An t-Astrailianach agus am Porcupine
Le IAIN MACLEOID
AN uair a chunnaic e Tòmas Beag a’ coiseachd a-nall g’ a ionnsaigh ghabh Murchadh Mór an cothrom air anail a leigeil. Dhìrich e e fhéin agus chuir e an speal an taic ris a’ ghàrradh.
Dh’ aithnich e air aodann Thòmais gun robh e air bhiorgadaich airson naidheachd air choreiginn innse ach bha fhios aige nach deanadh e feum sam bith dha faighneachd dé bha ann gus an togradh Tòmas e fhéin innse.
Mu dheireadh, “An cuala tu mu dheidhinn brathair athar bean Eardsaidh Néill?” arsa Tòmas, an deaghaidh a thìde a ghabhail a’ lasadh a phìob.
“Cha chuala,” arsa Murchadh. “Chan fhaca mi Eardsaidh idir o chionn ghoirid, ach bha Seònaid ag ràdh gum fac’ i e anns a’ bhùthainn an latha roimhe agus gun robh e a’ coimhead gu math neònach.”
“Chan eil iongnadh ann,” arsa Tòmas, “Chan eil beatha coin aige on phòs e banntrach an t-Saighdeir agus i ga chàineadh ’s ga chur ceart gun sguir. Uill, bithidh a’ chùis nas miosa buileach a nis. Tha e coltach gu bheil duine beartach a bhuineas dhi—brathair a h-athar—a’ tighinn á Astràilia a dh’ fhuireach cuide rithe. Cha bhi fois idir aig Eardsaidh leis mar a bhios ise leis an fhearas mhór.”
“Bheil thu ag innse sin dhomh a nis,” arsa Murchadh. “An duine bochd . . . . ”.
Chaidh a ghearradh dheth an uair a rug Tòmas gu teann air a ghàirdean.
“Seall thusa!” arsa Tòmas.
Chunnaic Murchadh duine a’ tighinn am follais nach do dh’ aithnich e idir an toiseach, ach an uair a thàinig e na b’ fhaisge dh’ aithnich e Eardsaidh. ’Se duine caran cruinn ’na phearsa a bha ann an Eardsaidh
Bha a bhean, boireannach dìreach, àrd a’ coiseachd air an dara taobh dhe agus ise cuideachd ann an aodach math. Chaidh Eardsaidh seachad orra gun bhruidhinn idir ach thug e aon sùil orra a ràinig na cridheachan aca.
“An duine bochd,” arsa Murchadh. Tha i an deaghaidh a spiorad a bhriseadh uile gu léir.”
Am feasgar ud bha barrachd na b’ àbhaist an coinneamh na stiomair oir chuala a h-uile duine mu dheidhinn brathair athar bean Eardsaidh. An uair a bha i a’ teannadh a-stigh thainig càr Eachainn Ghillios a-nuas do ’n chidhe agus có thàinig ás ach Eardsaidh ’s a bhean agus ise le baga mór dubh.
“Uill, Uill,” arsa Murchadh, “dìreach mar na h-uaislean.”
“Is ann air a ‘Bhlack Maria’ a smaointich mise,” fhreagair Tòmas beag.
An uair a tharrainn an Loch Norbosd a-stigh agus a leig iad sìos an ganguaidh, dh’ fhàs a h-uile duine sàmhach. Cha robh móran oirre agus dh’ aithnich iad an t-Astràilianach anns a spot, duine mór reamhar le deise shoilleir air is ad mhór gheal. Bha coltas air cuideachd gun robh e glé mhór ás fhéin.
Rug e air làimh air bean Eardsaidh is Eardsaidh, choimhead e timcheall air na daoine mar gum b’ ann a’ deanamh urraim dha a bha iad agus an uair sin chaidh iad uile a-stigh anns a’ chàr is dh’ fhalbh iad.
“Eardsaidh bochd”, arsa Murchadh a’ crathadh a chinn.
