An Sgeilp Leabhraichean

The Highland Clearances, le John Prebble(Secker & Warburg. 35/-)

Cluinnidh tu fhathast corra dhuine le còmhradh rudeigin mar so: “Tha thìde againn sgur a bhruidhinn air fàsachadh na Gaidhealtachd; tha na làithean grànda sin seachad, ’s tha an aon chothrom aig gach duine an diugh, Gaidheal no Gall, croitear no uachdaran”. Bithidh na daoine sin a’ cur coltas tròcaireach, breithneachail air an guth ’s air an gnùis. Tha na smuaintean aca fad air falbh: air obair namForeign Missions, no ann am Pàrlamaid Lunnainn, no air a rud bho dheireadh a chunnaic iad air an telebhisean. Ach chan fhaca mi fhathast duine aig a bheil ùidh cheart anns a’ Ghaidhealtachd nach dig an fhearg an uachdar nuair a bheachdaicheas e air fàsachadh na dùthcha againn.

Fearg. Is dòcha nach ann le feirg a sgrìobhar eachdraidh. Cha mhotha sgrìobhar i le cion-diù.

Tha fearg anns an eachdraidh so aig John Prebble. Ach cha e idir fearg Dhòmhnaill MhicLeòid, a fhuair a riasladh fada mun do chuir eGloomy Memoriesan clò. Tha an fhearg so air a lasadh ann an cridhe duine a rugadh am Middlesex, agus a thogadh an Canada. Dh’ fhaodadh e bhith air geur-leanmhainn nan Iùdhach a thaghadh mar chuspair leabhair, no braighdeanas nan daoine dubha ann an Ameireaga, ach mar a thachair, ’sann air a’ Ghaidhealtachd a laigh a shùil. Is dòcha gun cuala e beagan mu ’n chuspair so ann an Canada, ged nach cluinneadh e lideadh am Middlesex. Chuala mi o chionn là no dhà gu robh iongnadh am beatha air muinntir Secker & Warburg gu robh leithid de iarraidh air an leabhar so ann an Canada! Tha so mar gun cuireadh e iongnadh ormsa gum biodh ùidh aig a’ Chabinet Bhreatannach ann an eachdraidh Eton.

’Sann air na bliadhnachan eadar 1782 agus 1856 as motha tha Prebble a’ tighinn anns an leabhar so. So an t-àm anns na chuir a’ chaora iomadh baile is sgìre fàs air feadh na Gaidhealtachd ’s nan eileanan. Chan eil an sin ach facal. ’Se rinn am fàsachadh ach daoine: daoine air na rinn miann an airgid, miann cumhachd, miann uaille, gréim làidir teann a bha a’ mùchadh gach tròcair is uaisleachd[92]

Gun teagamh, cuideachd, bha feum aig a’ Ghaidhealtachd air dòighean ùra agus air obair is ionmhas ùr. Bha feum aice air na caoraich. Nam b’ ann fo stiùradh leithid an Ridire Iain Sinclair a bha a’ chaora air gréim a ghabhail air fearann na Gaidhealtachd is dòcha gum biodh sgeul eile againn an diugh, agus nach biodh a leithid a dh’ iarraidh air leabhar Phrebble ann an Canada. Is dòcha nach robh beartas na dùthcha air a chruinneachadh ann an dòrlach chaistealan mar a tha Dun-robain agus dùintean eile, no air a sgapadh ann an òl ’s an strìopachas ’s an cearrachas mar a chaidh a sgapadh.

Tha cunntas Phrebble làn feirge, ach chan eil an fhearg a’ mùchadh na fìrinne. Fhuair sin mar thà sgeulachd na muinntir a bhuannaich: Loch is Pàdruig Sellar, agus uaislean ag innse cho math ’s a bha an t-sealg a-measg nam beanntan fàsail, agus tha blas nam breugan air am briathran. Tha blas na fìrinne air leabhar Phrebble, ged a tha an fhìrinn so searbh.

Tha e ag innse mar a dh’ fhalbh cuid de luchd nan tacannan ás a’ Ghaidhealtachd fichead bliadhna roimh Bhliadhna nan Caorach, agus iad a’ faicinn faileas na truaighe bha ri teachd; tha e ag innse mar a chaidh daoine fhuadach bho oighreachd Ghlinn-a- garaidh, á Cnòideart, á Cataibh, á Srath-ghlais, á Srath-nabhair, á Ros, á Gleann-eilge, á Uibhist is Barraidh is ás an Eilean Sgitheanach. Tha eachdraidh nan uachdaran an so, is eachdraidh nam bàillidh ’s nam fear-lagha ’s nam ministearan. Chan ann bho leabhraichean Loch is Phàdruig Sellar no bho phàipearan nan ceann-cinnidh a tha an eachdraidh so air a tarraing, ach bho phàipearan-naidheachd ’s bho irisean, bho phàipearan cùirte is Pàrlamaid, agus bho bhàrdachd is bho bheul-aithris nan Gaidheal. B’ fheàirrde an t-ùghdar gu mór an cuideachadh a fhuair e bho ’n dithis Ghaidheal, Somhairle MacGill-Eathain agus Ruaraidh MacAoidh. Nuair a leughas tuThe Highland Clearances, leugh cuideachd na th’ aig Somhairle ri radh mu ’n bhàrdachd ann an Leabhar 38 aig Comunn Gàidhlig Inbhir-Nis, agus na th’ aig Ruaraidh ri radh ann anScottish Gaelic Studies, Leabhar X.

R. McT.