Ozymandias

Le ANNA CHAIMBEUL

Cha b’e sud a’ latha airson siubhal. ... Chuir thu do cheann a-mach as do leabaidh bhlàth chomhfhurtachail. Bu mhór gum b’fheàrr leat am bàs fo leac nam plancaid na a’ bheatha ’s na seachd siantan. Cha robh fhios agad carson a b’fheudar dhuit dol a-mach, agus ma bha fhios aca cha robh iad ag innse dhuit.

Chaidh thu mach aig an dorus, ’s na sradagan air do shàilean: siogada seagada am fonn ’s a thog tacaidean do bhrògan. “A h-aon, a dha, a tri, a ceithir” —bha thu cunntadh stuic na callaid agus a’ gabhail cnag air a’ cheithreamh stoc ... air an ochdamh stoc ... air an dara stoc deug.

’S e saighdear a bh’ annad, saighdeir calma gun fhios agad air geilt. Bha thu ’nad leum air do leth-chois, ’s tu gabhail cùram nach saltradh tu air lìon-dubh air a’ chabhsair.

“Sios le do cheann, amadain. Chan eil gnothach againn air corpailear gun cheann anns an armailt,” ghlaodh an sàirdseant an àird a ghuth, ’s e a’ lìomhadh a shùil fhallsa air muinchill a sheacaide. ’Ga lìomhadh ’s ga lìomhadh, a shùil dhruidheil, a shùil dhearrsach, a shùil ... gliog! ... a shùil ... gliog gliog agus plobht! sios an guitear ’s a thuit i.

Agus chuir thu do dhùirn ’nad shùilean agus leig thu eigh thiamhaidh bhròin asad:

“O mo mharbul, o, o, oooo. Chaill mi mo mharbul, oooo.”

“De tha cur ort le d’ oooo?” thuirt guth ri d’ uilinn: seann ghuth a bh’ ann ’s e air chrith. Agus stad thu far an robh thu dh’fheuch cò bh’ aige.

Laigh do shùil air dà bhroinn fharsaing dhuibh agus air dà chrois air crochadh orra, agus air dà phaidirean sios r’ an taobh.

“Chaill mi mo mharbul,” fhreagair thusa ris na cailleachan.

“O thruaighein,” thòisich a’ cheud chailleach, agus an guth aice lan bàigh. Ach mun duirt i ’n còrr chuir an té eile stad oirre:

“Tha mi ’n dòchas,” thuirt ise, gom bi e mar leasan dhuit. Cha bu chóir dhuit a bhith cluiche air an t-sràid dh’an sgoile. Tha rathad an fhoghluim fada agus dìreach, agus chan fhaigh mac-an-duine cothrom bhith ’ga shiubhal ach a h-aon uair.”

“Tha sibh ceart a phiuthar,” fhreagair an té eile, “tha sibh ceart. ’S iomadh fear tha deanamh caoidh an diugh airson chothroman an dé.”

“Ach cha robh mi cluiche idir, ’s chan eil mi dol dha’n sgoil” chagair thusa. “Tha mi dol dh’an bhlàr le mo ghunna air mo ghualainn, agus dh’fhaodte nach till mi tuilleadh.” Ach cha chuala na cailleachan dubha idir thu, oir bha iad air do dhì-chuimhneachadh gu léir.

“Chan eil aobhar gearain aig an diol-déirce,” bha té dhiubh ag radh ri a piuthar, “ma tha e air cothroman a òige a chaitheamh.”

Agus: “Tha sibh ceart a phiuthar, tha sibh ceart” thuirt an dara té dhiubh, mar chòisir nam ban Greugach. Le sin dh’fhalbh iad ’s iad air an turraman mar thunnagan.

“Eòin mhóra, chràbhaidh, bhodhar a th’ annta,” thuirt thu, agus shnàmh iad ás an t-sealladh mun d’ rinn thu amas orra le do ghunna.