“Seadh,” arsa Tòmas a’ toirt a phìob ás a bheul agus a’ sadadh smugaid. “Tha i an deaghaidh a bheatadh.”
Leis an Astràilianach a bhith fuireach anns an tigh aice fhuair bean Eardsaidh cothrom nach robh aice riamh roimhe airson leigeil fhaicinn do na nàbaidhean gun robh ise nas fheàrr na iadsan anns a h-uile dòigh.
Ged a bha bean Eardsaidh a’ saoilsinn tòrr de ’n Astràilianach cha b’ urrainn dhi tighinn suas ris a’ bharail a bha aige air fhéin. Is ann air fhéin a bhitheadh e a’ bruidhinn gun sguir agus mur bitheadh duine eile ann a dh’ éisdeadh ris bha Eardsaidh ann.
A latha ’s a dh’ oidhche bha aige ri éisdeachd ris na mìorbhailean ’s na h-euchdan a rinn an t-Astràilianach an uair a bha e ann an Astràilia agus gu h-àraidh mar a mharbh e an cù a bha air chuthach. Ma chuala Eardsaidh an sgeul so aon uair chual’ e ceud uair i. Tha e coltach
“Dh’ aithnich mi anns an spot,” chanadh an t-Astràilianach, “gun robh an cuthach air. Cha robh eadhon maide agam ach thug mi mach neapaicinn agus chùm mi air mo bheulaibh e eadar mo dhà làimh. Dh’ fheuch a’ bhrùid ris an neapaicinn a leagail le dhà spòig airson gum faigheadh e a dh’ ionnsaigh m’ amhaich agus an uair a bha e a’ dèanamh sin thug mi aon bhreab uabhasach dha fo ’n smeagaid a leag marbh anns an spot e.
“Agus gur mise fhuair mo mholadh! Bha mo dhealbh anns a’ phàipear naidheachd agus sgeul fada ag innse mar a mharbh mi a’ bhrùid.”
An uair a bha na seachdainean a’ dol seachad agus gun choltas sam bith gun robh an t-Astràilianach a’ dol a dh’ fhàgail, thòisich Eardsaidh air aislingean fhaicinn anns an robh an t-Astràilianach ann an riochd uilebheist mhóir dhuibh ga ruith anns a’ mhonadh is ga bhreabadh fo ’n smeagaid.
Aon oidhche bha cuid de na gillean air chéilidh an tigh Mhurchaidh Mhóir an uair a dh’ fhosgail an dorus agus thàinig Eardsaidh a-stigh. Dh’ fhàs a h-uile duine sàmhach agus shuidh iad ga choimhead gus an d’ rinn e suidhe is e a’ crathadh a chinn.
“Tha a h-uile latha an t-aon rud,” ars esan, a’ gabhail cupa tea bho nighinn Mhurchaidh, “ag éisdeachd risan a’ bruidhinn mu dheidhinn fhéin. B’ fheàrr leam gun robh e fhéin is a chuid airgid anns an droch àite.”
Thug e sùil air a’ chloc is leum e suas mar gun d’ rachadh a bhualadh le peilear. “Feumaidh mi falbh,” ars esan. “Cha do rinn mi ach tighinn do ’n Phost Oifis,” is leum e a-mach ás an tigh.
Chrath Murchadh a cheann, “Dìreach mar bheathach a tha daoine a’ sealg,” ars esan, “dìreach mar bheathach.”
Cha dubhairt Tòmas beag guth ach shad e smugaid anns an teine.
Dh’ fhosgail an dorus a rithist agus thàinig Calum Aonghuis a-stigh leis an abhaig bhig aige ri a shàil. Rug e oirre airson a cur a-mach ach thuirt Murchadh, “Leig leatha. Tha am porcupine anns an rùm eile.”
’Se b’ aobhar dha so gun robh corp porcupine aig Murchadh ann an céis ghloinne, rud a thug a sheanair dhachaidh ás na h-Innsean, agus b’ àbhaist do ’n chéis a bhith air an sgeilp os cionn taobh an teine.
