8. Earail do Bhuill a’ Chomuinn

A Luchd-dùthcha,
Tha Buidheann a’ Chraobh-sgaoilidh a’ cur fàilte na teòdhalachd oirbh, is ag earbsadh gum bi fàs is feart nur saothair rè a’ gheamhraidh seo. Is adhbhar gàirdeachais dhuinn meud bhur saothrach anns na làithean a dh’fhalbh, is tha sinn làn-chinnteach nach ann an taisead ach am braisead a bhios ur n-oidhirpean a’ dol. Anns a’ Ghàidhealtachd, an uair a thig òganach gu ìreachd duine, is e their càch ris, “Gum meal thu t’aois, gun cùm thu t’òige! ”, is gum b’ann mar sin a bhitheadh e a thaobh a’ Chomuinn — lùth na h-òige anns a’ chnàimh, ciall na h-aoise anns a’ cheann, dualchas a’ Ghàidheil, sean no òg da, anns a’ chridhe.

A luchd-dùthcha, tha ceithir mìle Gàidheal ceangailte ris a’ Chomunn a-nis; is, ma nì gach aon, air lughad a chothroim, a dhleasdanas no eadhon bloigh de a dhleasdanas, thèid an gnìomh gun teagamh thar a’ bhruadar. Nach bu bhochd an nì, nam faodadh ar sliochd, trì cheud bliadhna an dèidh seo, a ràdh: “Trì cheud bliadhna roimhe seo, bhòidich ceithir mìle Gàidheal an cànain a chumail beò, is anns a’ cheart àm bha iomadh fichead mìle de luchd-Gàidhlige an Albainn, is a dh’aindeoin sin leig iad an teine às.” Gum bu fada uainn an smal! Chan uallach a’ Ghàidhlig r’a thilgeadh dhinn, ach cul-taice r’a chumail teann. Mas cudthrom air a’ Ghàidheal a chànain, is cudthrom air pòr na talmhainn a’ ghrian; is b’ionann, an iomadh dòigh, an dà nì — dìth grèine don phòr is dìth Gàidhlige don Ghàidheal. Ach, a luchd-dùthcha, ged tha fios is cinnt againn gu bheil an t-anabarr bàidh agaibh ri bhur cànain, cha leòr sin idir, mur eil an gnìomh a-rèir na dùrachd. Nochdadh bàidh e fhèin anns a’ ghuth, anns an làimh, anns a’ chois. Di-Dòmhnaich, coisicheadh bàidh gus an t-searmoin Ghàidhlig; rè na seachdaine gabhadh bàidh gach cothrom a gheibh air a’ Ghàidhlig a bhruidhinn is a leughadh; is, ann an cùisean na sgìreachd, taghadh bàidh luchd-riaghlaidh a bheir a h-àite fèin don Ghàidhlig an sgoil is an coinneamh. Mur feuch bàidh ris na nithe sin a dheanamh, chan eil eadar e is nàimhdeas ach lìon an damhain-allaidh.

Tha cuid agaibh, a luchd-dùthcha, agus is e bhur gearan gu bheil na fìor-Ghàidheil tearc nur sgìreachd — cho tearc is gum faod sibh a ràdh: “Ciamar a sheinneas sinn òran ar dùthcha ann an tìr choimhich!” Ràinig is ruigidh an osna sin cluas a’ Chomuinn. Ach creidibh seo gu bheil tomhas mòr den fharmad nar truas. Is e meud na deuchainne meud na h-urraim. Is ma chuireas sibhse ceum làidir is cridhe aotrom ris a’ gharbh, tha sibh a’ cur Ghàidheal eile gu nàire is gu luaths air an rèidh. Co-dhiù, air lughad bhur n-àireimh, na leigibh dhibh a bhith cruinneachadh an ceann a chèile an dràsd is a rithist, a chumail an teine beò, is a chur tuilleadh blàiths anns a’ chridhe. A co-chomunn thig co-sheasmhachd; à co-sheasmhachd thig aiseirigh ar sluaigh is ar cànaine. Os cionn gach nì, dh’iarramaid oirbh, o dhoimhneachd ar cridhe, a’ Ghàidhlig a chleachdadh anns an dachaigh. Freumhaichibh anns an fhuil òig an smuain seo; gu bheil ar n-uaisle snaimte ris a’ Ghàidhlig; an Gàidheal aig nach

eil i, gur coigreach e ’na dhùthaich fèin, an Gàidheal a nì tàir oirre, gu bheil e toirt maslaidh air fhèin is air a dhaoine nach toir eadhon an cuilean air a mhadraidh.