Dh’imich thu air adhart do’n bhlàr. Cha b’e sud am feasgar airson siubhal. Bha do nàimhdean air gach taobh dhiot agus bha ’n saoghal lom-làn do nimhe. Chan fhaca tu do nàmhaid aghaidh ri aghaidh, ach bha thu fìor eòlach air a ghuth ’s sìor ghlaodhaich ’na chràdh. Bha iad mun cuairt ort mar phlàigh lòcust, agus bha thu ’gam marbhadh ’s do shùilean dùinte fad na h-ùine.

’S mise a dh’fhosgail do shùilean aig deireadh an fheasgair. Thachair mi ort ’s tu ’nad’ laighe air a’ ghrunnd. Bha na deòir a’ ruith o d’ shùilean ’s iad a’ nighe na fala o d’ aodann. Agus bha do mharbuil uile air an call. ... Ach ma dh’fhosgail mi do shùilean ’s an fheasgar, ’s beag an taing a fhuair mi ’s an oidhche.

Cha b’e sud an oidhche airson siubhal. Cha bu chòir dhuit do chasan a thogail á leac mo theinntein, ach dh’fhalbh thu mach ás an tigh co dhiubh no co dheth. Cha robh fhios agam carson a dh’fhalbh thu. Dh’fhaodte gun cuala tu comhartaich nan con a-muigh as a’ phàirc. Dh’fhaodte gum faca tu solus air a’ chladach.

Ach ged shiubhladh tusa cha sguireadh na coin de chagnadh chnàmhan nan uan, ’s tha bàtaichean air am briseadh fhathast.

Bha na meanglain mar chailleachan seasga os do chionn agus bha na duilleagan seargte fo do chois. Ma bha a’ ghealach ann idir bha a fuil air a tanachadh le tinneas sàrachail a’ gheamhraidh, agus cha robh d’fhaileas fhéin agad mar chompanach ri d’ thaobh. Agus bha e ’nad inntinn nach eil colann an duine na ’s maireannaiche na faileas, agus thog thu do làmh dh’fheuch an robh i ann fhathast air cho dorch ’s a bha ’n oidhche. Cò tha ’gam fhaicinn a-nochd, dh’fhoighnich thu? A bheil Dia nan creag ’gam fhaicinn? A bheil ceud mìle cat fiadhaich a’ coimhead orm ’s na preasan? Rinn thu ’n rochd gaire le aoibhneas do smaointean faoine, gos am faca tu na sùilean buidhe bha mu’n cuairt ort ’s an oidhche; agus thòisich thu ruith le cabhaig fir fo choille gos an robh d’ eagal air a shluigeadh ann an sgròban na h-oidhche.

An robh thu ’nad ruith airson greiseige no airson ùine mhóire? Cha robh fhios agad idir, oir bha do mhac-meanmna air a chlaoidh le tuiream na gaoithe ’sa raineach agus le cas-cheum nam biast gun ainm gun àireamh.

Ach an deidh mionaid no bliadhna shuidh thu air dosan fraoich a leigeil d’analach. Agus chuala tu guth neònach ás an dorchadas air do làimh chlì:

“Bha ’m fear mu dheireadh ’na phìobaire. Tha mi’n dòchas nach e pìobaire a th’ annad. Cha mhór nach eil mi air mo bhodhradh fhathast.”

Chlisg thu, ’s iongnadh mór ort có bhiodh ann.

“Có th’ann agus cà bheil thu?” dh’éigh thu ’s tu spleuchdadh mun cuairt mar dhall.

“O, tha mi’n dòchas nach e pìobaire a tha anns an fhear so,” ars an guth. “Mur e pìobaire a th’annad trobhad a nìos an so.”

Chaidh thu ceum air cheum air tòir fuaim a’ ghuth, agus thuit thu bun-os-cionn sìos ann an claise eabrach ri taobh a’ rathaid.

“Cuidich leam! Cuidich leam!” ghlaodh thu. “Tha mi air tuiteam do’n chlàbar.”

