E[airdsidh] C[aimbeul]―00 :05: Catrìona, fàilte an-diugh agus mòran taing airson bruidhinn rinn aig do thaigh fhèin ann an Loch a’ Chàrnain. Am b’ urrainn dhuibh tòiseachadh le dìreach rud beag innse dhuinn mur deidhinn fhèin agus an teaghlach agus an t-àite far an do rugadh sibh is thogadh sibh?

C[atrìona] N[ic an t- Saoir]―00 :05: ’S ann à Baile a’ Gharbhaidh as an Ìochdar a tha mi, ’s ann a rugadh mi agus ’s ann a chaidh mo thogail, agus bha…is mi as sine dhen teaghlach, bha…tha còignear san teaghlach againn, agus ’s e mise as sine. Tha bràthair…triùir bhràithrean agam agus piuthar agus ’s e… ’s e àite math a bh’ ann a bhith…a bhith a’ fuireach ann

EC―00 :51: Cò ris a bha e coltach a bhith a’ fàs suas ann am Baile a’ Gharbhaidh, an robh tòrr…an robh tòrr charactaran timcheall ann an… ?

CN―00 :55: Uill bha, ach bha e car iomallach, cha robh rathad math a’ dol a Bhaile a’ Gharbhaidh an uair ud idir, agus mar sin cha bhiodh mòran a’ tadhal oirnn, ach bha coimhearsnachd math sa bhaile fhèin. Cha robh mòran ann, ach sin mar a bha e, ’s e sin a bha sinn eòlach air, is bha e math.

EC―01 :14: Agus am biodh sibh a-muigh air an tràigh tòrr nuair a… ?

CN―01 :17: Bha sinn a’ cur seachad mòran ùine as a’ chladach, bha cladach cho faisg oirnn, agus bhitheamaid a’ cluich, bhitheamaid a’ cluiche sa chladach, a’ dèanamh baile air an tràigh agus an uair sin a’ feitheamh gus an tigeadh an làn gus an rachadh am baile againn fodha is…bha , bha sinn a’ dèanamh mòran cluich, ach bha sinn trang cuideachd. Bha sinn a’ dèanamh mòran mun cuairt air an taigh is air a’ chruit is…

EC―01 :41: Bha sibh a’ cumail cruit?

CN―01 :42: Bha, bha cruit…bha cruit againn.

EC―01 :44: An robh crodh agaibh?

CN―01 :45: Bha. Bha crodh…crodh agus caoraich againn agus bha sinne a’ cuideachadh, bha a h-uile duine a bha a-staigh a’ cuideachadh. Bha dà mhart… ’s dòcha trì againn uaireannan agus caoraich. Cha robh…cha robh na cruitean uabhasach mòr ann am Baile a’ Gharbhaich, cruitean beaga. Agus as t-samhradh, bhiodh na beathaichean a’ dol dhan mhachaire agus bhitheamaid a’ falbh leotha gach madainn sìos dhan mhachair, machair an Ìochdair, agus an uair sin feasgar a’ dol gan iarraidh a-rithist, agus ’s e an obair aig a’ chloinn a bha sin. Bha sinn a’ buain mhònadh ann an Loch a’ Chàrnain, a-staigh air rathad Loch a’ Chàrnain, agus so bha astar…bha astar againn ri coiseachd, ’s ann a’ coiseachd a bha sinn, coiseachd chun na mònadh. Chan eil cuimhn’ agams’ a bhith an sàs ann am buain na mòineadh, ach bhitheamaid a’ togail is a’ cruthachadh is a’ cruinneachadh is gan toirt chun an rathaid. An toiseachd, ’s ann le làraidh, làraidh Phàdruig Bhig a bhitheamaid gam faighinn dhachaigh, ach aon uair is gun d’ fhuair m’ athair tractar bhiodh e a’ tighinn leis an tractar. Ach bha sinn uileadh a’ cuideachadh, agus bhitheamaid gan toirt le poca chun an rathaid agus bha e gu math doirbh.

EC―02 :58: Agus a thaobh foghlaim is sgoileadh, an deach sibh dhan sgoil anns an sgìre fhèin?

CN―03 :02: Chaidh, chaidh mi dhan sgoil as an Ìochdar, chaidh mi dhan sgoil dìreach nuair a bha mi còig bliadhna, chaidh mi dhan sgoil aig a’ Chàisg, bha mi còig dìreach aig deireadh an Fhaoillich agus chaidh mi dhan sgoil aig a’ Chàisg, agus bha an sgoil gu math trang, ’s dòcha gum biodh…chan eil fios a’ m…leth -cheud no trì fichead innte an uair sin, dà chlas agus bha…bhitheamaid…bha sinn a’ coiseachd, bha mise a’ coiseachd leam fhìn an toiseachd agus an uair sin mar a dh’fhàs càch nas sine bhitheamaid a’ coiseachd nar teaghlach. Agus coiseachd eadar Baile a’ Gharbhaidh is an sgoil, gheibheamaid tarsainn na tràghad nuair a bhiodh an làn a-muigh, agus mar bu trice gheibheamaid tarsainn na tràghad sa mhadainn no feasgar. Ach dh’fheumamaid a dhol mun cuairt an rathaid aig an àm eile. Agus bha…bha…bha e math, ach bhiodh, bhiodh droch thìde gu math tric ann, bhitheamaid fliuch is fuar. Bha stòbh’ as an sgoil, stòbha-guail as an sgoil, agus bhitheamaid a’ seasamh aig an stòbh’ gus an tiormaicheamaid.

