---

[13]

A’ GHAIDHLIG ANNS NA SGOILEAN.

A CHARAID RUNAICH,

Sinne dh’ ionndraineadh “paipear an druggist” a nise mur a tigeadh e air cheilidh oirnn aig ceann gach seachduin, luchdaichte le naidheachdan Leodhais “bho thigh nan cailleachan-dubha an Uige gu tigh Mhic Dhughaill a Nis.” Saoilidh mi-fhein gu’n ol mi an tuilleadh tea an oidhche gheibh mi e, agus de’n t-ionghnadh, an uair a gheibh mi eadar a dha chlar, chan e mhain naidheachdan Leodhais fhein, ach sgiala gasda cuideachd air na balaich agus na caileagan againn fhein ann an Glaschu mhor nan stiopull. Ah, fhearaibh, nach fileanta ’m peann a tha aig an fhear a tha toirt dhuibh naidheachdan Ghlaschu. Nach mise bhiodh proiseil na’m b’ urrainn dhomh Beurla Shasunnach a chur an eagaibh a cheile coltach ris, ach de math a bhi bruidheann air sin a nise— “Cha d’ rinn mise maorach fhad ’s a bha an traigh ann.” Nach d’ thuirt mo charaid, Tomas, rium gur h-ann do Bhearnaraidh a bhuineas “Godred” so, agus a bheil fhios agaibh gu’n d’ rinn e feum mor dhomh an uair a chuala mi sin. Chan’eil ni is docha leam na bhi cluinntinn gu’m bi balaich Bhearnaraidh ag eirigh suas gu h-inbhe chliuiteach agus urramach, agus a’ toirt deagh theiste air an aite ’s

---

[14] an d’ fhuair iad an arach. Tha cuid, tha fhios agaibh, de’n bheachd ma thig neach a eilean iomallach ann an Loch a Rog, nach dean e dad ach iasgach agus cosnadh ghiomach. ’N uair a bha mi-fhein ann an Steornabhagh a’ ceannach lin-mhora air an t-seachduin so chaidh, bha duine an sud agus an so a’ foighneachd dhiom co bh’ ann “Alasdair Mor” a Bearnaraidh, agus chuireadh iad sios ’n am amhaich nach robh duine ann a chuireadh an litir so ri cheile. Dh’ fhuirich mise gu bog balbh mu’n cheisd, agus chaidh a’ chuis seachad mar sin fhein, ach feumaidh mi sealltuinn dhoibh nach’eil Bearnaraidh gu bhi air dheireadh ged a tha e lethoireach air uairibh— ’s beag a shaoileas deagh mharaiche dheth sin.

Chan’eil mise cho og agus a bha mi uair-eigin, ach mar is sine tha mi fàs, ’s ann is motha tha mi faicinn an adhartais a thainig air foghlum an Leodhas bho ’n a bha mi-fhein ’n a mo “Dhonnchadh Og” mar a bha ’m bodach eile ’g radh. ’S ann is iongantach gu robh facal sgoile idir an ceann na cloinne bha ann ri mo linn-sa. ’N uair a chaidh sinn do ’n sgoil, cha robh dad ach Beurla Shasunnach ’g a stailceadh ’n ar n-amhaich le maide. Cha robh againne ach Gaidhlig, agus b’ ann “bho phein a’ bhàis” a rachadh durd dhith a labhairt. Tha e gle choltach gu robh luchd an fhoghluim an Lunnainn de’n bheachd gur h-i ’n doigh a b’ fhearr air clann Leodhais ionnsachadh, glas-ghuib a chur air a’ Ghaidhlig agus gach nos

---

[15] agus rian a bhuineadh dhith, agus Sasunnaich a dheanamh de’n chloinn air ball, oir mur a deante Sasunnaich dhiubh, cha b’ urrainn iad( ’n am beachd-san) faighinn air adhart an uair a rachadh iad do ’n bhaile mhor. ’S ann airson an ullachadh airson a’ bhaile mhoir a bha gach foghlum a bha iad a’ faighinn. Cha bhiodh e iomchuidh do Leodhasach no do bhan-Leodhasach sam bith fuireach aig an dachaidh ma bha foghlum aca—dh’ fheumadh iad brag a thoirt air cabhsair cruaidh na Drochaid an Glaschu mu’m biodh am foghlum deante agus coimhlionta—agus a mhic chridhe, ’s iomadh balach tapaidh agus nighean smiorail a thug am mile mallachd air an latha chunnaic iad am baile mor an toiseach gu galair am bais a chur ’n an cliabh.

Theagaisg an Gearmailteach dubh dhuinn anns na bliadhnaibh so, nach dean an cursa sin feum—nach e Sasunnaich a dh’ fheumas sinn a dheanamh do’r gineal ach Gaidheil thàbhachdach, thapaidh, aig am bi eolas mionaideach air Gaidhlig agus Beurla Shasunnach. Feumaidh sinn fhaicinn nach e mhain gu’m bi eolas cinn aca, ach eolas gniomhach cuideachd, gu’m bi iad comasach air da dhias coirce spionadh as an fheannaig as nach do spion iad ach aon an uiridh, ’s mar sin gu’m bi sinn beo mar a bha na daoine coire bha romhainn air biadh na duthcha a chuireas smior agus luths ’n ar cnamhan.

---

[16]

Feumaidh mi sgur, ach gheibh sibh tuilleadh air a’ cheann-teagaisg so uair eigin eile.

Slainte bhi mar ruibh,

ALASDAIR MOR.