An Sgalag Agus An Righ

(air eadar-theangachadh o chànain nan Komi, an Ruisia)

Le TORMOD BURNS

Is e tir mhór a tha ann an dùthaich nan Soibheat-Aonaichte. Tha 208,000,000 de dhaoine innte, ach chan eil ach mu leth dhiubh ’nan Ruisianich (115 muillean). Tha 51 muillean eile a’ buntainn do threubhan Slàbhach eile (Ucrainich, FionnRuisianich 7c). Tha 24 muillean de Thurcaich, 3M. de Grusìonaich (Georgians), 3M. de Armeananaich, 2M. de Irananaich (Tadzhiks), 2M. de Ghearmailitich, 2M. de Romanaich (Roumanians) agus 2M. de Iùdhaich. Is e sin a nis 204,000,000 de dhaoine a tha sinn air cunntadh. An fuidheall? —ceithir muillean de dhaoine a bhuineas do threubhan aig a bheil dàimh ris na Finnich agus na Hungaraich. Tha na treubhan so a’ cumail r’an gnàthan agus r’ an cànanan màthaireil. Tha stòras de sgeòil aca, agus tha mi dol a dh’ innse aon diubh a nis. Is e so sgeul a tha mi air eadar-theangachadh o chànain nan Komi, sluagh beag a tha ’g àiteachadh an taobh-tuath de Ruisia Eòrpach.

Anns na làithean a chaidh seachad bha rìgh ann. Air là àraidh chaidh e air chuairt le a ghillean anns a’ choill. Leig e leis na gillean aon slighe a ghabhail agus ghabh e fhéin rathad eile, agus cha b’ fhada gus an deach e air chall. Choisich an rìgh air adhart agus mu dheireadh chunnaic e sgalag a’ snaidheadh chraobhan. Bha an sgalag ag obair le tuaigh, mar gum b’ etoya bh’ ann. Ghabh an rìgh a-null agus thuirt e ris an sgalag:

“Là math dhut, Eóghain” (1).

Agus thuirt an sgalag ris an rìgh le mór iongnadh,

“Ciamar a tha fios agad gur h-e Eóghan a th’ orm?”

Agus thuirt an rìgh, “ ’Se Eóghan a tha air na sgalagan uile.”

Cha robh Eóghan—oir b’ e sin ainm gu dearbh—crosda. Shnaidh an sgalag agus dh’ amhairc an rìgh, agus thuirt e mu dheireadh,

“Nach math, Eóghain, mar as urrainn dhut oibreachadh mar sin!

Tha thu ag obair mar gum b’ ann a’ cluich a bha thu. Ach nach eil thu a’ toirt ro fhada ag obair? Dé na tha thu cosnadh san là?”

“Mìle ruibeil (2) san là,” thuirt an sgalag.

“Ach carson a tha thu cho bochd? Ciamar a tha an t-airgead a’ dol a dhìth ort?”

“Tha mo theaghlach mór. Tha dà mhac agus dà nighinn agam. Ach tha mi roinn mo thuarasdail an ceithir earrainnean. Leis a’ chiad earrainn tha mi a’ pàidheadh m’ ainfhiachan. Leis an dara cuid tha mi fhìn a’ toirt coinghill a-mach. Tha an treas cuid agam ga tilgeil anns an uisge (3), agus leis a’ cheathramh cuid tha mi a’ lìonadh beòil shanntach mo theaghlaich.”

Cha do thuig an rìgh idir, agus dh’ fhaighnich e uair eile de ’n sgalaig.

“Pàidhidh mi m’ainfhiachan; bheir mi biadh do mo sheann phàrantan gu là am bàis; bheir mi fhìn coinghill a-mach; togaidh mi mo mhic; tilgidh mi airgead san uisge; togaidh mi mo nigheanan; lìonaidh mi beòil shanntach mo theaghlaich; bheir mi biadh do ’n rìgh agus do ghillean an rìgh.”

Thainig fearg air an rìgh agus smuainich e: “Fuirich thusa, agus chì thu an duine a tha ’na rìgh ort, nuair a lorgas mise mo shlighe”. Agus thuirt e: “Nochd dhomh air ball mo rathad ás a’ choill. Chan eil bhuam bhith air seachran tuilleadh.”

Ach thuirt an sgalag: “Cha nochd mi an rathad do neach air bith. Tha gach mionaid luachmhor dhomh. Mas e duine glic a th’ annad, lorgaidh tu fhéin do rathad. Ach ma theid thu an toiseach chun an taobh chlì, agus an sin gu do làimh dheis, an sin chun an taobh chlì a rithist, agus an sin gu do làimh dheis a rithist, chì thu do rathad.”

Ach thuirt an rìgh:

“Chan urrainn duine coltach riumsa sin uile thuigsinn! Chan fhaigh mi mo rathad le fòghlum a-mhàin! Seòl mi chùm mo rathaid, agus bheir mi cóig ruibeil air fhichead dhut!”