EC―04 :08: Agus, agus cuideachd, can, a thaobh biadh, an robh biadh ga fhaighinn san sgoil?

CN―04 :12: Bha, bha biadh…bha biadh as an sgoil nam chuimhne-sa, bha biadh, bha iad air tòiseachadh air dìnnear na sgoileadh.

EC―04 :18: Agus bainne as a’ mhadainn cuideachd?

CN―04 :19: Bha, bainne cuideachd. Bainne sa mhadainn, agus dìnnear, bha.

EC―04 :24: Agus ciamar a chòrd an sgoil riut a thaobh leasain is ionnsachadh, an robh… ?

CN―04 :29: Chòrd…bha mise gu math fortanach, bha a’ chiad dhà thidsear a bh’ agam, a’ chiad dithis a bha a’ teagasg, gam theagasg-sa, bha iad fìor mhath. ’S e tè à Griomasaigh a bh’ ann nuair a chaidh mi dhan sgoil an toiseachd, MissNicolson, bhuineadh i do mhuinntir… ’eil fhios agad, na daoine aig. ..

EC―04 :52: An e Anndra, ’s dòcha?

CN―04 :53: Anndra, sin e, ’s e, ’s e. Agus bha ise uabhasach laghach, is an uair sin bha Miss MacPherson a phòs am ministear Smith a- rithist…

EC―05 :05: O, Katie Margaret?

CN―05 :06: Siud i Margaret, ’s e, is ise an dàrna tidsear a bh’ agam. Agus bha mise gu math fortanach, bha iad…bha iad gu math laghach. Agus ged nach robh iad a’ cleachdadh Gàidhlig as an sgoil rinn, bha tuigse aca air Gàidhlig, agus mar sin…chan eil cuimhn’ agamsa idir uallach a bhith orm mu dheidhinn a bhith ag èisteachd is ag ionnsachadh ann am Beurla, son tha mi a’ smaoineachadh gun robh iad cho laghach is cho gasta rinn. Cha robh Beurla agamsa idir nuair a chaidh mi dhan sgoil, agus tha cuimhn’ a’m gun robh mi a’ leughadh ann am Beurla is gun fhios a’m dè bha mi a’ leughadh. Tha cuimhn’ a’m a bhith a’ faighneachd dha mo mhàthair is mi a’ leughadh mo leabhar-leughaidh aig an taigh agus bha mi a’ sealltainn facal dhi is bha mi ag ràdh rithe…bha mi ag ràdh rithe ‘night – dè am facal a tha sin?’ is bha i ag ràdh rium ‘sin an oidhche’.

EC―05 :52: So bha thu a’ leughadh gun a bhith a’ tuigsinn, mar gum biodh…bha thu dìreach carmechanical…mechanicalmar gum biodh?

CN―05 :57: ’S e, tha sin ceart. Bha mi air ionnsachadh mar a dhèanainn leughadh, ach cha robh mi a’ tuigsinn a h-uile sian a bha mi a’ leughadh. Airson ’s e Gàidhlig, ’s e Gàidhlig a bha sinne a’ bruidhinn fad na h-ùine, ’s e Gàidhlig a bha aig a h-uile duine a bha as a’ bhaile, agus a chionn ’s nach robh mòran a’ tadhal oirnn, bha Gàidhlig aig a h-uile duine a bha sinne a’ faicinn.

EC―06 :16: Agus mar sin, as a’ chlas, cha robh Gàidhlig sam bith?

CN―06 :19: Chan eil cuimhn’ a’m gun robh, chan eil cuimhn’ a’m gun robh. Ach chan eil cuimhn’ a’ m…chan eil cuimhn’ a’m uallach sam bith a bhith orm mu dheidhinn a bhith ag ionnsachadh tro Bheurla.

EC―06 :28: Agus sin am bun-sgoil, agus dè thachair an uair sin, dè…dè an ath-cheum mar gum biodh?

