AN IOBAIRT
le Eilidh Watt
Ged bu chòir cabhag a bhi orm sheas mi anns an dorchadas, far nach robh leus soluis ri fhaicinn no fuaim coise ri chluinntinn. Anns an adhar, ach bhuam, bha bomair a’ drannan is a’ prunndail is a’ saorachadh fo thruimead cuideam marbhtach. Shìn meur luath, gheal ga lorg: ás ceàrn eile shìn meur phurpasach eile. Oir leum gun do ghreimich a’ chiad mheur air a’ bhomair is gun deanainn a-mach e, ach thainig crith anns a’ mheur is chaill i e. Airson mionaid no dhà sguab na meòirein fuara, purpasach, troimh’n adhar ach cha robh toradh air an obair is phaisg iad iad fhéin anns an dorchadas, a’ feitheamh. Am beachd a nis nach robh feum air cabhaig, sheas mi mionaidean beaga sìochail far an robh mi, mo chasan, oir leam, air an glaodhadh ris a’ chabhsair chruaidh le sgìos. An ceann beagan tìde chuala mi am bùirean a’ cur an céill gun robh an cunnart seachad, is a’ cur dhìom m’ad-iaruinn, rinn mi air mo rathad dhachaidh.
Ged nach robh leus soluis ann ach na gheibhte bho na runnagan, bha an oidhche soilleir is bhitheadh bun gealaich ann fo mhaduinn. Cha robh aobhar dhomh an torcha, a bha trom ri mo shliasaid, a lasadh gus mo rathad a dheanamh, is air mo shocair a nis rinn mi mo rathad gu iomall a’ bhaile.
Bha ballaichean àrda is craobhan móra mu ’n chuid mhóir de na tighean anns an t-sràid far an robh mi a’ fuireach is b’ainneamh a bhitheadh neach a-muigh feadh na h-oidhche. Ach an oidhche seo, mun d’ràinig mi an t-oisean, shaoil leam gun robh an duirche na bu tighe na bu chòir, is dh’atharraich mi mo ghréim is theannaich mi mo mheòirean air bil na h-aide ged chùm mi air m’adhart. Aig an dearbh oisean thuirt guth fireannaich, “Bha mi fuireach gus an tigeadh tu. Chuimhnich mi gum faodadh tu a bhi tighinn aig an àm seo”.
Leis na faclan, is gun an còrr fàilte, choisich e ri’m thaobh, esan air an taobh a-stigh de ’n chabhsair is mise ri taobh an rathaid. A réir truimead a cheuma is airsneal a ghutha thuig mi nach robh aobhar eagail agam. A bharrachd air sin dh’aithnich mi có bh’agam ged, gus a seo, nach d’thuirt e riamh ach, “Tha oidhche bhrèagha ann,”
Mar sin, nuair nach robh guth an còrr bhuaidhe, thuirt mi, “Tha mi an dòchas gum bheil naidheachd mhath an còmhnaidh bho na gillean.” Cha do fhreagair e mi idir is chionns nach robh lid bhuaidhe bha mise mi fhéin ’nam thosd, is mi sgìth is crosda an deidh m ’eagal.
Ann an ùine bhig thuirt e ann an guth cho socair is ged b’e an àbhaist a bha e ag aithris, “Thachd mi a’ bhean mun dàinig mi mach.”
Chionns nach cuala mise an dearbh aideachadh seo bho theanga neach roimhe seo fhreagair mi cho socair ris, “Oobh, oobh, chan eil sin cho math.”
Mhothaich mi gun robh sinn air a dhol seachad air a’ gheata aigesan, is, mun robh an oidhche seachad cha b’e mhàin gun deach sinn seachad air a’ gheata aigesan, ach chaidh sinn seachad air a’ gheata agamsa is cha b’ann aon uair.
“Bha mi an dòchas,” ars esan, “gun tuigeadh tusa. Bha mi air mo rathad gus polasman a lorg nuair a dh’aithnich mi do cheum is thuirt mi rium fhéin gun innsinn dhutsa an toiseach.”
Bha e’na thosd a rithist is thuirt mi fhéin, gus misneachd a thoirt dha, “Bha sibh air ar ruigheachd ro mhór.”
