. Tha smior-caillich anns na daoine so.

Anns an leabhar a tha fo ar comhair tha W. B. Lockwood a’ sgrìobhadh mu ainmean eun anns a’ chànain so, agus gan coimeas ris na h-ainmean a tha air an cleachdadh anns na dùthchannan Lochlainneach eile, bho Inis Tile gu ruig na Danmhairce. Air chùil na h-eachdraidh tha sgapadh farsaing nan Lochlainneach o’nochdamh linn agus theagamh roimhe sin. Ged a thainig cuid de na Lochlannaich a-measg nan Gaidheal le lamhachas-làidir bha an dà shluagh a’ foghlum bho chéile, mar a bhiodh nàdurrach, agus dh’ fhàg sin làrach air an dà chainnt.

Tha beagan de dh’ fhacail Ghàidhlig ann an cainnt nan eilean so, mar a thadrunnurbho ’n fhacal Gàidhlig dronn, agus is dòchadunnabho’n fhacal tunnag. A rèir coltais thogadh am facaldunnamar iasad bho ’n Ghàidhlig mus do chuireadh -ag (an leasachadh peatail) ris an fhacal. ’Sesùlaa th’ aig na Faroe-aich air an t-sùlaire, agus b’ ann bho ’n aon fhreumh a thainigsolanagussolandanns a’ Bheurla. Ach chan eil sùlairean ann an Lochlainn idir, agus mar sin dh’ fhaodadh nach eil gnothach aig an fhacal ris na cànanan Lochlainneach, no ris na cànanan Gearmailteach air fad. Chan eil am facal aig na h-Eireannaich idir. Is dòcha cuideachd gun dainig am facaljarða (r) kona (agusjaðrakanan Inis Tile) bho ’n fhacal Gàidhlig adharcan; ma thàinig, is fhada bho rinneadh iasad dheth, oir feumaidh gu robh an -dh- am broinn an fhacail air fhuaimneachadh aig an àm.

Tha grunn math de dh’ ainmean eun ann a thainig bho sheann chainnt nan Lochlainneach, agus a tha air an cleachdadh an Gàidhlig agus mar as trice am Faroese, leithid alca (faic Gairm, Aireamh 29, d, 50), álka (Faroese); sgarbh, skarvur; sgrabair, skrcipur; luaireag, líri; riodag, rita (agusrippekann an Sealtainn is dòcha); (f)arspag,

Eil fhios a bheil buntannas aig an fhacal a tha air a chleachdadh gus na cearcan a thional—diug, diug—ris an fhacalkjúka, a tha air a chleachdadh anns an aon dòigh anns na Faroes; tha e ’na ainm peatail aca cuideachd, a’ ciallachadh cearc, agus tha mi ’n dùil gu bheil diuganan ga chur gu feum an Gàidhlig leis a’ chiall “iseanan.”

Tha beagan anns an leabhar aig Lockwood mu ainmean eun a bha air an cleachdadh mar fharainmean agus gu bhith càineadh dhaoine no gan seidhigeadh. Tha sinn eòlach air a leithid anns a’ Ghàidhlig: ’s aithne dhomh barrachd air aon duine air an robh “Sgarbh” ’na òige, agus is tric a chuala mi clamhan ga eubhachd ri fear a chuir droch chais air a nàbaidh. B’ fhiach na rudan so, agus ainmean Gàidhlig nan eun air fad, an tuilleadh rannsachaidh a dheanamh orra.

R. McT.