Tha cuid eile agaibh, a luchd-dùthcha, is theagamh gu bheil sibh anns a’ bheachd, a chionn nach cluinnear an diugh ach Gàidhlig anns an sgìreachd, gur dìomhain, mar sin, a bhith gleac às leth nì nach eil idir a-rèir coslais, ann an cunnart. Bha sgìreachdan eile anns a’ cheart bheachd ceud bliadhna roimhe seo, ach gu bog balbh shnàig an cunnart a-steach, is cian mus robh luchd na Gàidhlige ’nan earalas, bha an cànain ri uchd bàis. Chan eil sgìreachd air Tir-mòr an diugh, chan eil eilean anns a’ Chuan an Iar, mun urrainnear a ràdh le fìrinn gu bheil an doras dùinte an aodann a’ chunnairt. Is gann gu bheil clachan anns an seas an t-each-iarainn, no caladh anns am buail na soithichean-smùide, anns nach eil an cunnart an dà chuid a’ togail a ghutha is a’ sìneadh a cheuma. Dh’iarramaid oirbh, ma tà, an doras a ghrad-dhùnadh — chan ann an aghaidh nan coigreach, no an aghaidh an cuid innleachd, ach an aghaidh a’ chunnairt a ta tighinn ’nan lorg. Mas duine duine, is rìgh e ’na thaigh fèin; mas duine an Gàidheal, is rìgh e ’na dhùthaich fèin. Faodaidh neach cuid na h-oidhche thoirt do choigreach, is iomadh nì fhòghlam uaithe, gun an taigh a sparradh air ’na shaor-thìodhlac; is faodaidh an Gàidheal uile-shochairean na Beurla shealbhachadh gun aon lide den chainnt mhàthaireil a chall. Is a thuilleadh air sin, a luchd-dùthcha, cunnart ann no às, fhad ’s a ta òigridh nar dùthaich nach urrainn an cànain fèin a leughadh, gun ghuth air a sgrìobhadh, nach eil dleasdanas anns a’ mhasladh sin do gach aon againn? Chan eil leanaban, an aois sgoile, air fòid na Gàidhealtachd an diugh, nach rachadh anns an dearg rudhadh, nam b’fheudar da aideachadh nach b’urrainn da a’ Bheurla aon chuid a leughadh no a sgrìobhadh. Gus am bi an rudhadh, ma tà, ceart cho dearg anns a’ ghruaidh òig, ma their sinn Gàidhlig an àite Beurla, gus a sin cha bhi sinn làn-riaraichte.

A luchd-dùthcha, chan ann le uaill a ta sinn ga ràdh, ach cha sgìthich, cha ghèill sinn, anns an adhbhar a ghabh sinn os làimh. Tha sinn a’ meas, ma dh’fhalbhas ar cànain, nach ann ’na h-aonar, ach le sreath ’na dèidh de na nithe sin as caomh leinn. Tha aon taigh anns a’ chlachan as gràin leis na coimhearsnaich.

Bha uair da is b’e cagailt na dùthcha, ach an diugh tha e fuarraidh fàs, gun ghàire, gun teine, is grìs na h-oidhche ’na mhaoile. B’e an taigh ud dearbh-shamhailt na Gàidhealtachd, is a cànain fon fhòid. A’ creidsinn an nì a ta sinn a’ creidsinn, ma tà, is an-aoibhinn duinn mur dean sinn an spàirn as cruaidhe as urrainn do fhuil is do fheòil a dheanamh, chum an nì sin a chumail o thachairt nach còir gun tachradh.