OITEAGAN O’N EAR
(2) Ceylon
Le IAN A. MAC A’ GHOBHAINN
Teampall nam Buddhach,Kelaniya, Ceylon
THOG mi orm a Malaya is sheòl sinn fada shuas os cionn a’ Chuain Innseanaich gus an d’ ràinig sinn Ceylon. Tha an dà dhùthaich so beagan a tuath air crios meadhon na talmhain ’s cha tug sinn ach mu cheithir uairean a thìde air an turas. Air an turas so bha mi mar gum b’ eadh a’ cur cùl ri aon saoghal agus a’ cur m’ aghaidh air saoghal eile. Có bha còmhla rium air mo thuras ach Ameireaganaich fir is mnathan, fleasgaich is seana mhaighdeanan, is a chuid mhór dhiubh á bailtean beaga is á cearnan dùthchail na dùthcha sin. Bha iadsan a’ cur cuairt air an t-saoghal is roimhe so bha iad air sùil a thoirt air na h-Innsean, air Cambodia, air Iapan agus air àitean eile san àird an ear. Ach cha mhór feum a rinn an turas dhaibh. Bu cheart cho math dhaibh a bhith air fuireach aig an tigh agus na h-àitean sin fhaicinn air T.V. no air na dealbhan. Cha robh dad a dh’ ùidh aca anns na dùthchannan sin air an robh iad a’ tadhal. Cha robh cuid na gnothach aca ris an t-sluagh air dhòigh air bith. Cha robh an aire air nì sam bith ach air ceannach is air itheadh is air togail dhealbh a
Bha am feasgar air ciaradh an uair a thog sinn oirnn anns a’ bhus gu Colombo. Abair gu bheil an dùthaich mun cuairt còmhnard réidh agus air a chòmhdach gu trom le craobhan pailm. Cha robh an rathad ach aimhleathann corrach agus bha móran bhailtean beaga eadar sinn agus ar ceann uidhe. B’ fheudar dhuinn gabhail air ar socair a’ dol troimh na bailtean sin oir eadhon anns an droch sholus a bh’ ann chitheadh tu na daoine dubha le an aodaichean geala a’ gabhail an rathaid gun suim air an talamh de chàr na de bhus. Gu math tric is ann a bha iad ag iomain a’ chruidh is nan goibhrean dìreach am meadhon an rathaid. Eadhon anns an dorchadas bha sinn a’ faicinn seallaidh air dòigh beatha nan eileanach. Thug sinn na b’ fhaide air an turas na bha dùil againn ach mar a b’ fhaide a bha e ’sann a b’ fheàrr a chòrd e rium. Ach cha b’ ann mar sin a bha na h-Ameireaganaich a bha còmhla rium. ’Se bha cur orrasan ach càit an robh iad a’ dol a dh’ fhuireach, is a h-uile h-àite mun cuairt cho dorcha. Thug aon dhiubh an aire do ’n fhacalHotelair togalach ghrànda dhuatharach is cha b’ fheàirrde an gnothach sin. Ged nach robh fios againne air sin aig an àm tha an t-ainm so acasan air àitean eile cuideachd. Mu dheireadh ràinig sinn Colombo is bha fear dreuchd gam fheitheamh an sin is cha b’ fhada gus an d’ ràinig sinn an tigh òsda. Bha mise an sin fada mus d’ ràinig na h-Ameireaganaich, is sluagh gun àireamh gan treòrachadh an rathad so.
Is fheàrr dhomh innseadh dhuibh dé seòrsa tigh òsda a bha an so. Tha a sgeul fhéin aig an àite so ri innseadh mu eachdraidh an eilein
Mun tàinig mi do ’n eilean bha mi a’ leughadh mu na dealaichean a gheibhear anns an eilean agus cho faiceallach ’s a dh’ fheumar a bhith a thaobh so. Tha mi a’ leughadh mu cho pailt ’s a bha iad air an dùthaich agus anns na coilltean ach b’ ann san tigh òsda mhór so a bha na chunnaic mise dhiubh an Ceylon. B’ iad sin an luchd frithealaidh gun àireamh ’s cha robh fois againn leis an ulla-thruis a bh’ orra o mhoch gu dubh.
