SGRIOB GU EILEAN BHERMUDA
Le SEORAS DOMHNALLACH
THA e coltach gur h-ann air eilean air choreiginn a bhios sinne cur ar n-aghaidh uair sam bith a tha cothrom againn falbh air chuairt bho ’n tigh airson saor-làithean gach bliadhna. Chan eil teagamh nach ann seach gun do rugadh mi air fear de na h-eileanan iomallach an Alba—Eilean Leódhais. Agus is gann eilean do’n téid sinn nach coinnich sinn ri cuid eile rugadh air fear do dh’eileanan nan Innis Ghall. Tha iad sgapte anns gach ceàrnaidh, a réir coltas, eadar Eilean Bhancoubhar anns a’ Mhuir Sìth gu Eilean Cheap Breatainn, an Alba Nuadh.
Bho chionn bliadhnaichean air ais, ’sé mhàin luchd-airgid beartach, gun móran ri dhèanamh, a bhiodh a’ dol air chuairt anns a’ gheamhradh. Ach an diugh, seach gum bheil a’ mhór-chuid air deagh thuarasdal, agus seach gum bheil a leithid de dh’innealan-siubhail cho goireasach agus cho sgiobalta, chan e annas sam bith a th’ann do luchd-oibrich cuairt a thoirt air lorg blàths na gréine ann an dùbhlachd a’ gheamhraidh. Cha toir e bhuainne, ann an Canada, ach uair no dhà a thìde anns an adhar gu ruig sinn àite anns a bheil grian agus blàths gu leòr fad na bliadhna.
Mar sin, nuair a bha an t-astar so fo shneachd agus fuachd a’ gheamhraidh, chuir mi fhéin agus mo chéile romhainn sgrìob a ghabhail do eilean bòidheach a bhuineas do dh’ìmpireachd
Seach gu bheil muinntir Leódhais, mar a tha muinntir eile na Gaidhealtachd, air tòiseachadh ri deanamh beag na mór de dh’ullachadh airson luchd-tadhail a bhith dol air chuairt gach samhradh, bha mi déidheil air lorg fhaighinn cionnas a tha muinntir an eilein iomallaich ud comasach air a bhith a’ deanamh am beòshlainte asta. Tha Bermùda air a dhèanamh suas le còmhlan de dh’eileanan beaga le drochaidean eatorra, dìreach mar a tha agaibh thall ann an Uibhist. Tha daoine fuireach air aon deug dhiubh, ach chan eil iad gu léir ach beagan thairis air fichead mìle bho ’n ear gu ’n iar agus chan eil e thairis air dà mhìle liad ann an àite sam bith. Mar sin, tha mi do ’n bheachd nach eil e leth uiread ri Eilean Leódhais—ged nach cunntadh duine na Hearadh idir.
Chan eil teagamh sam bith nach eil a’ mhór-shluagh air an tarraing ann do bhrìgh gu bheil aimsir chiùin, fhallain ann fad na bliadhna. Ach tha buill na pàrlamaid, agus luchd-comhairle gach sgìre anns an Eilean ri strì daonnan ann a bhith cur goireasan air dòigh agus ri dèanamh cùisean fàbharach do shean agus òg bho mhìos gu mìos do ’n bhliadhna. Mar shamhladh air an so, tha barrachd air ceud mìle de rathaidean matha a’ ruith air feadh an Eilein, bho cheann gu ceann, agus tha iad a’ treòrachadh daoine dh’ionnsaigh nam bàgh, na tràighean briagha gainmhich agus na machraichean tlachdmhor. Fad iomadh bliadhna cha robh innealan-siubhail air an ceadachadh ann am Bermùda ach carbaid-each agus rothair, ach fichead bliadhna air ais leig iad càraichean ann. A réir lagh an Eilein, chan fhaod iad a dhol nas luaithe na fichead mìle san uair. Is e càraichean ùra a-mhàin a tha iad ri leigeil a-steach ann, agus cha leig iad barrachd aon charbaid mu choinneamh gach teaghlaich.