“Obh! Obh! bithidh mi air mo bhodhradh fhathast ma bheucas tu mar sud,” thainig an guth, ’s e cho faisg air d’uilinn ’s gun d’ rinn thu an dara clisgeadh.

Thionndaidh thu, ’s chunnaic thu bodachan crùbach ri d’thaobh anns a’ chlaise. Bha e sealltainn air na speuran troimh ghloine-amhairc.

“Feasgar math dhuibh, a Dhuin’ uasail,” ars thu fhéin ris a’ bhodach.

“Feasgar math,” fhreagair am bodach.

“Chan i so an oidhche airson siubhal,” thuirt thu gu càirdeil, companta ris a’ bhodach.

“Chan eil mise siubhal idir,” fhreagair am bodachan. “Tha mi sealltainn air na speuran troimh ghloine-amhairc.”

“Nach toir sibh maitheanas dhomh,” ars thusa.

“Tha e soilleir leam a nis nach eil sibh a’ siubhal a-nochd ach a’ sealltainn air na speuran. Ar leum gur e duine foghluimte a th’ annaibh, ’s sibh eolach air na reultan.”

“Siuthad—chan eil thu cho gòrach ’s a bha mi smaoineachadh ’s an toiseachd,” ars’ am bodach. “Agus mur e pìobaire a th’ annad, innsidh mi dhuit freagairt an dara toimhseachain.”

“Chan e pìobaire a th’annam, agus bhithinn fada ’nur comain nan innseadh sibh dhomh am freagairt,” thuirt thu fhein, ged bha iongnadh ort mu’n cheud thoimhseachan, gun luaidh a thoirt air an dara fear dhiubh.

“So dhuit am freagairt ma tha,” ars am bodach. “Chan eil mi sealltainn air na speuran troimh ’n ghloine-amhairc so idir. Siuthad—an fhreagairt. Tha i furasda, nach eil?”

“Thoiribh maitheanas dhomh,” fhreagair thu, ’s tu ’n imcheist.

“Chan eil e furasda leam idir. ’S e mo bheachd-sa gu bheil sibh a’ sealltainn air na speuran, o’n a tha ur n-amhaich air a cromadh agus tha ur bus ’s an adhar mar chraos a’ choin a bhios ri ulfhartaich fo’n ghealaich ùir. Mur ’eil ur sùilean dùinte ciamar a their sibh nach eil sibh a’ sealltainn air na speuran?”

Rinn am bodach osna fhoighidneach.

“Nach eil e soilleir?” thubhairt e. “Chan eil mo shuilean dùinte ach chan eil mi sealltainn troimh’n ghloine mar an ceudna. Tha mi coimhead air na tha innte, an taobh a-stigh na h-ionnsramaide.”

“Agus gu dé tha agaibh ann am broinn na h-ionnsramaid?” dh’fhoighnich thusa.

“Gu dé bhiodh innte,” fhreagair am bodachan, “ach cuileag bheag air an do rug mi an dé. Cho fada ’s a bhios ise agam chan fheum dhomh coimhead air na nithean nach tuig mi, iadsan a bhios ro mhór airson inntinn an duine.”

Smaoinich thu airson greiseige. Cha robh thu ’g iarraidh a chur feirge air a’ bhodach so, o’n bha thu ’nad dhroch chàs, ’s tu ’nad choigreach ’sa chlaise. Co-dhiubh bheachdaich thu gum b’e sud am bodach uamhasach éibhinn

“Gabhaibh mo leisgeul, a dhuin’ uasail,” thuirt thu, “ach a bheil sibh dìreach de’n bheachd gu bheil e ceart a bhith cur creutair neo-chiontaich gu prìosan mar so?”

“Och,” ars am bodachan, agus an guth aige làn de fhanaid, “ ’s e sud an seòrsa ceisd a chuireadh òigear gun chiall ’na cheann. De tha thu ciallachadh le do ‘chreutar neochiontach’? Cha chuala mi riamh leithid de bhriathran gun bhrìgh.

