IV

A’ GHAIDHLIG

6. Oraid Bheag mun Ghàidhlig

As t-samhradh seo chaidh, thug mi sgrìobag air m’ais gu m’dhùthaich fèin — h-aon de na h-Eileanan Beaga, mar tha fhios aig cuid agaibh — is chaidh fhaighneachd dhiom uair is uair càite robh mi nis. Dh’innis mi dhaibh gu robh ni ann an àite monadail ris an abair sinn Strath-loch; ach cha robh fhios aca càite an robh Strath-loch. Thuirt mi riu an sin gu robh mi mu leitheach rathaid eadar Baile-chloichridh is Blàr-an-gobhraidh. Ach cha robh fhios aca càite an robh aona chuid Baile-chloichridh no Blàr-an-gobhraidh. Mu dheireadh thall, thuirt mi gu robh sin sè-mìle-deug a-mach o Bhlàr-an-athall.

“Ud,” ars iadsan, “carson nach duirt thu sin an toiseach? — Blàr-an-athall, sin an t-àite far a bheil iad a’ cumail suas na Gàidhlige cho sgoinneil!”

A-nis, a luchd-dùthcha, is mòr as fhiach deagh-ainm, ach ’s fheàrr na an t-ainm a bhith airidh air. Is tha mi deanamh dheth gu bheil sibhse cur romhaibh gum bi an dà chuid agaibh — an t-ainm agus an nì thug dhuibh an t-ainm — dìlseachd don Ghàidhlig.

Ach, air a shon sin, chan eil mi idir ag ràdh gu bheil na seann daoine anns an sgìreachd seo làn-toilichte le dìlseachd an t-sluaigh — is neònach leam mur abair iad gu robh mòran tuilleadh Gàidhlig ga bruidhinn o chionn fichead bliadhna na chluinnear an diugh, agus ’s e as coireach nach eil an òigridh idir cho deas anns a’ Ghàidhlig ’s a bha an athraichean ’s am màthraichean. Nach tric a chluinnear na facail seo, ged nach ann sa’ Ghàidhlig, “O tuigidh mi beagan dith, ged nach urrainn domh a bruidhinn”? Ach, mar thuirt am fear roimhe, “Nì an cù agam uiread sin!” Chan fhad a chumas sin an deagh-ainm aig Blàr.

Ach their cuid agaibh, “Dè ’s urrainn duinn a dheanamh? Tha an òigridh cho coma-co-dhiù an diugh ’s ged a bhruidhneamaid

riu sa’ Ghàidhlig, rud as tric a nì, nach ann a fhreagras iadsan sinn anns a’ Bheurla.” Tha mi làn-chreidsinn gu freagair, ach theagamh gu bheil cuimhne aig cuid an seo air na làithean nuair a bha slatag den chraoibh bheithe baileach cumanta agus baileach feumail anns na sgoilean. ’S iomadh facal Beurla a chuir an t-slatag sin anns an òigridh. Tha fhios agam gur h-iomadh facal Beurla a chuir i annam, agus is tric mi a’ smaointeachadh seo: mas urrainn slatag a dh’fhàs agus a ghearradh ann an coille Ghàidhealach uiread de Bheurla a chur anns a’ chloinn, nach saoilinn gum b’urrainn di a dhà uiread de Ghàidhlig a chur annta, ach O cuimhnichibh nach eil mi ’g iarraidh oirbh an sgian a gheurachadh agus ruith dh’an choille a bhuain na slaite — tha i air dhol à fasan an diugh; chan eil feum aig a’ Bheurla oirre a-nis, is cha bu chòir gum biodh feum aig a’ Ghàidhlig oirre. Ach, slat ann no às, theirinn ruibh — is chan ann uile gu lèir air sgàth na Gàidhlig, ach air ur sgàth fèin is air sgàth na cloinne — co-dhiù thig no nach tig sibh gu cèilidh, co-dhiù sheinneas sibh no nach seinn sibh diog anns a’ Ghàidhlig, ionnsaichibh co-dhiù Gàidhlig d’ur cuid cloinne, agus chan e brochan de Ghàidhlig, ach Gàidhlig a sheasas air a dà chois fhèin, nach fheum iasad on Bheurla anns gach dàrnacha facal. Tha mi làn-chreidsinn gu bheil an fheadhainn as sine anns an sgìreachd coltach rium fhèin anns an nì seo — gun dean sinn reic is ceannach maith gu leòr anns a’ Bheurla, ach nuair thig i gu gnothaichean a’ chridhe ’s gu gnothaichean an Spioraid, tha sinn mòran nas deise agus mòran nas blàithe anns a’ Ghàidhlig na tha sinn anns a’ Bheurla. Nach eil sibh a’ faicinn, ma tà, mur eil Gàidhlig aig a’ chloinn, gu bheil sibh gan dùnadh a-mach às a’ chuid sin as blàithe agus as fhaige dan chridhe de ur beatha, is mar sin a’ togail gàradh-crìche eadaraibh nach leum a’ Bheurla gu bràth. Is call e dhuibh fèin; is eucoir e d’ur cuid cloinne.

Sin, ma tà, na th’agam ri ràdh ruibh an nochd; gum b’fhada an deagh-ainm agaibh, ach gum b’fhaide gu mòr gur airidh sibh air an deagh-ainm.