Chan fhaigh luchd-turais cothrom a bhith an urra ri càr gus am bi iad deich latha fichead anns an àite. Cha do dh’fheum iad leudachadh sam bith a dheanamh air na rathaidean nuair a thàinig na càraichean, seach gu robh iad farsaing gu leòr airson dà chàr a dhol seachad air a chéile gun trioblaid sam bith. ’Se sin rud nach eil an còmhnaidh comasach ann an Gaidhealtachd na h-Alba, mar
a tha fios aig luchd-tadhail gu ’n cosg. Chan eil “luibean-dol-seachad” ann idir.
Tha e ’na chùis iongnaidh gach iomadh cur-seachad tìde a tha ann airson tàladh agus tarraing-inntinn gach àm do ’n bhliadhna. Gun teagamh, tha an aimsir freagarrach airson a bhith ’g iasgach, a bhith a’ cluiche golf ’s tennis, agus a leithid sin de chleasan fad na bliadhna. Tha e blàth gu leòr airson a bhith snàmh timcheall nan cladaichean fad naoi mìosan de’n bhliadhna.
Ged nach eil an talamh domhainn ann an àite sam bith, tha deicheamh earrainn an eilein fo àiteach, agus ’sann á Portugal thàinig a’ chuid as motha de luchd-oibreachaidh na talamhainn. Trì ràithean de’n bhliadhna, tha iad a’ faighinn bàrr de bhuntàta, uineanan, càl, agus lusan eile mar sin. Tha iad cuideachd a’ toirt fàs air lilidhean Càisge ann am pailteas, airson reic air tìr-mór, agus measan de iomadh seòrsa—orange, banana, agus grapefruit.
Gidheadh, ’sann an Canada agus ann an Ameireaga a tha iad a’ ceannach a’ chuid mhór de ’m biadh a gus de ’m feumalachdan eile.
Do réir gné nan creagan ann am Bermùda, tha e air a ràdh gur e beanntan teine a tha nis air cnàmh, agus a tha còmhdaichte le aol, a tha dèanamh suas a’ chuid mhór de thalamh an eilein. Dìreach fo uachdair na talamhainn, gheibhear seann shligean cladaich agus gainmheach air an tiodhlacadh, agus a thaobh sin chan eil gainnead air deisealachdan airson tighean a thogail. An déidh do ’n chloich a bhith air a cladhach, faodar mullach a chur air an t-slochd a rinneadh anns an talamh, agus gleidhidh so uisge mar a ni amar. A chionn ’s gu bheil na creagan rudeiginn bog fo ’n talamh an uair a théid clach a chladhach an toiseach, tha e comasach an gearradh le sàbh agus a snaidheadh le geilb airson mullach tighe no balla dhèanamh. Ach mar as fhaide a bhios a’ chlach muigh ri aghaidh na gaoithe is ann as cruaidhe tha i ri fàs, agus do bhrìgh sin their iad gu bheil cuid de na tighean aca an diugh nas seasmhaiche na bha iad an uair a chaidh an togail bho chionn dà cheud bliadhna.
A thaobh nàdur nan creagan anns an eilean, chan eil loch na tobraichean ri faighinn ann airson am feumalachd do bhùrn a thoirt dhaibh, agus mar sin tha iad an earbsa ris an uisge a shileas ás an adhar airson na dh’òlas iad. Is gann tigh air nach eil uidheam air choreigin airson bùrn a ghlacadh agus a thasgadh do gach teaghlach. Tha corra lòn ri fhaicinn air feadh an àite, agus tha cuid a’ cumail a-mach gu bheil iad air a lìonadh ás a’ mhuir, troimh na creagan. Ach feumaidh muinntir Bhermùda a bhith glé fhaicilleach air a’ bhùrn an uair a bhios tiormachd ann. Is toigh leotha a bhith ’g innseadh mu dheidhinn duine beartach á Ameireaga aig a robh aon de na tighean móra air mhàl ré dhà na trì mhìosan. Bhitheadh e a’ gabhail tlachd mhór á bhith a’ cumail uisge air na lusan agus na sìtheanan—ann a bhith gàirneilearachd a h-uile latha. Mu dheireadh, ’sann a chuir nàbaidh ’na chuimhne nach robh an t-uisge cho pailt ’s bha e smaoineachadh. “Mo chreach!” ars esan, “ ’s mise cur ás dha mar gum b’ e an t-airgead a bha ann.”