Tigh-osda Mount Lavinia, Ceylon
Ged a b’ e so an t-àite-a chuireadh air leth dhomh fhad ’s a bhithinn san eilean cha do chuir mi seachad ach cho beag ’s a b’ urrainn dhomh de thìde an taobh a-stigh nam ballachan fuara so.
So fhéin an aon ghearain a bh’ agam air mo thuras san eilean so. Chòrd mo thuras rium da-rìribh. Theirte mu’n eilean so gur e àite cho tlachdmhor ’s a bha san ìmpireachd air fad. Aig deireadh a’ chogaidh mu dheireadh agus mun d’ fhuair e riaghaltas dha fhéin cha ghann nach robh e beartach agus soirbheachail. Ged nach eil a chrannchur a nise cho gealltanach tha e fhathast an iomadh dòigh ’na-àite tlachdmhor tìorail. Ged a tha an sìde an so blàth fad na bliadhna chan eil e ro theth uair sam bith agus chan eil dad a chion uisge air. Tha an talamh beartach torach, cho beartach ’s gun tog e bàrr math ceithir uairean sa’ bhliadhna. Tha an sluagh gasda còir agus càirdeil agus tha iomradh orra an eachdraidh fad iomadh linn. ’Sann do Bhuddha a tha a’ mhór-chuid an so ag adhradh. Tha an t-eilean air a shuidheachadh air slighe cho beartach ’s a tha air an t-saoghal ged nach eil iad a’ dèanamh làn fheum de ’n t-suidheachadh sin aig an àm. Saoilidh mi fhéin nach eil dad an so nach fhaodadh còrdadh rinn ach dìreach am mì-fheum a rinn mac an duine de na sochairean a bhuilicheadh air. Ged a tha eachdraidh an eilein luasganach is e so fhéin àm cho duilich is air a bheil cunntas; uime so faodar a’ choire a chur air Breatainn agus air Ceylon fhéin. Is iomadh sochair a thàinig air an eilean ri linn e bhith fo riaghladh Bhreatainn ach cha do mhair na sochairean sin. Fhad ’s a mhair riaghladh Bhreatainn cha d’ rinneadh oidhirp sam bith a chum an t-eilean ullachadh fa chomhair an latha sam bitheadh e fo a chuid riaghlaidh fhéin. Mar sin cha robh fa chomhair an riaghaltais ùir ach cùisean an eilein fhéin a réiteach gun ghuth idir air cùisean an t-saoghail mhóir. Anns na fichead bliadhna a chaidh seachad is ann a tha an t-eilean so air fàs bochd agus leis a’ bhochdainn so thainig roinnean is troimhe chéile ’nam measg fhéin. Chuireadh cùl ri gean math nan Stàtan Aonaichte agus is ann a tha choltas air an riaghaltas ùr a bhith sireadh càirdeis ris an Ruis agus ri Sina. A thaobh so tha an dùthaich air a roinn agus chan eil dad a choltas air fhathast gun teid aca air riaghaltas làidir a thaghadh dhaibh fhéin. Cha mhò na sin a tha coltas air gun tig adhartas na soirbheachadh mór sam bith an lùib an seòrsa riaghaltais a th’ aca.
Ged a bha móran agam ri dhèanamh san eilean chaidh agam air cuairt mhath a chur air. ’Se eilean a tha an Ceylon dìreach mar a bha
Cha robh mi fada san eilean an uair a chaidh mi air chuairt do ’n taobh tuath. Chaidh mi mu thuath cho fada ri Jaffna air itealan agus thill mu mu dheas a rithis ann an càr. Bha mi ceithir seachdainean an Ceylon is bha mi mu thuath uair na dhà eile. Cha mhór ceàrnaidh de ’n eilean nach fhaca mi anns an ùine sin. Cha robh mi ann am fìor cheann a deas an eilein idir. Tha e air a ràdh gur ann a sin a bha Ban-righ Shéba ach ged a b’ ann cha robh ùine agamsa a dhol ann.