Airson a’ chuid mhóir de’n ùine cha d’fhuair mi facal bhuaidhe ach an dràsda is a rithist ach aig àm eile thigeadh a bhruidheann ’na tuiltean ruaimleach.
B’e an ath rud a thuirt e, “Is e a bu docha leatha riamh. B’è. ”
Chionns nach d’rinn a bhriathran mi dad na bu ghlice rinn mi fuaim beag neònach ’nam sgornan mar gun robh mi a’ faotainn beagan coire dhìse, no a’ toirt misneachd dhàsan—no a’ glanadh mo sgòrnain, a réir mar bu mhath leis a mhìneachadh. Ach cha b’ann ormsa a bha aire oir cha robh unnam ach dorchadas na bu tighe na’n oidhche.
“Dòcha gun aithne dhut na balaich agam?” ars esan an ceann greiseige.
“Brus agus Ailean?” arsa mi fhìn is mi cuimhneachadh gum faca mi iad air an tennis court.
“ ’S iad.” Is lean e air an uair sin. “Brus is sine. Bha moit gu leòr orm an latha rugadh e. Bha an dithis againn glé phròiseil às.
Ach b’e a chiad latha a thog mise Ailean ás a’ chreadhail a’ chiad latha a thainig mise beò. Chan fhios dhomh am bheil feadhainn eile mar seo, mar tha mise, oir cha dug mi iomradh riamh air ri neach gu seo. Ach an uair a thog mise Ailean is a choimhid mi sìos air bha mar gun rachadh spealg lasrach ’nam chridhe a dhùisg teine unnam air nach d’rinn tìm ach beagan mùchaidh. Chan e gun deach a meas a bh’agam air Brus an lughad ach nach b’ionnan seòrsa dhaibh.
Nuair a thigeadh an t-àm dhomh m’obair latha fhàgail, is e, ‘Am bi Ailean ’na chadal?’ no ‘Am bi Ailean a’ feitheamh aig a’ gheata rium?’ no ‘Stad gus an cluinn Ailean seo’ a bha riamh ann.”
“Bha sibh anabarrach dlùth,” arsa mi fhìn. Mar a rinn an Sealbh cha do ghabh e suim de mo bhriathran baotha, is lean e air. “Faodaidh mi ràdh gun chur leis gun robh dithis ghillean agamsa cho gasda is a bha riamh aig neach. Ach is e Brus a b’fheàrr leatha-se riamh. Cha d’rinn i cleith air agus is iomadh gàire a rinn sinn gu sona mu dheidhinn sin.
Ged b’e Brus a bu docha le mhàthair bha mise an dòchas nach rachadh aig neach air cantainn le cinnt có, b’fheàrr leamsa. Bha sinn cho sona ri teaghlach gus an tainig an cogadh.
Ghabh Brus air a’ chiad fheadhainn a dh’fhalbh ann am Feachd Rìoghail an Adhair. Dh’fhan Ailean aig an tigh is obair, a bha gu feum don rìoghachd, ga shaoradh bho’n chath.
Beag air bheag, bho’n uair sin dh’atharraich a mhàthair. Bha i mar gun robh i gointe gun robh Ailean gu tèaruinte aig an tigh is Brus daonnan ann an cunnart. An toiseach chithinn i a’ toirt sùil neònach air is esan a’ leughadh no ag éisdeachd ris an réidio. Bho uair gu uair bhitheadh facal searbh air a bilean ach riamh cha d’thuirt i a dearbh smaointean a-mach, no dé an oghum olc a bha ga brosnachadh. Anns a’ cheann thall dh’fhalbh Ailean. Mhionnaichinn gun d’fhuair i faochadh bho iomagain an uairsin. Mar b’e cho uabhasach is a bhitheadh am beachd is e theirinn gun d’rinn i cùmhnant neònach ’na h-inntinn: ma falbhadh Ailean gun tilleadh Brus, man robh Ailean air a chall gum bitheadh Brus air a shàbhaladh. Mar gun do dh’ìobair i Ailean an àite a’ mhic bu shine.”
“An tà,” arsa mise, is mi an dùil nach faighinn guth tuilleadh bhuaidhe, “bha leithid sin a bheachdan aig daoine bho linn nan linn, ach bha mi an dùil gun robh iad air dol ás a nis. Is iomadh nì a bheir an cruaidh chàs am bàrr.”
