AN T-IARUNN IS AN ROS

Sgrudadh air “An Litir Scarlaid” le Nathaniel Hawthorne.

Le IAIN MAC A’ GHOBHAINN

THA mi de ’n bheachd gur e Nathaniel Hawthorne de na h-ùghdaran nach eil móran a’ leughadh. ’S math dh’ fhaoidte gu bheil seòrsa de chuimhn againn airTangelwood Talesagus gu bheil sinn a’ smaoineachadh gu bheil an t-ùghdar nas rolaistiche na thà e. No ’s math dh’ fhaoidte gu bheil sinn ga cho-naisgeadh ri Sasuinn Nuadh agus gu bheil sinn a’ smaoineachadh gu bheil inntinn nas duirche is nas dùinte na thà i. Ma tha sinn a’ smaoineachadh sin tha sinn fo mhór mhearachd oir ’se an “Litir Scàrlaid” leabhar cho foghainteach ’s a chaidh a sgrìobhadh a riamh. Agus cuideachd ’se leabhar a th’ ann a dh’ fhaodas sinne air a’ Ghaidhealtachd a thuigsinn oir tha an Sasuinn Nuadh aige glé choltach ann an iomadh dòigh ri ar saoghal fhìn.

Tha an sgeulachd sìmplidh gu leòr. Tha a’ bhean Hester Prynne air tuiteam leis a’ mhinistear Dimmesdale agus tha an litir A crochadhicht air a broilleach airson peanas (an litir A a’ ciallachadh Adhaltranas). Thachair so am am baile Bhoston a tha eadar muir is coille. Anns a’ bhaile-sa tha am ministear Dimmesdale cho lainnireach ann an tuigse is ann an spiorad is nach mór nach eil na daoine a deanamh adhradh dha airson cumhachd dhrùidhteach a shearmonan agus naomhachd a bheatha. Do’ n bhaile-sa thig céile Hester á Sasuinn—sgoilear a ghabhas an t-ainm Chillingworth—a tha dol a chur ás dha fhéin ann an dòigh spioradail ann a bhith fiachainn ri cur ás do ’n mhinistear anns an dòigh cheudna.

Cha mhór gu bheil gnìomh air bith anns an sgeulachd. ’Sann a tha e coltach ri bròn-chluich Greugach anns a chùrsa do-sheachnaichte a tha e gabhail. ’Sann a tha e nas coltaiche ri “Oedipus Rex” na ri sgeulachd nonovelcumanta, ach gu bheil inntinnean ’s dùrachdan nan daoine air am mion-sgrùdaidh ann an dòigh a tha ùr. Tha e cho eu-coltach rinovel ’s nach urrainn dhuinn gabhail a-steach gur e leanabh talmhaidh a th’ ann am Pearl: ’sann a tha i nas coltaiche ri sìdhiche, mar a their an t-ùghdar fhéin.

Tha leabhraichean mar so againn ann an Albainn cuideachd ach chan eil mi smaoineachadh gu bheil aon againn aig a bheil an t-ionracas chruadalach so, am pòsadh a tha so eadar an taobh muigh ’s an taobh stigh, ann an dòigh is gu bheil an t-àite fhéin mar ath-shoillse de smaointean dhaoine, agus gu bheil na daoine, agus gu bheil na daoine mar a tha a chionn ’s gur e so an t-àite anns na thogadh iad. Tha samhlaidhean is dathan air an cleachdadh ann an dòigh àraidh amr gum biodh iad a’ sealltainn dhuinn dà shaoghal a’ coinneachadh a chéile ann an strì. Airson eiseimpleir, tha an litir A air broilleach Hester dearg agus tha sin ri chur an aghaidh cleòc a’ mhinisteir a tha dubh. Nuair a choinnicheas Hester ri Dimmesdale aig deireadh an leabhair, is iad a’ cur romhp an t-àite fhàgail, ’sann anns a’ choille a choinnicheas iad—a’ choille, samhla na buirbe is na mì-riaghailt, “fàsach nam beusan.” Cuideachd, air beulaibh a’ phrìosain tha ròs a’ fàs—an ròs an aghaidh an iaruinn. Nuair a theid Hester a dh’ fhaicinn an riaghladair a dh’ fhaighneachd an urrainn dhi Pearl a chumail, chì i deise-chruadhach mhór anns a bheil a faileas air a mhì-chumachadh ann an dòigh bhaoth. ’Se leabhar a tha so a tha rannsachadh Gràis is Lagh, cead is braighde, ròs is iarunn, an dubh is an dearg, agus nach eil e iomchaidh gur e an aon làmh a chuir obair-ghréis air a broilleach—an litir A—gur e sin aon aon làmh a chuireas obair-ghréis air aodach dhreuchdail an riaghaldair?

Seach gu bheil an leabhar so a’ déiligeadh ri boireannach is fireannach a tha air am prìosanachadh ann an comunn-dhaonda a chuireas ás dhaibh (agus chan eil Hawthorne a’ cur coire sam bith air a’ chomunn-dhaonda sin: cha tigeadh e steach air a’ mhinistear no air Hester an adhlatranas fhéin a dhìon) chan eil e gun bhuannachd a bhith a’ cnuasachd air an dòigh anns a bheil iad gan taisbeanadh fhéin anns a’ chomunn-dhaonda sin.