’Se Jaffna agus an dùthaich mun cuairt a b’ fheàrr a chòrd rium. Tha e gu math còmhnard an so agus tha eileanan beaga faisg air a’ chladach mar a tha anns na h-eileanan an iar againn fhéin. So far a bheil na Tamils a’ fuireach agus abair gun do chuir iadsan fàilte orm. Rinn iad sin a chionn ’s gur ann á Alba a bha mi agus bha iad ag ràdh gun robh iadsan coltach ris na h-Albannaich ’nan suidheachadh fhéin an Ceylon. Chan eil teagamh air nach eil iad coltach ruinne ann an iomadh dòigh. Tha iad dèanadach agus math air obair agus ged a tha iad bochd an crannchur tha mhòr aca ann am foghlum. Chan eil sgeul air cainnt nan Sinhalese anns a’ cheàrnaidh so agus tha barrachd spéis aca do Ghandhi agus do Nehru na tha aca do Phrìomh Mhinistear an eilein. Bhitheadh an sluagh so glé thoilichte nan gabhadh na h-Innsean còir air Ceylon. Thall ’s a-bhos air feadh na ceàrnaidh so chithear fhathast cuid de na gearasdain a thogadh ri linn nan Olaindeach a bhith gabhail seilbh air an dùthaich. Is ann ri iasgach a tha a’ chuid mhór de ’n t-sluagh an diugh agus chuir mi seachad corra fheasgar gan amharc ris an obair so. Sheasadh iad, is Sagart Buddhach: iad leth rùisgte, san uisge is ‘Bràthair na h-Eabaid thilgeadh iad an cuid lìon sa’ mhuir làn. Is fhada agus cian o’n rinneadh iasgach sa’ cheart dòigh anns a’ cheàrnaidh so.
[Dealbh]
Sagart Buddhach: ‘Bràthair na h-Eabaid Chròich’.
A Jaffna chaidh mi gu ruige baile ris an abrar Anaradhapura, ceann bhaile an eilein o chionn fada an t-saoghail. Bithidh cuimhne agam gu bràth air an latha na dhà a chuir mi seachad anns an t-seann bhaile so. O chionn còrr is dà mhìle bliadhna bha rìghrean cumhachdach a’ gabhail còmhnaidh an so is cha b’ iongnadh idir mise bhith smaoineachadh air mo shuidheachadh fhéin is mi air tighinn a h-uile ceum ás na h-eileanan an iar a ghabhail còmhnaidh ann an ionad a bha roimhe so cho làn mórdhalachd. ’Sann a bha mi smaoineachadh co ris a bha
Cha do thuig mi ceart riamh gus an d’ràinig mi Ceylon cho àrdanach ’s a tha sinn fhéin mar shluagh agus cho aineolach ’s a tha sinn mu eachdraidh na h-àird an ear agus mu dhùthchannan mar a tha Na h-Innsean, Sìna agus Ceylon. Ràinig na ceàrnan sin inbhe àrd eachdraidh am feadh ’s a bha ar sinnsrean fhathast a’ còmhnaidh ann an uaimhean. Chunnaic mise leabhraichean a sgrìobhadh duilleagan pailm anns na linntinn o chian agus chan eil teagamh air nach eil iad fada nas sine na làmh sgrìobhainn sam bith a gheibhear anns an dùthaich so na an dùthaich sam bith eile an roinn an iar na h-Eòrpa.
