A’ CHAILLEACH

Le IAIN MAC A’ GHOBHAINN

BHA i ceud bliadhna a dh’ aois is esan dhà air fhichead. Cha robh e ach mìos no dhà a-mach ás an oilthigh.

Bha a nighean a’ fuireachd còmhla rithe. Bha ise ceithir fichead. Shaoil e gu robh a’ chailleach ann an dòigh na bu shunndaiche na a nighean.

’Se madainn bhòidheach foghair a bh’ ann—tioram, le ceileir eòin, is beagan dealt air an fheur. Bha a muir ’s na tighean ag éirigh á inntinn an latha.

Cha robh e fhéin a’ faireachdainn uabhasach math, oir, air a’ bhàta, bha triùir dhaoine le botul uisge-bheatha agus cha robh càil air a shon ach gu feumadh e òl ’nan cuideachd.

“Dé ’n innleachd a th’ agad an sin?” arsa fear aca ris.

“Clàr airson guthan,” fhreagair e, “tape-recorder.”

“Eil thu ’g iarraidh a chur air,” dh’fhaighnich e.

“Uh? chan eil na!” Ach bha e sealltainn ri Iain mar gum biodh tùr iongantach aige.

’S bha iad ’nan suidhe an sin ag òl uisge-beatha fad na h-oidhch’, na ceathrar aca. An dràsda ’s a rithist shealladh Iain a-mach air an uinneig ris a’ mhuir ’s na h-eileanan. Chitheadh e aig amannan na faoileagan a’ gabhail seachad, ’s chluinneadh e an cuid sgriachail. Le an amhaichean fada caola ’s an cuirp geala biorach mar chlachan bha iad a’ cur gràin’ air. Theab e an glacadh ’s an lìonadh le uisgebeatha, na biasdan nach gabhadh sàsachadh, na clachan aosd ud, na sgòrnanan ud làn gaoith is sgadain.

Chaidil e airson greiseag ’s nuair a dhùisg e anns a’ mhadainn bha a bheul salach le blas an uisge-bheatha.

Choisich e mach ás a’ bhàta a-measg nam faoileagan, ga sguabadh air falbh le a làmhan, agus lean e air suas an aon rathad a bh’ ann gus an ruigeadh e an tigh.

Cha robh e duilich tigh Maireid a lorg.

“ ’S iongantach mar a bhios iad a’ smaoineachadh gur ann a reic rudeigin a thainig mi,” thubhairt e ris fhéin le seòrsa de ghàire, ’s e a’ sealltainn ris an inneal a bha e slaodadh.

Bha Mairead ’na suidhe ann an cathair ris an teine is plaide timcheall air a glùinean.

Bha Màiri a’ deanamh na dìnneir.

Dh’ innis e dhaibh gur esan an duine a sgrìobh thuca, a dh’ fhaighneachd am b’ urrainn dha a thighinn.

“Ai, ai,” arsa Màiri, “ ’se am maighstir-sgoile a fhreagair do litir.”

’Se am maighstir-sgoile a fhreagair an litir ceart gu leòr. Chuimhnich e air facal no dhà; “enterprise,” “praiseworthy,” “these people” “most faithfully,” “Colin Greene, M.A.”

Shuidh e air cathair. “Tha sinn airson feadhainn de na h-òrain as aithne dhuibh a chur air clàr, gus nach teid iad air chall.”

“Smaoinich,” arsa Màiri mu dheireadh, “am B.B.C. a’ tighinn thugainn a dh’ aon ghnothach.”

“Thugam-sa,” ars a’ chailleach ann a seòrsa de sgriach, “thugam-sa.”

Theab e innse dhaibh nach ann bho ’n Bh.B.C. a bha e mach ach cha robh e airson gnothaichean a dheanamh na bu doirbhe.

Sheall e timcheall air. Bòrd, dreasair, trì cathraichean, teine. ’S a-mach air an uinneig chitheadh duine am muir mór gorm.

“Rinn e òran dhomh,” ars a’ chailleach mu dheireadh. Bha a sùilean mar shùilean faoileig.

“Ist,” arsa Màiri, “chan eil ....”

“Ist fhéin,” ars a’ chailleach le a guth leanabail, “chan eil annad ach leanabh.”

Leanabh!

“Rinn e òran dhomh. Oran briagha.”

Thainig lasadh de bhòidhchead charach ’na h-aodann.

“Cha robh sinn ach fichead bliadhna a dh’ aois.” Thainig an samhradh a-steach air an uinneig mar bhoireannach.

“ ’Se Sasunnach a bh’ ann,” ars ise le prois, ’s thainig facail a-mach ás a beul mar mhionnan, “darling,” “come back,” “remember.”

Chunnaic e Màiri a’ tionndadh a ceann air falbh ’s dh’aithnich e airson a’ chiad uair mar a tha an aois beò ann an rìoghachd gun nàire.

“Cha robh e ach fichead bliadhna a dh’ aois. Balach àrd tapaidh le léine shìoda. Thubhairt e rium gum pòsadh e mi.”

Thòisich i a’ crònan fonn a bha cumanta bliadhnachan air ais—air feadh an t-samhraidh ud.

“Thainig e mach á sgoth-luing le na siùil gheala. Cha robh facal Gàidhlig aige.” Rinn i gàire thioram mar dà phaipeir-ghainmheach ga suathadh ri chéile.

“Tha thu coltach ris,” thubhairt i ri Iain leis an aon ghàire.

“Leig leis,” arsa Màiri. “Chan ann airson sin a thàinig e.” ’S chuir i spàin mhór sìos do ’n eanaraich.

“Leig thusa dhòmsa,” ars a’ chailleach, a’ sgriachail ’s a’ dol air chrith anns a’ chathair.

“’Be an samhradh a bh’ ann. ’S bhiodh sinn a’ falbh còmhla ri chéile, a-measg nan cnoc. Cha robh càil ann ach boltradh. Bha mise ’g ionnsachadh na Beurla. Cha robh esan math air a’ Ghàidhlig. Oidhcheannan mar ....Mhàiri, eil an tea deiseil fhathasd? Tha thìd aice a bhith deiseil.”

“Chan eil,” arsa Màiri.

“Well, greas ort, a leanaibh.”

Thionndaidh i ris a rithist. “Aon latha dh’fhalbh e. Anns an t-soitheich.”

“ ’S tha fhios agad dé thachair an uair sin,” dh’ éigh Màiri.

“Dé? Dé thachair? Dé thachair?”

Bha bith eadar an dithis aca.

“Chan eil diofar ann,” arsa Màiri mu dheireadh. An robh deòirean leanabail ’na sùilean?

“O, bha leanabh agam, an e sin a tha thu ciallachadh?” arsa Mairead.

An greiseag eile thubhairt i, “Tha thìd aig an tea a bhith deiseil.”

Dh’fhàs a guth na bu làidir.

“Tha aon rud cinnteach, chan fhalbh aon choigreach le mo leanabh. Cha teid i gu aon dannsa, tha sin cinnteach. Tha. Tha. Na bi smaoineachadh gun teid, a leanaibh. Chan eil fhios agad mu ’n deidhinn, mar a th’ agamsa.”

“Carson nach do bhàsaich thu o chionn leth-cheud bliadhna,” dh’ éigh Màiri.

Bha i smaoineachadh air na gnothaichean ud fhathast!

“Greas ort leis an tea,” ars a màthair.

Agus, mu dheireadh.

“A’ chlann òga an diugh, chan eil fhios dé na smaointean thu ruith orra. Tha iad air bhoil, air bhoil.”