CN―06 :33: An uair sin nuair a bha mi dà bhliadhn’ deug, a chionn ’s gun robh mi meadhanach math anns an sgoil, chaidh iarraidh orm a dhol a Dhalabrog, agus b’ fheudar dhomh an taigh fhàgail an uair sin. Agus bha mi as an sgoil ann an Dalabrog airson ceithir bliadhna, dh’fhuirich mise ceithir bliadhna ann. Dh’fhaodainn a bhith air fàgail às dèidh dà bhliadhna is a dhol air adhart, ach bha mi airson fuireach ann an Uibhist, so dh’fhuirich mise na ceithir bliadhna. Bha…aig .. .dìreach aig an àm ud, bhaO Levelsair tòiseachadh agus bha naO Levelsaig deireadh a’ cheathraimh bliadhna, ach dh’fhaodamaid falbh…ma bha thu meadhanach math as an sgoil, dh’fhaodadh tu falbh aig deireadh an dàrna bliadhna, tha mi a’ smaointinn…feumaidh gun robhexamair choireigin ann is dh’fhaodadh tu falbh, ach thagh mise fuireach airson na ceithir bliadhna, agus mar sin bha mi ceithir bliadhna an sin ann an Dalabrog, agus an uair sin dh’fhalbh mi is chaidh mi dhan Ghearasdan. Dh’fhaodamaid, a chionn ’s gur h-e Siorrachd Inbhir Nis a bh’ ann, dh’fhaodamaid a dhol dhan Ghearasdan no a dh’Inbhir Nis. Agus thagh mise a dhol dhan Ghearasdan agus rinn mi an dà bhliadhna mu dheireadh as an sgoil as a’ Ghearasdan.

EC―07 :37: Agus an robh sibh a’ fuireach ann anhostel?

CN―07 :39: Cha robh. Cha robh mise a-riamh ann anhostel. Nuair a bha mi…nuair a chaidh mi dhan Ghearasdan cha robh àite sahostel, agus ’s ann a’ loidseadh a bha mi. Ach bha mi a’ fuireach aig feadhainn a bhuineadh do Bheinn na Faoghla, Seonaidh Paterson ’s a bhean. Agus…

EC―07 :58: As a’ Chaol?

CN―07 :59: As a’ Chaol.

EC―08 :00: An e sin…tha mi…tha mi eòlach…

CN―08 :03: ’S e, sin far an robh mi a’ fuireach airson dà bhliadhna, agus ’s e loidseadh fìor mhath a bha sin, is bha e math, bha e math gu dearbh.

EC―08 :09: Bha e mar gun robh thu aig an taigh ann an dòigh?

CN―08 :10: Uill bha gu dearbh, son ’s e…bha Gàidhlig aca agus ’s e Gàidhlig a bhathar a’ bruidhinn is…bha e math.

EC―08 :15: Agus ciamar a bha a’ bhaile Ghearasdan airson…an robh, an robh rudan ann airson òigridh as a’ bhaile agus sineach?

CN―08 :20: Uill, chan eil cuimhn’ agamsa gun robh mòran ùidh agam ann an…ann an…a bhith a- mach… ’s e a bhith a-staigh is a bhith a’ leughadh is a bhith…car…rudan mar sin a b’ fheàrr leam. Bhitheamaid a-mach uaireannan ach cha…cha robh ro thric. Cha robh airgead againn, cha robh airgead ann airson a dhol…bha dìreach againn…bha dìreach againn na dhèanadh an gnothach dhuinn. Bha thu a’ toirt…can bha beagan airgid agad is dh’fheumadh tu coimhead às a dhèidh a chionn ’s gun robh agad ri faighinn dhachaigh leis, nuair a bhiodh saor-làithean ann, feumaidh tu faighinn dhachaigh.

EC―08 :51: Agus a thaobh nan cuspairean…na sgoile, dè a b’ fheàrr leat nuair a bha thu anns an sgoil, dè bha a’ còrdadh leat?

CN―08 :56: Och tha mi a’ smaointinn gun robh gach rud a’ còrdadh rium, bha…bha e a’ còrdadh rium a bhith ag ionnsachadh, agus bha leughadh a’ còrdadh rium gu mòr is bhithinn tric a’ leughadh, sgeulachdan, dìreach a’ leughadh rud sam bith a bha ri fhaighinn.

EC―09 :12: Agus cuin a chuir thu romhad teagasg a dhèanamh, mar… ?

CN―09 :14: Tha mi…tha mi a’ smaointinn gun robh e car nam bheachd co-dhiù, tha mi a’ smaointinn gur h- e…teagasg a bha…a bha nam bheachd co-dhiù, nam b’ urrainn dhomh. Ach aig an àm, cha robh duine a’ toirt comhairle ort, cha robh duine a’ faighneachd dhìot dè bu toil leat a dhèanamh, bha e dìreach…bha daoine a’ sùileachadh ma bha thu car comasach idir, gun rachadh tu air adhart gu rudeigin, agus mar as trice son nighnean ’s e teagasg a bha… ’s e teagasg a bh’ ann. Ach bha mise toilichte gu leòr leis an sin, bha mi airson a bhith a’ teagasg agus chaidh mi dhan cholaiste ann an Glaschu às dèidh na sgoile as a’ Ghearasdan.