Co am fear gun lochd, agus co am britheamh? Bho chionn greiseig bha thusa cinnteach gu robh mi coimhead air na speuran. Cha robh. Mar is trice chan eil nithean a réir an coltais. Mar sin innsidh mise dhuit brìgh a’ bhriathair ‘neo-chiontach’: ’s e a bhith saor o phrìosan. Bha a’ chuileag so neo-chiontach gus an robh i air cur gu prìosan. A nis tha i ciontach agus tha a’ chùis air a dearbhadh gun teagamh.”

“Ach dé ’n lochd a rinn i?” dh’fhoighnich thu.

“Thainig i fo uachdranachd a’ bhrithimh,” fhreagair am bodach.

“Agus có am britheamh?” dh’fhoighnich thu.

“ ’S mise am britheamh,” fhreagair e.

“Agus chuir sibh romhaibh a’ chuileag a chur gu priosan?”

“Chuir, agus mar sin tha i ciontach.”

Cha robh thusa eòlach air dòighean nan cùirt-lagha aig an àm, agus bu mhiann leat do charaid ùr a dh’ earbsadh. Mar sin chùm thu do theanga.

“Agus mu dheireadh thall,” thubhairt am bodach, “so mo chomhairle dhuit: cùm d’ inntinn air na nithean tha fo d’ uachdranachd, agus na bi coimhead air na nithean as motha na thusa. Tha cuileagan a dhìth oirnn uile dh’ar cumail saor bho na famhairean.”

Agus air dha sin a radh, chuir e a’ ghloine-amhairc r’a shùil a rithist, ’s cha dubhairt e ’n còrr.

Chaidh thu rithist gu do smaointean mu’n chuileig anns an ionnsramaid, agus chuimhnich thu na dréagain agus na sùilean buidhe a chunnaic thu air an rathad. Agus chuir thu romhad mu dheireadh nach robh beachdan a’ bhodachain cho gòrach. Fhuair thu clach throm ás a’ chlàbar agus thug thu air ceann a’ bhodaich leatha.

’S e bha neònach leat nach robh boinne fala ’n a chlaigeann.

Nuair a bha ’n gnothach air a dheanamh thug thu a’ ghloinne-amhairc ’nad làimh ’s chuir thu do shùil rithe. Bha a’ chuileag ’na suidhe ann gun choltas aithreachais oirre, ’s i sgrìobadh a cluais le taobh a cois. “A chuileag,” thuirt thu rithe, “ ’s tu fhéin an caraid as fheàrr a bha agam ri mo bheatha. A nis bithidh mi sàbhailte bho chunnart nan coilltean agus bho ghuin gheur nan gnìomh a bu choir dhomh dheanamh an dé ’s a chuir mi seachad gos a màireach.”

’S le sin leum thu mach ás a’ chlaise ’s tu dàna mar leómhann. Cho fada ’s a bhiodh a’ chuileag còmhla riut bu shuarach dhuit famhairean.

Chunnaic thu colbh-seòlaidh ri taobh a’ rathaid, agus chaidh thu faisg air, feuch am faigheadh tu mach dé bha air a sgrìobhadh air. Bha na briathran falaichte fo bhrat na h-oidhche, ach mu dheireadh thall leugh thu iad: cha robh air sgrìobhadh air ach—

“AIR AIS” agus “AIR ADHART.” Cha d’rinn thu sòradh.