Mar nach cual’ e mi lean e air ann an greiseig. “Thainig brath
“Ged bha’n fhuil air traoghadh á h-aodann bha lasair dòchais mì-chneasta ’na sùilean a chuir crith fuar eagail orm.
‘Chan e Brus,’ thuirt mi rithe.
“Bu ghann gun dh’fhag na faclan mo bhilean nuair a leum i orm, gam bhualadh, a rithist is a rithist, mu’n bhrollach le duirn, is ag éigheadh, ‘Chan e idir ach Ailean. Chan fhaod e bhi nach till Brus is gun till Ailean.’
“Tha mi ’g innseadh dhut gun robh i cho gointe, gamhlasach, is gun do leum mo nàdur orm. Rug mi air amhaich oirre is dh’fhàisg mi an anail olc aiste. Dh’fhàg mi an siud i.”
Cha chreid mi gun dug e fo-near gun d’thuirt mi, “Chaidh ur ruigheachd ro mhór,” oir thuirt esan, “An nì a tha ri dhèanamh bitheadh e dèante. Theid mi nis far am bheil am polasman”.
“Am bu mhath leibh mo thaic ann a bhi dol air aghaidh? ”, thathuinn mi fhìn. Ach is ann a thog e frioghan fuar air rium. “An do thuig thu idir? Tha mi coma dhiom fhìn. ’Se Ailean a tha cur orm. Ciamar a chuirear air shùilibh dhàsan mar a bhà. Bha mi an dòchas gun tuigeadh tusa is gun sgrìobhadh tu - - - ?”
Gheall mise nach robh mi fhìn a’ tuigsinn gun deanainn gràdh athar is gràdh is mì-run a mhàthar soilleir dha. “Ach càite a bheil e? Dé stiùradh a chuireas mi air a litir?”
’S fheàrr dhut tighinn far am bheil”, is thainig stad ann, mun d’thuirt e, “far am bheil solus, is sgrìobhaidh mi dhut e.”
Ged nach robh iarraidh agam air a dhol na bu tinne air a’ mharbh chionns nach do dh’aoghnaich mi bho’n mhurtair thuirt mi, “ ’Se sin is fheàrr.”
An uair a thainig sinn chun a’ gheata thionndaich sinn is choisich mi ri thaobh suas an ceum-coise gus an do sheas sinn is esan a’ fiachainn a phòca airson iuchair. Fads a bha esan ri sin mhothaich mi nach robh an dorus fior dhruite, oir bha stiallag sholuis ri faicinn. Thug mi putag do ’n dorus le m’dheàrna is dh ’fhosgail e leam. Chithinn gun robh a h-uile solus laiste is chuir mi mo bhois ri druim an fhir a bha fhathast a’ fiachainn a phòca ach gun chabhaig. Chaidh
Mhothaich mi gun robh an tigh fuar ged bha na soluis air, is, chionns gun do ghabh mo shùil a h-uile nì a-steach le aon sealladh, mhothaich mi gun robh an teine air cnàmh ’na luaithe odhar do nach dug ise an aire ged bha i ’na suidhe ri thaobh. Bha ise a’ leughadh brath ris an robh a cridhe a’ diùltadh a bhi a’ gabhail a dh’aindeoin dè theireadh a sùilean.
Is e mo bheachd e nach do mhothaich i dhòmhsa, ach chunnaic i esan is, ás sgornan goirt, prannte, thuirt i, “Tha Brus marbh. Thug iad leotha Brus.”
Ged nach robh ann ach an cogair, oir leam gun do sgàin e, chan e mhàin m’eanchainn, ach iomallan an t-saoghail. Rinn i air casaibh neo-stéidheil, is le gnòsad, mar ghnòsad piantach aighe a’ cur a’ chiad laogh, is thainig i ’na choinneamh. Cha d’thuirt esan facal ach phaisg e i dlùth ri bhrollach.
Chuir an oidhche dhubh aoidheachd ormsa le fuaim bomair a’ dol dhachaidh gu h-aotrom, falamh.
| title | An Iobairt |
| internal date | 1974.0 |
| display date | 1974 |
| publication date | 1974 |
| level | |
| reference template | Eilidh Watt in Gairm 88 %p |
| parent text | Gairm 88 |