EC―09 :47: Agus dè a’ cholaiste a bha sineach?

CN―09 :49: Notre Dame. Notre Dame, ann an Dowanhill.

EC―09 :52: Bha sibh ann an Dowanhill aig an àm sin.

CN―09 :53: Bha. Bha mise…fhad ’s a bha mise ann ’s ann a ghluais iad a-mach gu Bearsden.

EC―09 :58: Seadh.

CN―09 :59: So chaidh mise ann ann an…trì fichead ’s a naoi deug…trì fichead ’s a còig, agus ’s ann dìreach às a dhèidh sin ghluais iad a-mach gu Bearsden.

EC―10 :09: Cò ris a bha e coltach anns a’ cholaiste sin aig an àm, Notre Dame?

CN―10 :11: Bha e glè mhath, bha…bha e ceart gu leòr. Bha buidheann againne às na h-eileanan ann, thòisich sinn a’ bhliadhna a bha sin còmhladh agus bha sinn eòlach air a chèile, bha sinn air a bhith san sgoil còmhladh is bha sinn eòlach air a chèile, agus bhitheamaid a’ fuireach a-staigh aig an deireadh-sheachdain, bhiodh mòran dhaoine a’ dol dhachaigh a chionn ’s gun robh iad…can…bhon…à sgìrean às am faigheadh iad dhachaigh.

EC―10 :37: Timcheall air Glaschu?

CN―10 :37: Timcheall air Glaschu fhèin, ach bha sinne a-staigh gach deireadh-sheachdain ach dìreach aig saor-làithean, agus bhitheamaid a’ dol a-mach an sin, bhitheamaid a’ dol a-mach gu rudan ann an Glaschu.

EC―10 :46: Agus dè bha a’ tachairt aig an àm seo?

CN―10 :48: O, bha…bha dannsaichean, bha dannsaichean anns a’ Khingston is dannsaichean ann anGovanis dannsaichean as anHighlanders ’isconcerts…pictures , pictures.

EC―10 :55: Innis dhuinn…innis dhuinn beagan mu dheidhinnHighlanders’, bidh daoine an-còmhnaidh a’ bruidhinn air anHighlanders’, gun e fìor àite a bh’ ann.

CN―11 :00: O, ’s fìor àite math a bh’ ann, ’s e…bha e dìreach…

EC―11 :03: Dè bha tachairt ann ma… ?

CN―11 :04: Dìreach dannsaichean, mòran ceòl, mòran ciùil is dannsaichean is caraidean is dìreach, bha e math, ’s e cur-seachad math a bh’ ann. Ach tha cuimhn’ a’m gum bitheamaid…bhiodh na dannsaichean car anmoch a’ tòiseachadh agus…a chionn ’s nach robh sinne a’ dol a thaighean-seinnse no sian mar sin, nam bitheamaid ag iarraidh a-mach anmoch dh’fheumamaid cead fhaighinn airson a dhol a-mach agus bhitheamaid a’ faighneachd am faodamaid a dhol a-mach aig leth-uair an dèidh deich, agus bhiodh iad a’ sùileachadh gun robh còir againn tighinn dhachaigh aig leth-uair an dèidh deich!

EC―11 :37: Agus cò bha ga ruith?

CN―11 :40: ’S e na mnathan-cràbhaidh.

EC―11 :41: Na mnathan-cràbhaidh.

CN―11 :41: Aig an…aig an àm sin ann an…ann an Dowanhill. Ach nuair a ghluais sinn gu Bearsden, cha robh… ’s e dìreach…cha robh à-san a’ gabhail uiread turas leis, agus bha e dìreach mar gum biodh buidheann ga ruith, car dehostel, mar taigh-òsta de rud.

EC―11 :57: Tha mi a’ tuigs…so bha feum air cead fhaighinn mar gum biodh son…

CN―12 :00: Dh’fheumamaid cead fhaighinn, dh’fheumamaid cead fhaighinn son a dhol a-mach. Ach bha iad deònach gu leòr cead a thoirt dhuinn.

EC―12 :05: Ceart.

CN―12 :06: ’S e. Ach dìreach gun robh…cha robh iad a’ tuigsinn carson a bha mise a’ dol a-mach aig an àm ud a dh’oidhche.

EC―12 :10: Seo nist. Agus, agus an cùrsa a rinn sibh, dè an cùrsa a bh’ ann, mar gum biodh?

CN―12 :14: Dìreach cùrsa airson teagasg bun-sgoil. ’S e cùrsa trì bliadhna a bh’ ann aig an àm sin. ’S eDioplomaann anEducationtha mi a’ smaointinn an t-ainm a bh’ air, agus ’s e cùrsa trì bliadhna a bh’ ann.

EC―12 :27: Cò ris a bha e coltach an cùr…an e, an e cùrsa tòrr… ?

