AN DUINE DUBH

Le TORMOD MACDHOMHNAILL

(Tunga, Leódhas)

BHA a’ chroit ’na seasamh aig ceann shuas a’ ghlinne agus cha robh an rathad a dol na b’ fhaide. Bha na beanntan air a cùl agus An Tabh Atlantic mar dealbh fad ás. Cha robh càil eadar an tigh agus an saoghal ach teud an dealan-uisge agus rathad corrach morghain, a bha dol a-mach á sealladh thairis air bruaich. Bha ceò ghlas ag éirigh bho ’n an t-siomaileir. Air cùl an tighe bha bothan beag chlach air a thogail airson nan cearc le feans ma thimcheall. Air taobh a-stigh an fheansa bha grunn chearcan a’ sgrìobadh san talamh.

Thainig cailleach le mìos ’na làimh a-mach ás an tigh agus chaidh i a dh’ ionnsaigh an tigh chearc. Bha aodach dubh oirre agus bha bat aice. Thòisich i ri crathadh na bha anns a’ mhìos air beulaibh nan cearcan. Nuair a bha a’ mhìos falamh chaidh i steach do ’n tigh chearc agus thainig i a-mach an ceann mionaid le dà ugh bheag dhonn ’na làimh. Thog i na h-uighean air beulaibh a sùilean agus sheall i gu geur riutha. Bha i toilichte—bha na h-eireagan air tòiseachadh a’ breith.

Nochd duine beag tapaidh air an rathad os cionn an tighe. Bha na fiaclan aige cho geal ri sligean agus bha a chraicionn man fàd bho ’n torbhsgeir. ’Na làimh bha poca mór trom agus chrom e a-nuas air beulaibh an tighe a’ dèanamh air an dorus.

Thainig boireannach òg a-mach chun an doruis, ’s i a’ crathadh flùir bho a làmhan.

“Chan eil sinn ag iarraidh càil an diugh.”

“Baraganan gu leòr an diugh! Stocainnean? Cota bàn? Apran?”

Chuir e am poc air an talamh gu grad agus dh’ fhuasgail e e. Dhòirt a-mach ás a’ phoc dùn mór aodach bhoireannach. Rug e air rudeigin soilleir sìde agus sgaoil e a-mach e le làmhan fada donn.

“Gun-oidhche briagha àluinn an so!”

“Chan eil mi ag iarraidh càil an diugh!” Dh’ fhàs i dearg anns an aodann.

“Stocainnean sìde! Tè àlainn—stocainnean àlainn! Ceithir is sia sgillinn.”

“Ceart gu leòr. Gabhaidh mi aon phaidhir. Fuirich gu faigh mi airgead.” Chaidh i a-steach agus thill i leis an airgead.

“So, matà. Thoir dhomh na stocainnean.”

“Tapadh leibh, a bhean. Am beil sibh ag iarraidh dà phaidhir?”

“Chan eil ach a h-aon. Chan eil mi ag iarraidh càil tuilleadh an diugh.”

“Ceart, a bhean.” Rinn e osann agus thòisich e ri ruilleadh a-measg an dùn aodaich aig a chasan. Thug e dhi neapaicean beag geal.

“So, a bhean. Bho Abdul Hassan—airson na Nollaige.” Rinn i gàire ris.

“ ’S fhada gu Nollaig, a bhròinein! Chan eil ann ach an samhradh fhathast. Ach tapadh leatsa. Innis dhomh—am bi sibhse—am bi sibh—a bheil sibh a’ cumail na Nollaige cuideachd?”

“Cha bhì, a bhean. Tha latha eile againne. Latha Mahommed. Chan eil ann ach aon Dia agus ’se Allah am fàidh aige.”

“Seadh, seadh. Feumaidh mi a dhol a dh’ fhaicinn càite a bheil a’ chailleach.” Ruith i gu cùl an tighe.

“Co a tha a sud, a nighean? Chuala mi thu a’ còmhradh ri cuideigin.”

“Thà duine dubh. Cheannaich mi stocainnean bhuaithe agus thug e dhomh neapaicean pòcaid an asgaidh.”

“Nach robh sin snog dha? An robh na stocainnean cho math ris an fheadhainn a thug Dòmhnall dhachaidh ás Ameireagaidh.”

“Cha b’ ann ás Ameireagaidh a thug e iad! A Africa!