A h-uile uair a chitheadh an abhag aig Calum am porcupine bhitheadh i mar pheilear a beatha ag iarraidh g’ a ionnsaigh agus othail oirre a bhitheadh garbh. Cha d’ rinn e feum sam bith gun robh am porcupine anns an rùm eile. Dh’ fheuch an abhag ri faighinn sìos, thòisich an ùpraid agus b’ fheudar dhaibh a cur a-mach.
“Nach eil e iongantach,” arsa Murchadh. “Feumaidh gum bheil e a’ faireachadh an t-saimh aige.” Thòisich càch air bruidhinn ach shuidh Tòmas a’ coimhead an teine agus cha duirt e guth. Bha latha nan Geamachan, na‘Highland Games’, gu bhith ann an ceann dà mhìos agus thòisich an aimhreit mu na Geamachan. Bha iad an deaghaidh a bhith caran mì-rianail o chionn bliadhna na dhà agus bha feadhainn ag iarraidh stad a chur orra uile gu léir. Bha feadhainn eile ann, a chuid as motha de luchd an àite, a bha ag aideachadh gun robh na Geamachan air a bhith caran mì-rianail ach bha iad a’ smaointeachadh gum b’ urrainnear rudeiginn a dhèanamh mu dheidhinn sin gun stad a chur air na Geamachan uile gu léir.
Co-dhiù, bha an fheadhainn a bha ag iarraidh stad a chur air na Geamachan a’ dol a chumail coinneimh oidhche h-Aoine bha so agus chuir iad postair mu dheidhinn na coinneimh ann an uinneag bùthainn Alasdair Buidhe. Cha do chuir e iongnadh sam bith air daoine an uair a chunnaic iad gur e an t-Astràilianach am prìomh fhear bruidhne a bha gu bhith anns a’ choinneimh.
An uair a chunnaic Tòmas Beag am postair thàinig fiamh-ghàire air aodann agus las a shùilean. Rug e air gàirdean Mhurchaidh.
“Chì sinne dé thachras anns a’ choinneimh,” ars esan.
“Dé tha a’ dol a thachairt?” dh’ fhaighnich Murchadh.
“Innsidh mise sin dhut,” arsa Tòmas Beag.
Thàinig oidhche na coinneimh agus thionndaidh àireamh mhór dhaoine a-mach gu talla ùr a’ bhaile a dh’ éisdeachd ris an luchd bruidhne. Air an àrd-ùrlar bha Niall Dòmhnallach, an t-Astràilianach agus Alasdair. ’Se esan bu cheann air an fheadhainn a bha an aghaidh nan Geamachan agus bha e fhéin agus an t-Astràilianach glé mhór aig a chéile. ’Se tuathanach a bh’ ann an Niall Dòmhnallach, mac brathair athar do dh’ Alasdair Buidhe, duine gruamach a bha sìos air a h-uile rud ach dèanamh airgid. Bha bòrd air am beulaibh còmhdaichte le brat uaine.
Dh’ éirich Niall an toiseach. Dh’ innis e dhaibh a rithist carson a bha coinneamh air a cumail agus dh’ iarr e orra aontachadh le stad a chur air na Geamachan. Thòisich othail is éigheach is feadaireachd a-measg an luchd éisdeachd a bha an aghaidh so, agus feadhainn eile nach robh a-mach ach airson spòrs. Sguir so an uair a dh’ éirich Alasdair Buidhe airson cuireadh a thoirt do ’n Astràilianach bruidhinn riutha. Dh’ innis e dhaibh cho gasda agus a bha e air a h-uile dòigh agus cho fortanach agus a bha iad a leithid a dhuine thighinn a bhruidhinn riutha.
Bha Eardsaidh ’na shuidhe ri taobh na mnatha aige anns a’ chiad sreath, a dheise dhorcha air agus ad dhubh air a ghlùn. Cha robh móran càil aige airson na coinneimh oir bha an t-Astràilianach air a bhith na bu mhiosa buileach bhon chaidh iarraidh air bruidhinn anns a’ choinneimh. Ach bha rudeiginn ann nach b’ urrainn dha a thuigsinn.