An uair a dh’ fhàg mi am baile iongantach so chaidh mi air chuairt suas do na beanntan gu fìor sheann bhaile eile ris an abrar Kandy. Tha am baile so mu dheich mìle troigh os cionn na mara agus chan eil an dùthaich mun cuairt aocoltach ris a’ Ghàidhealtachd againn fhéin. Is iomadh Albannach a bha ris an tea no ag àrach spréidhe air na leitirean fàsail so. Tha e soirbh a thuigsinn nach robh e soirbh an
Bha mise glé thrang fhad ’s a bha mi an Ceylon. Bha mi a’ tadhal air sgoiltean is air colaisdean is a’ bruidhinn ri luchd riaghlaidh an fhoghluim mu ghnothaichean foghluim is mu chuspairean eile air nach eil mi idir cho eòlach. Bha an luchd riaghlaidh an so glé dheònach iomadh rud annasach a shealltainn dhomh ged a b’ fheàrr leamsa gu mór an obair latha àbhaisteach fhaicinn. Tha na Sinhalese agus na Tamils déidheil air ceòl dìreach mar a tha sinn fhéin agus bha iad glé dheònach sin a shealltainn dhomh agus cuideachd an cuid dannsadh. Ann an Kandy gu sònraichte tha iad air leth déidheil air dannsadh. Tha na dannsairean air an sgeadachadh gu rìomhach agus am feadh ’s a tha an dannsair ris an dannsadh tha feadhainn eile a’ seinn no a’ cluich air an fhidhill. Cha mhór sgoil anns nach eil cuideigin a tha eòlach air dannsadh is air seann òrain na dùthcha. Bha iad uile deònach gum faicinn iad ris an obair so. Thadhail mi ann an aon cholaisde gus am faicinn an obair a bha iad ris, ach cha robh obair ann air an latha ud. Bha iad a’ smaoineachadh gur e a chòrdadh riumsa ach ceòl is dannsadh. Thachair mi air an tè a bha a’ coimhead thairis air obair na colaisde so anns an dùthaich so agus tha mi de ’n bharail gur ann a bha ise deònach gun còrdadh Trio thuras rium. Cho luath ’s a ràinig mi a’ cholaisde thòisich a’ phìobaireachd is na h-òrain Ghàidhlig. Dé bha so ach clàr de Chomhlan Phìobairean a’ Pholas an Glaschu. Air clàr eile bha guth brèagha Leódhasach is langan aige air Balaich an Iasgaich.
Là de na làithean thuirt mi gum bu mhath leam a dhol do aon de na sgoiltean beaga air an dùthaich. Thog sinn oirnn suas taobh na beinne agus an ceann greise stad an càr aig ceann an rathaid a bha dol asteach do ’n choille. Cha luaithe stad an càr na nochd fear de na Sinhalese. A rèir coltais bha esan gar feitheamh agus lean sinn e asteach do ’n choille. Choisich sinn astar agus mar a bha sinn a’ coiseachd bha sinn a’ cluinntinn a’ chiùil astar math romhainn. Mu dheireadh ràinig sinn an còmhnard a gus gu dé bha sin ach àireamh mhór sluaigh gar feitheamh. Cha robh teagamh air nach b’ e so an sgoil ged nach robh innte ach togalach bhochd gun bhalla gun dorus,
Dh’ fhaodainn a bhith sgrìobhadh mu ’n eilean so fad uairean a thìde oir chòrd e cho math rium ach tha dà chuspair sònraichte a bu mhath leam ainmeachadh. Is iad sin creideamh agus foghlum. Tha a’ mhòr chuid de ’n t-sluagh ag adhradh do Bhuddha agus chithear ìomhaighean an Dé so anns gach ceàrnaidh agus a bharrachd air sin teampaill mhóra eireachdail anns gach baile. Tha cumhachd mhór aig sagartan a’ chreideimh so chan ann a-mhàin anns na teampaill ach ann an cùirtean an riaghaltais cuideachd. Thug iad cuideachadh mór do ’n fheadhainn a chuir air chois an riaghaltas ùr. Cha robh an riaghaltas ùr cho fialaidh riutha ’s bu mhath leotha agus mar sin tha móran de ’n bharail gun robh gnothach aca ri murt a’ Phrìomh Mhinisteir. Ma tha dhìth air neach a bhith ’na shagart an so chan eil aige ach gabhail ris a’ chreideimh agus an cleòca cròich a chur air. Tha e air a ràdh gur e so an dòigh as fhasa air foghlum fhaotainn an asgaidh an
“Cha tug sinn fada a’ cur eòlais air a’ chéile ...”
