---

[115]

SAMHLAICHEAN

le Dòmhnall R. Moireasdan

Solus Manaidh

Tha cuimhn’ agam ’s mi ’nam bhalach a bhi cluinntinn mu mhanaidhean ’s faodaidh aig an àm a bha sin nach robh na h-iomraidhean mu leithid a chuspair, cho làidir neo cho bitheanta ’s a bha sin mar sin anns an linn roimhe sin, mar a tha mi creidsinn nach robh. Ach, co-dhiù, o chionn bhliadhnaichean air ais tha cuimhn’ agam a bhi cluinntinn mu sholus a bha r’a fhaicinn ann an tigh neo timcheall mu’n tigh air taobh-a- sear na Hearadh, far nach robh ach ceithir neo cóig de thighean gu léir is a bha caran sgaipte o chéile. Bhithinn-sa anns an sgoil aig an àm a bha seo, nuair a bhithinn a’ cluinntinn mu’n t-solus a bha seo a bha r’a fhaicinn air an oidhche ann an “Carragraich”, am fianuis Scalpaigh air taobh eile a’ chaolais a tha eadar e ’s tir-mór na Hearadh. Ged nach fhaca mise riamh a leithid a rud air mo shon fhéin bha mi cluinntinn mu’n t-solus seo, solus ann an “Carragraich”, iad dha fhaicinn an Scalpaigh ’s shuas caran o’n àite fhéin, neo pìos air falbh o’n àite. B’e tigh cloiche, le ballachan cloiche is aoil is mullach biorach air a sgliatadh a bh’anns an tigh. Co-dhiù, chan eil duine a’ còmhnaidh anns an tigh a bha seo ’n diugh do bhrìgh gun deachaidh ’n tigh ’na theine ’s gun d’fhuair ’n dithis a bha fuireach ann a-mach ás sàbhailte le ’m beatha. Greis roimh àm éirigh ’s an dithis aca san leabaidh, fear is bean, nuair a dh’fhairich iad gu robh seòmar shìos an tighe neo ’n còrr dhe’n tigh a’ dol ’na theine. Fhuair iad a-mach le chéile troimh ’n uinneig.

Solus eile ann an Scalpaigh

Timcheall mu’n aon àm a déigh 1930 bha mi cluinntinn mu sholus eile a bha daoine ’g ràdh a bha iad a’ faicinn ann an stòr a bh’air a leigeil seachad, mar a bha ’n cala-ciùirigidh air ’n robh e, an stór a bha seo, le seachd neo ochd a dh’uinneagan, ’s treallaich de stuth co-cheangailte ri obair iasgaich fhathasd ’na bhroinn aig an àm ud, ’s e caran uaigneach ri bruthach àrd ’s a aghaidh ris an àird-a- tuath,

---

[116] air Leabag-an-Eithir. Tha’n stòr fhathasd ri chéile, ’s daoine a-mach ’s a-steach ann ged nach eil guth ’n diugh gu robh solus riamh ann. Chan eil obraichean mar a bha cutadh sgadain timcheall mu’n stòr a tha seo ’n diugh mar a bha do bhrìgh gu do sguir an obair seo, ach gum bi iasgairean a’ gleidheadh uidheam iasgaich ann. Nise, greis an deighidh ’n obair sgur b’ ann a thòisich daoine a’ faicinn an t-soluis a bha seo, air an oidhche. Chan urrainn dhomh a ràdh mar nach urrainn dhomh a ràdh mu’n t-solus eile a dh’ainmich mi ’n robhas dha fhaicinn a h-uile oidhche, fhad ’s a bha iad r’a fhaicinn.

Thàinig an sin an duine neo ’m fear dhe na daoine leis ’m bu leis an stòr a dh’ fhuireach ann le bhean, ’s chaochail balach beag leo ann . . . .

Taibhsean

Bhithinn a’ cluinntinn uair is uair mu thaibhsean, seadh daoine bhi faicinn tòrraidhean neo a leithidean sin de nithean mus tigeadh an nì neo na nithean fhéin gu bhi dha foillseachadh aig a’ cheann thall mar gun canadh tu.

Tha cuimhn’ agam cuideachd a chluinntinn mu dhuine ann an Scalpaigh a’ dol a-stigh dh’an tigh anns an robh e fuireach (duin’ òg tapaidh ann an inntinn ’s ann am bodhaig) gur gann a fhuair e stigh dh’an tigh leis na bha dhaoine dha chuartachadh, eadar an dà dhorus. Chaidh an rud bh’ ann seachad, cha do mhair an dùmhladas do dhaoine ach greiseag. Ach, ùine a deighidh seo, bha an dearbh dhuine bha seo a’ dol dhachaigh latha, ’s an uair a thàinig e stigh air dorus an tighe ’s gann a b’ urrainn dha faighinn troimh na daoine a bha gabhail fasgadh eadar an dà dhorus san tigh san robh e fuireach, tigh athar, do bhrìgh fir a bha a’ dol gu tòrradh ’s air do fhras tighinn chaidh iad dha’n tigh seo a chur seachad na froise ’s mar sin bha ’n taibhs a chunnaic am fear eile air a cho-lionadh dha an latha-ud.

Tòrradh

Tha eiseimpleir eil’ agam a chuala mi dhe ’n aon t-seòrsa; bha sin mu fhear eile a chunnaic tòrradh a’ dol seachad air, air an rathad mhór oidhche ’s dh’ aithnich e cuid dhe na fir, ’s anns an dearbh àite sin chaidh tòrradh seachad air a rìs, an turas seo gu corporra.

Tuiream

Mu thrì fichead bliadhna air ais bha eithear beag ràmh bh’ aig iasgach na smalaig, feasgar foghair neo deireadh samhraidh le

---

[117] ceithrear fhear air bòrd a’ tighinn roimh Chaolas Scalpaigh, troimh ’n a’ chaol ris a’ chladach, cladach Scalpaigh, ’s na fir ag iomradh, ’s a nis an t-anmoch air tighinn, an oidhche, cha robh i cho dorcha ’s nach deanadh na fir a-mach dithis bhoireannach ann an aodaichean dubh, taobh ri taobh, a’ gul air a’ chladach ann am bad dhe’n a’ chladach ris an canar, An Tobhan Liath. Co-dhiù, ghabh na fir a bh’ anns an eithear an t-eagal. “Cumaibh roimhe aig iomradh” ars an aon bhodach bh’ air bòrd; b’e daoine òga a bh’ ann an càch. Chùm iad roimhe ’g iomradh; tha mi smaoineachadh gun do thuig am bodach a réir an sgeòil gum b’e manadh neo manaidhean bh’ annta, anns na boireannaich. Grunn bhliadhnaichean a déigh seo, chaidh duin’ òg a bha ’g iasgach anns an dearbh àite a bhàthadh nuair a thuit e a-mach air a’ mhuir an sud. B’ àbhaist neòil a bhi tighinn air ’s bha daoine dhe’n bheachd gun tàinig nial air ’s gun do thuit e mach air a’ mhuir o’n chreig iasgaich. Nuair nach do thill e dhachaigh an oidhche sin fhéin chaidh fir air a thòir ’s fhuaras a chorp anns a’ mhuir aig bonn creige, ’s thugadh an corp dhachaigh far an robh dithis bhoireannaich an aodaichean dubha a’ gul.