CN―12 :20: O bha…bha , bha e ceart gu leòr, bha thu…bha pàirt dheth ’s e teagasg airson ’s gun robh thu fhèin ag ionnsachadh, agus pàirt dheth ag ionnsachadh dhut mar a theagaisgeadh tu feadhainn eile, òigridh. Agus bha e math, bha e ceart gu leòr.

EC―12 :47: Agus nuair a bha thu ann, an robh agad ri dhol a-mach gu sgoiltean anns a’ …as a’ bhaile?

CN―12 :50: Bha, bha. Bha sinn a’ dol a-mach dh’fhaodte dà thuras no trì tursan sa bhliadhna gach bliadhna gu sgoiltean, agus feumaidh mi a ràdh gun d’ fhuair mise sin gu math neònach, cha robh mòran tuigse agam air mar a bha foghlam ag obrachadh ann an Glaschu, agus b’ fheàrr leam cus na sgoiltean…na sgoiltean air an dùthaich. Ach a’ bhliadhna mu dheireadh a bha sinn ann, leig iad leinn…bha dithis againn à Uibhist, agus leig iad leinn tighinn dha na sgoiltean ann an Uibhist, airson amplacementmu dheireadh againn, is bha sin math.

EC―13 :25: Bha thu…bha thu aig an taigh ma-thà, bha…

CN―13 :27: Bha mi aig an taigh, bha mise…bha mise as an Ìochdar airson sia seachdainnean.

EC―13 :29: Bha thu air ais dhachaigh mar gum biodh.

CN―13 :30: Air ais dhachaigh is bha e math.

EC―13 :31: Agus cò ris a bha e coltach tilleadh mar…mar neach-teagaisg an dèidh ’s a bhith as an sgoil?

CN―13 :34: Bha, bha e gu math neònach nuair a…bha e gu math neònach, gu h-àraid na seachdainnean a bha sin as an Ìochdar a chionn ’s gun robh mi eòlach air a’ chloinn. Bha iad…cha robh iad mòran na b’ òige, bha mise bliadhna air fhichead an uair sin, is bha a’ chlann as an Ìochdar bha…cha robh iad mòran…cha robh iad mòran na b’ òige na mi, agus…

EC―13 :55: Airson bha àrd-sgoil ann aig an aon àm cuideachd.

CN―13 :57: Bha, bha.

EC―13 :58: Tha mi a’ tuigsinn.

CN―13 :59: Agus, ach bha e math, bha a’ chlann laghach, ’eil fhios ’ad, bha…

EC―14 :04: An robh thusa ag obair aig a’ bhun-sgoil a-mhàin, no an robh thu ag obair anns an àrd-sgoil cuideachd?

CN―14 :07: Cha robh. Dìreach sa bhun-sgoil, ’s e trèanadh bun-sgoil a rinn mise. Agus an uair sin fhuair mi obair ann an Loch Baghasdail. ’S e Loch Baghasdail a’ chiad obair a bh’ agam.

EC―14 :16: So sin a’ chiad obair a fhuair thu mar thidsear?

CN―14 :18: ’S e. Loch Baghasdail.

EC―14 :21: Agus an robh agad ri beagan ùine a dhèanamh mus…mus biodh tu mar gum biodh barrantaichte mar thidsear?

CN―14 :25: Chan eil cuimhn’ a’m. Chan eil cuimhn’ a’m, tha…tha fios gun robh ach chan…chan eil cuimhn’ a’m idir tha mi a’ smaointinn, dìreach bha mi ann is sin e, is dìreach a’ dol air adhart.

EC―14 :34: Agus ciamar a thàinig thu gu bhith ann an Loch Baghasdail, an e dìreach gum fac’ thu sanas no an robh iad gad iarraidh, no an tàinig cuideigin… ?

CN―14 :40: Cha…cha d’ fhuair mi…cha d’ fhuair mi agallamh, chaidh innse dhuinn, bha dithist againn…bha dithist againn deiseil agus thuirt iad gun robh obair ann an Cill Donnain is obair ann an Loch Baghasdail agus cò leis a bu toil a dhol càite? Agus thuirt mo charaid gum bu toil leis a dhol a Chill Donnain is thuirt mise gum biodh Loch Baghasdail ceart gu leòr leamsa. Agus thòisich sinn le chèile.

EC―14 :56: Agus bha thu toilichte sin a dhèanamh?

CN―14 :57: Bha, gu math toilichte.

EC―14 :58: Cha robh miann agad ’s dòcha a bhith a’ fuireach ann am baile eile no… ?

CN―15 :00: Uill…bha mi…bha mi airson faighinn dhachaigh. Bha mi air falbh bhon taigh cho fada. Dh’fhalbh mi às an taigh nuair a bha mi dà bhliadhna deug agus bha mi dìr…bha mi bliadhna air fhichead an uair sin is bha mi dìreach airson tighinn dhachaigh. Agus bha mi air dràibheadh ionnsachadh, agus cheannaich mi càr agus bha mi a’ dol Loch Baghasdail gach latha agus a’ tighinn dhachaigh.