Bidh cuid a’ dol a Bhermùda a tha dùileachadh dian-theas na gréine, agus a’ tilleadh air ais gu tùrsach, air a mealladh. A chionn ’s gur h-ann a-muigh anus a’ Chuan Siar a tha an t-àite air a shuidheachadh, chan eil e idir cho buileach teth ’s a tha cuid a’ smaoineachadh. Ach tha teas gu leòr ann bho Chéitean gu Samhainn, ged nach eil aon àm sònraichte de ’n bhliadhna anns a bheil uisge trom mar a tha anns na Tropics—cruinne-mheadhonach an t-saoghail. Cha mhair an t-uisge fada ann, agus cha mhotha tha sneachd na reothadh aca aig àm sam bith do’n bhliadhna. An[365]
Co-cheangal Ris An Dachaidh
Lorg sinn gu bheil iomadh ceangal eadar Bermùda agus Alba. Tha àireamh mhór do mhinistearan an t-soisgeil á Alba dol a-mach gu na h-eaglaisean ann. Bha sinne ’g adhradh anns an Eaglais Chléireachail ris an can iad “Eaglais Chrìosd.” Is ann á Alba tha a ministear aca; fear do ’n ainm, An t-Urramach Seòras Buchanan. Is e an eaglais aige té as aosda tha anns a cheàrnaidh-an-iar de’n t-saoghal. Tha buill na h-eaglais sin toilichte bhith ’g innse mun an dìleab phrìseil a tha aca bho’n athraichean troimh ’n t-soisgeal. Mar sin, tha iad a’ gabhail tlachd arm a bhith sealltainn do luchd-turais gach nì tha co-cheangailte ri eachdraidh na h-eaglais.
’Se Comunn Chaledonia buidheann Albanach cho gleusda agus cho gnìomhach ’s a th’ ann am Bermùda. Tha e fàbharach gu bheil a leithid sin do chomunn càirdeil air chois airson fàilte chridheil a chur air luchd-dùthcha nuair a théid iad do ’n Eilean. Dhearbh sinne sin da-rìribh. Is e daoine òga thàinig a-mach ás an t-sean dùthaich a tha ’nan cùl-taic do ’n chomunn so. Tha feadhainn dhiubh a thàinig airson fuireach trì bliadhna ann an obair àraidh—luchd-ceàird, banaltruimean, lighichean, ministearan, agus luchd-teagaisg foghluim. Ged a tha cuid dhiubh dol air ais, tha móran ri fuireach daonnan seach gu bheil cùisean a’ còrdadh riu glé mhath. Thug sinn an aire gur h-ann á Alba thainig faisg air leth ’s na th’ ann de mhaoir-sìthe, agus tha grunn math do mhuinntir Alba ri teagaisg sgoile ann.
A chionn ’s gu robh fios agam gur e glé bheag de na h-eileanan anns a’ Chuan Siar anns nach eil luchd bruidhinn Gàidhlig, dh’fhiach mi ri cuideigin a lorg airson céilidh beag a bhith againn còmhla ri chéile. Thàinig mi tarsainn air dhà na thrì a bha comasach air a bruidhinn—cuid a bha fileanta gu leòr agus cuid a tha fàs meirgeach mar a tha mi fhìn. Thachair mi ri Murchadh MacFhearghuis á Beinn-a- Bhaodhla—fear air nach robh càil a dhìth Gàidhlig, ged a tha còrr is deich bliadhna fichead bho thàinig e dh’fhuireach a Bhermùda. Tha e pòsda aig té a bhuineas do Shruighlea, agus bithidh iad a’ dol thairis air cuan gu minig—null do ’n t-seann dùthaich no do thìr mór Ameireaga. Mar sin tha cothrom aige a bhith cumail suas a chànain mhàthaireil. Tha smior a’ Ghaidheil ann am Murchadh, agus fhuair sinn deagh fhàilte thaitneach bho Mhurchadh agus a chéile bhàigheil.