’Sann a chum ’s gum faicinn ciamar a bha cùisean an fhoghluim a chaidh mise gu ruige Ceylon. Tha obair mhór ri dhèanamh a thaobh so ach rinneadh obair mhath an so cuideachd. Tha thaing sin aig na h-eaglaisean a chuir air chois sgoiltean is colaisdean an so anns an linn a chaidh seachad. Anns an latha an diugh, ged tha, cha dean an seòrsa sgoilearachd a bha measail roimhe so móran feum. Ged a tha feallsanachd is a leithid sin de sgoilearachd glé mhath feumar san latha th’ ann suim a ghabhail de gach seòrsa eòlas ealain. Feumaidh dùthaich sam bith, beag na mór, a bhith adhartach anns a’ ghnè foghluim sin agus chan eil Ceylon mar sin idir. Ann an dùthaich mar so chan eil e cho soirbh cùl a chur ris na seann dòighean. Chan eil dad a chion luchd teagaisg sgoile air Ceylon ged nach eil iad ach air dhroch phàidheadh. ’Se as aobhar dha so nach eil e cho soirbh cosnadh sam bith eile fhaotainn. Chan eil an riaghaltas deònach móran a phàidheadh
Bha na sgoiltean uile coltach ri sgoiltean móra Shasainn. Nan robh am foghlum so air mairsinn chan eil teagamh air nach robh Ceylon air a bhith coltach ri Alba na ris a’ Chuimrigh na ri Eirinn anns an t-seagh so. Ach cha robh sin ri bhith. Bhathas ro fhala gun tòiseachadh air an obair so agus bha Ceylon ro fhada air falbh. Cha luaithe fhuair iad riaghaltas dhaibh fhéin na ghabh iad ri cànain nan Sinhalese mar chainnt an riaghaltais ach rùnaicheadh gum faodadh na treubhan eile an cainnt fhéin a theagasg do ’n chloinn anns a’ chiad dol a-mach. ’Se bhochdainn a nise nach eil gu leòr leabhraichean aca anns na cànainean aca fhéin. Tha sin mar sin a chionn nach robh iad a’ cleachdadh na a’ sgrìobhadh nan cànainean sin ri linn an cuid foghluim a bhith fo stiùradh na dùthcha againne. Chan iongnadh mar sin ged a bhitheadh an riaghaltas ùr cho fada an aghaidh na dùthcha so. Bitheadh sin mar a dh’ fhaodas e tha cothrom aca a nise a bhith air an teagasg ’nan mhàthaireil agus faodaidh iad cànain eile ionnsachadh mar a thogras iad.
Tha mise gam mheas fhéin air leth fortanach a bhith air a’ chuairt so an Singapore agus an Ceylon. Ged a tha Singapore beartach, adhartach tha sgàilean dorcha á Indonesia ga chuartachadh agus faodaidh e bhith, sgàilean á Sìna cuideachd. Tha Ceylon bochd agus an iomadh dòigh fad air ais. Is dòcha gum bu mhath dha a nise a bhith ceangailte ris na h-Innsean. Chan eil e idir cho soirbh do na dùthchannan beaga so bhith beò sa’ latha th’ ann; ghabh iad orra fhéin uallach a tha trom r’ a ghiùlan agus bu mhath leamsa gach soirbheachadh a ghuidhe dhaibh.
[Sanas]
| title | Oiteagan o’n Ear (2) (Ceylon) |
| internal date | 1965.0 |
| display date | 1965 |
| publication date | 1965 |
| level | |
| reference template | Iain A. Mac a’ Ghobhainn in Gairm 51 %p |
| parent text | Gairm 51 |