EC―15 :26: Às an Ìochdar?

CN―15 :27: Às an Ìochdar. Agus bha sin dìreach math fhèin agus bha cuideachd…nuair a bhithinn a-staigh air saor-làithean, bhithinn ag obair as a’ bhùthaidh air a’ Chàrnan, bùth…bùth… ’s e bùth Aonghais Liosaig a bh’ ann an uair sin, agus bhithinn ag obair an sin, agus nuair a thòisich mi ann an Loch Baghasdail chùm an obair sin a’ dol, agus bhithinn a’ tadhal gach feasgar is a’ dèanamh uair an uaireadair. ’S e car de chèilidh a bh’ ann. Agus…

EC―15 :50: Bha thu a’ teagasg anns an sgoil agus ag obair anns a’ bhùth?

CN―15 :53: An uair sin a’ tighinn dhachaigh. Bhithinn a’ dol a thadhal sa bhùth agus bhithinn a’ dèanamh beagan obrach agus bhithinn a’ dol dhachaigh. Agus bhithinn ag obair aig an deireadh-sheachdain dhaibh, bha, bha iad fosgailte Didòmhnaich aig an àm ud, agus bhithinn a’ dèanamh Didòmhnaich dhaibh, cha robh e fad an latha idir ach…is bha sin a’ còrdadh uabhasach math rium, bha dìreach bha mi…uill bha mi mar pàirt den choimhearsnachd.

EC―16 :13: Cha robh cus fois agad ma-thà!

CN―16 :14: Bha e math ge-tà, bha e math! Uill, mura bithinn a’ dèanamh sin dh’fheumainn a bhith a’ cuideachadh a-staigh, dh’fheumainn a bhith cruitearachd agus bha sin…bha sin math. Ach…bha…eadar -dhealachadh mòr as na bliadhnaichean on a…on a dh’fhalbh mise…uill , on dh’fhalbh mi dhan Ghearasdan gus an do thill mi mar thidsear, is cha robh sin ach còig bliadhna, ’s e dìreach còig bliadhna a bha eadar sin – on dh’fhalbh mi à Dalabrog às an sgoil agus gus an do thill mi a-rithist airson teagasg ann an Loch Baghasdail. Nuair a…nuair a bha mise ann an Dalabrog, cha robh bus na sgoileadh…cha robh bus na sgoile ach a’ tighinn gu Staoinibrig. Agus nam biodh tu ag iarraidh dhachaigh bhitheamaid a’ gabhail bus na sgoile gu Staoinibrig, is bha sinn an uair sin a’ falbh a choiseachd, agus ’s dòcha gun tigeadh cuideigin is gum faigheadh tu lioft, ’s dòcha nach tigeadh, is bha sinn dìreach a’ coiseachd. Is bha an aon rud sa mhadainn Diluain, bhitheamaid…bhithinns ’ a’ falbh às an taigh anns an Ìochdar ’s dòcha mu shia no beagan an dèidh sia, is a’ coiseachd a- mach…uaireannan gheibheadh tu lioft…ach…och mar bu trice gheibheamaid lioft, air sàilleibh an uair ud bha daoine sam bith a bha air an rathad thogadh iad thu, agus gheibheamaid bus na sgoileadh aig Staoinibrig mu…chan eil fios a’m, leth-uair an dèidh ochd no rudeigin, is gheibheamaid dhan sgoil. Dh’ fhaodamaid…gheibheamaid dhachaigh uair sa mhìos mura bitheamaid a’ tighinn dhachaigh a h-uile deireadh-sheachdain. Dh’fhaodadh tu tighinn dhachaigh uair sa mhìos. Dh’fhaodamaid am bus a bha a’ dol chun na plèana…bus na h-airportfhaighinn air feadh an latha Dihaoine, agus bheireadh sin gu ceann rathad an Ìochdair mi. Agus an uair sin dh’fhaodainn bus a ghabhail ma…can meadhan-latha Di…Diluain airson a dhol air ais gar tilleadh, tighinn dhachaigh meadhan-latha Dihaoine bha thu ga fhaighinn air ais, meadhan-latha Diluain. Ach chan fhaodadh tu ach sin a dhèanamh mura robh thu a’ tighinn dhachaigh gach deireadh-sheachdain, is bha mise airson tighinn dhachaigh gach deireadh-sheachdain. Is cha, cha robh mi nam aonar, bha…bha grunn againn ann agus bhitheamaid dìreach…dìreach falbh a choiseachd agus bha siud…ach sin…sin mar a bha e, is an uair sin còig bliadhna às a dhèidh…às dèidh sin, bha càr agamsa agus bha mi gam thoirt fhìn a Loch Baghasdail gach madainn, agus tha e dìreach gu bheil…ann an dòigh cho faisg air Dalabrog, cha mhòr nach fhaic thu an t-Ìochdar à Dalabrog ach bha e dìreach cho doirbh…tha…is gann gun creid thu gun robh e cho doirbh aig an àm sin dìreach faighinn dhachaigh.