Cha do chuir an càr ás do’n bhighseagail idir. Tha an tràigh rompa agus cuirm sa’ bhascaid.
Mar bu dual, bha “té dhe na daoine againn fhìn” ann cuideachd. Is ann tearc a tha eilean fo riaghladh Bhreatainn gun fear no té do mhuinntir Leódhais ann, agus, dìreach mar a bha dùil agam, tha feadhainn ann am Bermùda. Chuir té dhiù fìor fhàilte Ghaidhealach oirnn nuair a thachair sinn rithe. ’Sann ás a Rubha agus bho na Lochan a tha pàrantan, agus tha ise pòsda aig fear a mhuinntir Shasuinn—á baile mór Southampton. Rugadh Caitrìona Màiri Naomaidh NicGhilleathainn ann an Glaschu, agus ’s e Peck an ainm pòsda aice. ’Sann bho chionn dà bhliadhna thàinig i fhéin agus an duine, le mac, Màrtainn, nall á Sasuinn, agus tha iad mu thràth air am fìor dhòigh le cùisean ann am Bermùda. Thòisich Caitrìona a’ sgrìobhadh do’n phàipear, “Bermùda Sun,” agus fhuair sinn lorg oirre bho chuideigin aig an robh fios gum b’ aithne dhi Eilean Leódhais. Tha fìor bhlas Gaidhealach air na h-ainmeanan baiste aice, agus tha deagh chuimhne aice air na samhraidhean a bhiodh i cur seachad ’na h-òige a’ ruith measg an fhraoich air a’ mhòintich. Cha dhùilicheadh duine móran Gàidhlig
bho neach sam bith a rugadh ann an Glaschu, agus i air pòsadh ann a Sasuinn. Ach cha robh sinn fada còmhradh an uair a bha ise bruidhinn air a bhith dol “dow .. un the tow .. un” ann a Steòrnabhagh, agus a’ cuimhneachadh dhomh am beachd a bha aig Bodach-as-a- Rubha air caileagan a’ bhaile-mhóir: “Tha, na brònagan bochd . . . . spaideil, cha ghann spaideil . . . . siubhal cabhsair a’ bhaile ud, eadar Caisteal Lever agus Tigh nan Guts. Chan eil aca air!” Bha céilidh tlachdmhor againn, gu cinnteach.
An uair a bha sinn air an t-slighe tighinn dhachaidh gu fuachd agus geamhradh Ontario, bha sinn ri smaoineachadh dé rinn an turas a bha sud cho taitneach ’s a bha againn air falbh bho ’n tigh a riamh. Ged is e eilean beag a th’ann, tha e ’na chùis-iongnaidh na tha de chaochladh bòidhchead nàduir ri fhaicinn ann. Rinn an t-sìde bhriagha bha ann cuideachadh mór ann a bhith dèanamh ar turas taitneach, ach ’sé coibhneas agus blàths cridheil nan daoine a bha gar tàladh gu tilleadh a rithisd. Bha fios againn gu robh na daoine againn fhéin aoidheil, càirdeil mar bu dual, ach cha b’ e iadsan a-mhàin, a thug aoigheachd do ’n luchd-turais; tha muinntir an eilein fhéin airson leigeil fhaicinn do ’n fheadhainn a tháid ’na measg gu bheil iad a’ tighinn a dh’àite càirdeil—àite tha dèanamh uaill á deagh-ghean agus aoigheachd, agus far a bheil muinntir airson a bhith beò an sìth maille ri chéile.
title | Sgrìob gu Eilean Bhermuda |
internal date | 1966.0 |
display date | 1966 |
publication date | 1966 |
level | |
reference template | Seòras Dòmhnallach in Gairm 56 %p |
parent text | Gairm 56 |