“Cha teid mise air ais gu bràth,” thuirt thu ris a’ chuileig. “Chan eil eagal orm roimh chàil sam bith ’s tu còmhla rium, fiù roimh chàil air nach eil mi eòlach. Air adhart leinn a charaid bhig dhìleas.” Agus chuir thu a’ ghloinne ri do shùil agus ghabh thu romhad. O’n a bha thu sìor choimhead air a’ chuileig cha do mhothaich thu gun robh ’n latha a briseadh. Chan fhaca tu na daoine a’ dol a-mach do na h-achaidhean. Cha chuala tu na h-eòin air na meanglain ’s chan fhaca tu na h-uain anns a’ phàirc. Cha do mhothaich thu nach robh thu siubhal air adhart idir, ach a’ tilleadh air a’ rathad a bha thu air gabhail an dé, agus gun robh thu a’ dlùthachadh air tigh do mhàthar. Chan fhaca tu solus na gréine air an fhireach no dath an fhraoich air an

aonach. Chan fhaca tu do mhàthair a’ tighinn a mach ás an tigh ’gad choinneamh, agus cha do sguir thu gos an do dh’éigh i—

“Thoir an aire, a sheann umpaidh!! Cha mhór nach do shaltair thu orm!”

“An e so guth mo mhàthar?” dh’fhoighnich thusa ’s tu ’n imcheist. “Dé tha thusa a’ deanamh cho fada bho’n tigh mu mheadhon na h-oidhche?”

“Dé tha thu minigeadh, a bhodaich bhochd?” fhreagair do mhàthair. “Cha mhise do mhàthair agus chan e so meadhon na h-oidhche.”

Chuir thu dhiot a’ ghloinne-amhairc, agus sheall thu mun cuairt ort. Chunnaic thu ’n tigh, chunnaic thu do chàirdean, chunnaic thu do mhàthair. Bha i spleuchdadh ort mar nach robh i air d’fhaicinn riamh ’na beatha. “Gu dé tha cearr ort, a mhàthair?” dh’fhoighnich thu fhéin. “Tha mi air tilleadh, nach eil? Chan eil fhios a’m carson a dh’fhalbh mi, ’s chan eil fhios a’m ciamar a thill mi. Ach ma tha mi air tilleadh—nach cuir thu fàilte dhòigheil orm?”

“Ciamar a chuirinn-sa fàilte ort mur ’eil mi eòlach ort? Ciamar a thilleadh tusa gun bhith ann roimhe so ri do bheatha? Chan e tusa mo mhac. Tha mo mhac-sa òg, ceanalta, ’s e a-mach air rathad an fhoghluim.”

Bha na briathran so a’ cur feirge ort.

“Có th’annam mur e mi fhìn a th’ ann?” dh’iarr thu.

Chuala tu guth do pheathar òige:

“Tha eagal orm roimh’n bhodach. Droch bhodach. Bodach salach,” thuirt i, ’s i glacadh làimh do mhàthar.

“Tha thu ceart, a nighneag,” fhreagair do mhàthair, ’s i tionndadh ort a rithist. “Dé tha thu deanamh an so, ’s clàbair air d’aodach agus fuil air do làimh. Tha mise dol airson sairdseant na lagha.”

“O, nach dean thu iochd rium—na cuir fo chumhachd na lagha mi,” theoraich thu. “Tha mi neo-chiontach gos an tig mi fo smachd a’ bhrithimh.”

Agus thàir thu ás gun dail. Chùm thu do shùil air a chuileig, agus dhiùlt thu smaoineachadh air a’ chunnart a bh’ air do thòir. Theich thu, ’s tu ’nad ruith suas agus sios air feadh nam

monaidhean. O’n a bha do shùil air a’ chuileig chan fhaca tu a’ sgorr-bheinn chas a bha air d’aghaidh agus thuit thu fhéin, agus a’ chuileag thairis oirre còmhla ri chéile.

Chan eil sibh air tighinn gu làr air na creagan aig bun na beinne fhathast.

Ach tha fhios agamsa gu bheil sairdseant na lagha, agus na famhairean, agus na nithean a bu chòir dhuit deanamh an dé, agus do mhàthair, agus na cailleachan-dubha ’s an gille beag a bh’ annad ’s tu òg—gu bheil iad uile a’ feitheamh ort air a’ ghrunnd.

... Chan e so an latha airson siubhal. ...