Anns a’ chiad àit, tha e teagasgach dhuinn an aire a thoirt do ’n so: nach tig e steach air Hester—co-dhiù airson ùine mhóir—an t-àite fhàgail. Chan eil i a’ cur an aghaidh a cionta, a chionn ’s gur e i fhéin meur de ’n chomunn-dhaodna so. Feuch cho nuadh ’s a tha Hawthorne an so! Tha e tuigsinn gu bheil feum aig pàirt de ar nàdur air cionta. Chan e mhàin gun chuir i an litir A air a broilleach ach chuir i obair-ghréis air an litir cuideachd. Chan ann á bòsd a rinn i sin ach airson an cionta a dheanamh pearsanta—an cionta aice fhéin. Tha e iongantach mar a mhothaich Hawthorne, bliadhnachan air ais, mar a tha cionta feumail do ar nàdur.

Agus mar a mhothaich e cuideachd gu bheil gréim aig àite àraid oirnn chan ann a chionn ’s gu bheil an t-àite bòidheach ach a chionn ’s gur ann anns an àite sin a thachair nithean cudthromach ruinn.

It may seem marvellous that with the world before her, that this “woman should still call that place her home where and only where she must needs be the type of shame. But there is a fatality, a feeling so irresistible and inevitable that it has the force of doom which almost invariably compels human beings to linger around and haunt ghost-like the spot where some great or marked event has given the colour to their life-time: and still the more irresistible the darker the tinge that saddens it.

Agus air an aobhar sin tha i a’ fuireachd anns an àite a tha ’na peanas dhi a chionn is gu fàsadh i na bu lugha na daonda nan deigheadh i do àite sam bith eile. Tha i aithnichte an so co-dhiù—eadhon airson a h-adhaltranas. Agus tha miann aice air i fhéin a chronachadh—ged nach biodh fhios aice fhéin air a sin.

Ach ’sann á inntinn a’ mhinisteir a gheibh mi fhìn barrachd buannachd. Mar a chaidh a ràdh cheana, tha seòrsa de gheur-mhothachadh ann a tha a’ greasachadh a thuigse gus an ruig i comas is boile is drùidheadh nach fhaicear ann am ministear sam bith eile. ’Se sin ri radh, ’se a’ bhoile a choisinn a adhaltranas an dearbh bhoile a tha a’ deanamh mór mhinistear dheth. ’Se so an dùblachadh, gur e an aon neart a chì sinn anns a’ mhath a chì sinn anns an olc. (Chì sinn sin anns a neart a gheibh sinn á Hydrogen.) Mar as motha a dh’ fhàsas àmhghair a’ mhinisteir a-measg a chealgaireachd, ’sann as naoimhe a tha ìomhaigh do ’n t-sluagh. Mar as motha a sgiùrsas e e fhéin airson a pheacaidhean, ’sann as neochiontaich a tha e coimhead. Air cho duilich ’s a tha e dha an fhìrinn innse ’sann as fìrinnich a tha e coimhead.

Tha an t-olc am meadhon a’ mhaith. Tha am ministear a’ teàrnadh dhaoine nuair as peacaich a tha e—leis an aon bhoile a thug a pheacaidhean m’a cheann, ’s a tha ga sgiùirsadh. ’Se so an dùblachadh a chunnaic Hawthorne—an ròs ’s an t-iarunn, an dubh is an dearg. Chan urrainn dhuinn a bhith beò air an iarunn ’na aonar: no air an ròs ’na aonar. An e an t-iarunn a ghreas Dimmesdale air rathad an ròis? Agus an e rathad an ròis a sguab e a rithist gu rathad an iaruinn?

Tha fhios aige nach urrainn dha teicheadh. Feumaidh e innse dé rinn e, a chionn ’s gum bi e beò. Anns an leabhar, tha e bàsachadh dìreach an déidh aidmheil a dhèanamh—aig an aon sgalan aig an robh

Oir bàsaichidh Chillingworth cuideachd—seach nach eil aige ri sgrios tuilleadh. Oir cumaidh farmad is bith beò sinn mar a chumas an gaol.

’Se leabhar mór a tha so, oir tha Hawthorne a’ stiùireadh dìreach chun an deiridh gun chlaonadh. ’Se neart an uilc neart a’ mhaith cuideachd. Chan urrainn dhuinn a bhith beò air an ròs no air an iarunn—ach air na dhà. Tha sinn feumach air ciont, air bith is air gaol. Tha feum againn air Ruisia an diugh, is ma dh’ fhàsas Ruisia càirdeil nach fheum sinn Sìna a rithist?

Tha an duine beò anns an olc ’s anns a’ mhaith.

Cha bhi sìth air talamh a chaoidh cho fad ’s tha an duine beò.

Rathad an ròis is rathad an iaruinn: tha feum againn air na dhà còmhla.

Chan eil càil air a shon ach a bhith cùramach gach latha.