“Gu dé an diofair a th’ ann. ’Sann le Dia a tha an saoghal uile, co-dhiù. An tug thu dha cupan tea? Bhitheadh e gu math sgìth ’s e air coiseachd bho ’n rathad mhór. Ach so esan! Tha thu an sin, a bhalaich! Thig an so, gu’m faic thu na cearcan briagha a th’ agamsa!”

Chaidh iad chun an tigh chearc.

“Seall air a sin! Nach eil iad math! A h-uile h-aon ach an tè dhubh sin. Tha mi a’ fuireachd ri banais gus an toir mi seachad an tè sin. Ach tha an còrr ’nan eireagan agus chan fhada gus am bi iad gu léir ri breith. An caomh leat féin uighean?”

“ ’S caomh. Cearcan snog gu dearbh. Agus tha iad òg cuideachd!”

“Eireagan gu léir, ach an tè dhubh.”

“An dùil an reiceadh sibh dha na trì rium? Bheir mi dhuibh deich tasdain am fear orra.”

“A bhoill, cha robh càil a dhùil agamsa gin aca a reic. Cha bhi mi a’ reic ach na h-uighean. Nam bithinn cinnteach gum biodh tu gu math dhaibh. A bheil teaghlach agad?”

“Tha. Bean agus dà nighinn.”

“Bhoill, bhoill, matà. Bheir mi dhut na ceithir as òige, agus fiach gum bi thu gu math dhaibh!”

“Tapadh leibh, tapadh leibh!”

Thug e a-mach làn a chròig a notaichean agus thug e dhi dhà dhiubh.

“Ceangailidh mi na casan aca le snàth agus cuiridh mi ann am poca dhut iad. Theirig còmhla ri Mairead agus bheir i dhut cupan tea.”

An ceann lethuair a thìde dh’ fhalbh Abdul Hassan suas an rathad agus chaidh e a-mach á sealladh tarsainn na bruaich. Bha am poc leis na cearcan air a dhruim agus am poca aodaich ’na làimh.

“Tha mi duilich a nis gun tug mi dhà iad,” ars a’ chailleach. “Cha ruig e an rathad mór a-nochd leis an ultaich ud.”

“Och, ’s beag a chuireas e air! Tha iad eòlach gu leòr air ultaich. Na dh’ innis mi dhuibh gun tug e dhomh neapaicean? Airson na Nollaige, ars esan! Chan eil fhios aige fiù ’s cuin a tha Nollaig ann!”

“Tha mi a’ dol a dh’ fhaicinn gu dè na ràinig e. Na beathaichean bochd—air an ceangal ann am poc!”

Rug i air a’ bhata, agus dh’ fhalbh i suas an rathad. Nuair a ràinig i mullach a’ bhruaich sheall i sìos air fad a’ ghlinne ach cha robh duine ri fhaicinn. Chual i gogadaich a’ tighinn bho thaobh an uillt bhig ann an dìg an rathaid.

Chaidh i a-null agus sheall i sìos. Chunnaic i trì cuirp bheaga ’nan laighe air a’ ghlasaich. Bha an duine dubh bhos an cionn agus cearc a’ breabadaich ’na làimh. Bha sgian mhór àraidh aige anns an làimh eile agus gheàrr e an ceann bho ’n cheathramh té agus i gha choimhead. Nuair a thàinig a guth air ais, thog a’ chailleach am bat agus rinn i air.

“Gu dé tha thu ri dèanamh, a bhiasd? Na cearcan bochda!”

Leum e ás a rathad agus thog e na cearcan marbha bho ’n talamh. Bha na sùilean aige geal ’na cheann agus cha dubhairt e facal. Nuair a bha e a’ dìreadh chun an rathaid ’na chabhaig, bhuail i am bat air mu ’n druim. Thuit i chum an talamh agus shuidh i an sin airson ùine mhóir ’s i a’ gurraban ’s ri osnaich:

“Obh! Obh! —Obh! Obh!”

An ath latha, fhuair Mairead leabhar làn sgrìobhaidh coltach ri sgrìobadh circe ’na laighe anns an àite sin. Dh’ innis duine foghlumaichte dhi ás déidh láimh gum b’ e Bìobull àraidh a bh’ ann— “An Koran,” an leabhar a sgrìobh Mahommed, agus anns a bheil e ag aideachadh gum b’ e fàidhe mór a bh’ ann an Crìosd.