An uair a bha e a’ dol a-stigh do ’n talla a-measg an t-sluaigh dh’ fhairich e làmh air a ghualainn agus dh’ aithnich e guth Thòmais Bhig a’ sanais ’na chluais,
“Tha latha saorsa am fagus! ”.
Thàinig Alasdair Buidhe gu crìoch na h-òraid agus dh’ éirich an t-Astràilianach air a chasan a-measg bualadh làmhan, éigheach is feadaireachd. Bha gréim aig airlapelsa sheacaid mar a bha e a’ smaointeachadh a bhitheadh luchd-òraid a’ dèanamh ann an Tigh na Pàrlamaid agus thòisich e mar a b’ àbhaist,
“An uair a bha mise ann an Astràilia . . . .”
An deaghaidh dha a bhith greis a’ bruidhinn bha e soilleir do ’n luchd-éisdeachd gur ann mu dheidhinn fhéin a bha a’ chuid mhór de ’n òraid gus a bhith.
An uair a bha e an teas na h-òraid thug fear no dhà de ’n luchd-éisdeachd an aire gun do dh’ fhosgail dorus air cùl an àrd-ùrlair. An ath rud bha abhag Chaluim Aonghuis ’na seasamh an sud agus borbhanaich oirre a bha garbh. Thug a h-uile duine an aire gun robh cop timcheall air a’ bheul aice.
Thainig guth bho chùl an talla,
“Tha an cù air chuthach!”
Thionndaidh an t-Astràilianach agus rinn an cù dìreach air. Sheas e mionaid agus e a’ fàs geal anns an aodann agus an uair sin thug e aon leum bho ’n àrd-ùrlar a’ leagail a’ bhùird agus cailleach no dhà, a bha eadar e agus an dorus, agus a-mach a ghabh e.
Theich Niall Dòmhnallach agus Alasdair Buidhe a-mach air an dorus eile aig cùl an àrd-ùrlair. Thachair so uile am priobadh na sùla agus an uair a thuit am bòrd bho ’n àrd-ùrlar dé bha fodha ach am porcupine aig Murchadh Mór anns a’ chéis ghloinne aige agus an abhag a’ deanamh a dìchill airson faighinn g’ a ionnsaigh. An uair a thuig a h-uile duine dé thachair thòisich iad air gàireachdaich mar nach b’ urrainn dhaibh sguir.
“Uill, uill,” ars aon chailleach, “bha mi fhéin air eagal a ghabhail mur robh Tòmas Beag air innse dhuinn gun robh rudeiginn neònach a’ dol a thachairt. Am faca sibhse mar a leum e?”
An ath latha chuala iad gun robh an t-Astràilianach an deaghaidh an t-àite fhàgail. Ach cha b’ e sin uile. Chuala Murchadh Mór an uair a bha e anns a’ bhaile mhór gun robh fear a’ bhanca ag ràdh gun robh iad ás deaghaidh an Astràilianaich airson fiachan nach do phàidh e agus airson a bhith a’ feuchainn ri airgead fhaighinn le foill.
An uair a chuala Tòmas Beag so cha do ghabh e iongnadh sam bith.
“Bha fhios agamsa air sin o ’n dé” ars esan.
“Carson nach duirt thu guth ma tha?” dh’ fhaighnich Murchadh Mór.
“Airson,” arsa Tòmas “gun robh mi ag iarraidh cùisean a réiteachadh ’nam dhòigh fhéin.”
Rinn Murchadh gàire,
“ ’Se dòigh glé ait a ghabh thu”, ars esan, “abhag is porcupine iswhitewash!”
“Rinn e an gnothach,” arsa Tòmas Beag.
[Sanas]
| title | An t-Astràilianach agus am Porcupine |
| internal date | 1965.0 |
| display date | 1965 |
| publication date | 1965 |
| level | |
| reference template | Iain MacLeòid in Gairm 52 %p |
| parent text | Fàire Ur a’ Nochdadh |