EC―18 :44: Thòisich thu ann an Loch Baghasdail agus dè cho fad’ ’s a bha thu an sin?

CN―18 :48: Trì bliadhna. Bha mi trì bliadhna ann agus…agus bha dìreach bha obair airson…o ’s e… ’s e deagh sgoil a bh’ ann, bha an sgoil gu math mòr an uair sin, bha trì…triùir againn a’ teagasg ann, am maighstir-sgoile agus dithist thidsearan, agus bha…thòisich mise le clas trì is ceithir, ’s e sin a’ chlann a bh’ agam Loch Baghasdail …agus bha an rùm as an robh mi, bha e eadar an sgoil agus an…taigh…taigh a’ cheannaird. Chan eil fhios a’m a bheil, a bheil thu eòlach air an sgoil, a bheil thu eòlach mar a bha Sgoil Loch Bagha… .?

EC―19 :21: Tha, tha, tha.

CN―19 :23: Cha robh…dh ’fheumadh tu tighinn a-mach airson a dhol dhan rùm a bha seo. Dh’fheumadh tu tighinn a-mach às an sgoil son a dhol dhan rùm seo, agus bha mi ann an shin… ’s e taigh na tidseir a bha air a bhith ann, sin a bh’ ann, agus bha iad air atharrachadh airsonclassrooma dhèanamh dheth. Agus bha…thug iad às…bha dà sheòmar ann is bha iad air am balla a bha eadar dà sheòmar a thoirt às, mar sin, bha àite-teine aig gach ceann dheth. Agus ’s e teineachan…teineachan -guail a bh’ ann, sin an teas a bh’ ann. Agus bhiodh tu a’ tighinn a-staigh sa mhadainn agus nuair a rachainnsa a-staigh bhiodh na teineachan air an togail, ach dh’fheumainn fhìn an teine a chumail a’ dol fad an latha.

EC―20 :00: Tha fios aig an àm sin gun robh grunn sgoiltean ann an Uibhist, cia mheud sgoil a bh’ ann aig an àm?

CN―20 :04: Bha Sgoil Geàrraidh na Mònadh, tha mi a’ smaointinn ’s dòcha gun robh trì tidsearan ann an Geàrraidh na Mònadh cuideachd. Bha ’s dòcha trì tidsearan ann an Dalabrog, bha dithist ann an Cill Donnain, Staoinibrig…Tobha , Gèirinis. Tha mi a’ smaointinn aig an àm sin gun robh Gèirinis, gun robh Gèirinis air a dhol na àrd-sgoil, ach bha bun-sgoil ann an Tobha.

EC―20 :29: Agus dè an sgìre a bh’ aig Sgoil Loch Baghasdail, cò…cò às a bha iad a’ tighinn?

CN―20 :00: Dìreach Loch Baghasdail fhèin agus ’s dòcha na h-Abhainn Cham.

EC―20 :35: Sin car na…car na crìochan, agus bhiodh iad…bhiodh iad a’ dol…a ’ dol a Dhalabrog.

CN―20 :39: A’ dol a Dhalabrog, bha. Ach bha feadhainn a’ taghadh, bha feadhainn à Dalabrog a’ taghadh…tha mi a’ smaointinn feadhainn a bha air a’ gluasad à Loch Baghasdail a Dhalabrog is bha iad a’ taghadh fuireach as an sgoil is…chan eil mi cinnteach a-nist’ an robh feadhainn à Loch Baghasdail a bha a’ taghadh a’ dol a Dhalabrog, ach…ach ’s e sgoil thrang a bh’ ann, agus bha sin math, agus ach…aig .. .nuair a thòisich mise air teagasg, ’s e Fionnlagh MacNèill an.. . ’s e bha os cionn na Gàidhlig airson Siorrachd Inbhir Nis agus bhiodh e a’ tadhal oirnn agus…is bha mise a’ dèanamh deagh chuid tro Ghàidhlig leis a’ chloinn an uair sin air sàilleibh bha Gà…cha robh Gàidhlig aig a h-uile duine son bha Goill a’ fuireach ann an Loch Baghasdail, ach bha Gàidhlig aig a’ chuid mhòr dhiubh agus ’s ann…tha cuimhn’ a’m gur ann ann an Gàidhlig a bhithinn a’ bruidhinn ris a’ chloinn.

EC―21 :22: Tha sin inntinneach an rud a thuirt thu. An robh diofar eadar, eadar a’ Ghàidhlig ann an Loch Baghasdail agus can Dalabrog no na bailtean eile, an robh… ?

CN―21 :30: Uill, bha diofar eadar a’ Ghàidhlig ann an Loch Baghasdail agus Gàidhlig muinntir an Ìochdair, bha an t-Ìochdar gu math nas Ghàidhealaiche, agus Gàidhlig air a chleachdadh gu math nas motha na bha ann an Loch Baghasdail.