Gheall an rìgh cóig ruibeil air fhichead do ’n sgalaig, agus chaidh an sgalag maille ris, chùm ’s gun nochd e dhà a rathad. Bha iad a’ coiseachd, nuair a dh’ fhaighnich an rìgh:

“Am faca thu do rìgh riamh, Eóghain? Am bu toigh leat do rìgh fhaicinn uaireigin?”

“Chan fhaca, ach chan fhaod duine coltach riumsa an rìgh fhaicinn!”

Ach thuirt an rìgh:

“Mur faca thu e idir, nochdaidh mise dhut a nis e! Nuair a ruigeas sinn an rathad, chì thu an rìgh!”

“Ciamar a dh’ aithnicheas mi e?” —dh’fhaighnich Eóghan:

“Nuair a ruigeas sinn an rathad, chì sinn móran dhaoine. Bidh na daoine sin uile toirt an adan dhiùbh. Cha bhi ann ach aon—an rìgh—a’ fantainn le aid! Thoir an aire do ’n a sin.”

Ràinig iad an rathad agus chunnaic iad an sin móran dhaoine. Thug

Agus dh’ fhaighnich an sgalag an sin:

“Có dhiùbh tha ’na rìgh?”

“Seall air gach taobh! Tha na daoine ud uile gun aid, ach tha adan oirnn—ortsa agus ormsa—is e aon dhinn a tha ’na rìgh.”

Thuig an sgalag mu dheireadh, agus thuirt e:

“Glé mhath! Is e mise an rìgh!”

Ach thuirt an rìgh:

“Tha ad ormsa cuideachd, agus is e mise an rìgh fìor!”

Ach thòisich an sgalag a’ connsachadh ris:

“Ciamar as urrainn thu bhith nad rìgh? Chan aithnich thu na rathaidean troimh ’n choill; chan urrainn thu craobhan a shnaidheadh; ach is urrainn mise na nithean so uile dhèanamh. Mar sin is mise an rìgh! Agus, a thuilleadh air a sin chan eil e sgrìobhte air do bhathais gur rìgh thu!”

Agus gun teagamh bha iad gu h-iomlan coltach ri chéile an corp agus an aogasg. Chonnsaich iad agus an sin thuirt iad ri gillean an rìgh:

“Abraibh! Có dhinn tha ’na rìgh?”

Sheall na gillean; chuir iad iad mun cuairt, dh’ amhairc iad air gach taobh; thug iad an éideadh dhiùbh agus dh’ amhairc iad—ach bha iad gu h-iomlan coltach ri chéile. Thug iad iad chun na bànrigh, ach cha b’ urrainn do ’n bhànrigh aithneachadh có dhiùbh bha ’na rìgh.

Thainig an sin bodach na connspaid.

“So an dòigh anns an urrainn sinn faighinn ás a’ chàs so! Chan fheumar an rìgh aithneachadh bho aogasg ach bho a sgil! Aithnichidh mi gu luath có an rìgh agus có an sgalag! Cuiridh mi trì ceistean a-mhàin.

Agus dh’ fhaighnich e:

“Dé an àireamh chraobhan a chinneas air an t-saoghal?”

Bha an rìgh air chall. Cha robh fhios aige air an àireamh, ach cha d’ fheum Eóghan smuaineachadh fada.

“Trì ceud ’s trì-deug air fhichead muillean de ghiuthais, àireamh ionnan de sheilichean, ach nas lugha na muillean de bheithean agus de dharaich. Mur creid thu mi, is urrainn thu fhéin dol g’ an cunntadh!”

“Tha sin ceart,” thuirt am bodach, “Agus a bheil astar mór ann chun an t-saoghail eile?”

“Chan eil an saoghal eile am fagus,” thuirt Eóghan, “Chaidh mo sheanair cheana do ’n t-saoghal eile, ach chan eil e air tilleadh!”

“Tha sin ceart,” thuirt am bodach, “Agus a bheil e fada gu meadhon na talmhainn?”

“Tha astar mór ann gu meadhon na talmhainn gu dearbh. Dh’ eug bràthair mo sheanar aig an aon àm ri mo sheanair, agus tha sinn air a chur fo ’n talaimh, ach chan eil e air tilleadh gus an là ’n diugh!”

“Tha sin ceart,” thuirt am bodach, “So bhur rìgh!”

Agus dh’ ainmich iad Eóghan mar rìgh, agus thug iad tuagh do ’n rìgh a bha ann, agus chuir iad e sa’ choill chùm ’s gun snaidheadh e craobhan.

* * * * * * * *

(1) Eóghan: —Ann an Ruisia tha an t-ainm “Ivan” glé chumanta.

(2) Ruibeil: —Airgead Ruiseanach.

(3) tilgeil airgid san uisge: —Tha am pobull an so, mar móran chinneach ann an Ruisia, a’ creidsinn ann an spioradan a tha còmhnaidh fo ’n uisge. Tha an sgalag a’ tairgse airgid do na spioradan so airson beatha chiùin.

[Sanas]