EC―21 :40: A bheil adhbhar ann air a shon?

CN―21 :42: Uill, tha mi a’ smaointinn gur h- e…dìreach mar a tha Goill a’ tighinn a-staigh a dh’fhuireach a dh’àite, tha thu…tha e a’ dèanamh…tha e a’ dèanamh dìmeas air…air a’ chànan.

EC―21 :50: Agus bha taighean-chomhairle. ..

CN―21 :50: Bha taighean-chomhairle ann is bha cuideachd feadhainn a bha ag obair mun ospadal, feadhainn a bha ag obair mun chidhe is… ’eil fhios ’ad bha…bha obraichean anns an robh Goill shuas anns an sgìre sin.

EC―22 :00: Tha mi cinnteach aig an àm sin gun e àite gu math trang a bh’ ann an Loch Baghasdail is Dalabrog.

CN―22 :04: O ’s e. ’S e àite trang trang a bh’ ann an Loch Baghasdail, bhitheadh…tha mi a’ creids’ gu bheil cuimhn’ agad fhèin nuair a bhiodh ansteamera’ tighinn a-staigh air oidhche Luain is oidhche Chiadain is oidhche Haoine, is bhiodh daoine dìreach a’ gabhail cuairt chun a’ chidhe a choimhead far…cò bha a’ tighinn dhith.

EC―22 :17: Bidh fhathast!

CN―22 :18: Chan fhaic thu a-nist’, chan fhaic thu! Chan…chan fhaic thu cò tha a’ tighinn far, far a’ bhàta a-nist’. Agus.. . ’s e agus…uill , bha a h-uile sian…uill chan eil fhios a’m an robh a h-uile sian, ach bha a’ chuid mhòr de stuth a’ tighinn a-staigh gu Loch Baghasdail. Bhiodh am bàta-carago a’ tighinn a Loch Sgiobard aig an àm ud, agus bha rudan troma is rudan a’ tighinn dha na bùithtean bhiodh sin a’ tighinn Loch Sgiobard, ach bhiodh an t-aran is rudan eile a’ tighinn a Loch Baghasdail dìreach, is bhiodh cuideigin bho na bùithtean a’ dol a choinneamh an arain. O, ’s e àite trang a bh’ ann.

EC―22 :52: Tha e coltach. Mar sin, trì bliadhna ann an Loch Baghasdail, dè an ath-cheum a ghabh sibh an uair sin?

CN―22 :57: Chaidh mi dhan Ghearasdan, uill phòs mi is chaidh sinn a dh’fhuireach dhan Ghearasdan.

EC―23 :01: Phòs sibh fear às an sgìre seo, à…à Uibhist?

CN―23 :03: Uh-huh. Agus chaidh sinn a dh’fhuireach anns a’ Ghearasdan, agus chaidh mi gu sgoil ann a shin, Sgoil Lochyside, agus bha mi ann a shin airson ùine mhòr. Chan eil fios a’m, ’s dòcha barrachd air fichead bliadhna, ach cha robh mi ag obair fad na h-ùine, bha clann agam is bha mi bliadhnaichean nach robh mi ag obair idir, ach thill mi a dh’obair – tha triùir chloinne agam agus bha mi bliadhnaichean a-staigh – ach thill mi an uair sin a dh’obair agus bha mi ann an Sgoil Lochyside agus bha sin math, bha e dìreach diofrach, ’s e.. .ach ’s e…bha mi eòlach as a’ Ghearasdan a chionn ’s gun robh mi as an sgoil ann, agus bha daoine, bha caraidean agam is bha mi eòlach ann is. ..

EC―23 :43: Agus ciamar a bha e a’ teagasg ann an sgoil air tìr-mòr an dèidh a bhith a’ teagasg ann an sgoil …sgoil ann an Uibhist, an robh…an robh diofar mòr?

CN―23 :50: Bha e ceart gu leòr, uill bha sgoil na bu mhotha agus cha robh agam ach aon chlas. ’S e clas a trì, thòisich mi le clas a trì. Is mar sin, bha a’ chlann aig an aon ìre seach a bhith…diofar ìrean a bhith anns a’ chlas. Ach bha e math.

EC―24 :08: Agus dè bha a’ tachairt aig an àm sin anns a’ Ghearasdan, an e àite…an e àm gu math trang a bh’ ann?

CN―24 :13: ’S e, ’s e àite trang a bh’ ann an uair sin. Bha…bha e trang nuair a bha mise san sgoil ann, bha dìreach amPulp Millair tòiseachadh nuair a bha mise as an sgoil ann, is bha iad air mòran de thaighean ùra a thogail, bha iad air…bha Baile a’ Chaoil fhèin bha iad air mòran thaighean a thogail ann, agus fhuair sinn fhìn taigh gu math luath nuair a chaidh sinn dhan Ghearasdan, fhuair sinn taigh ann am mìos no sia seachdainnean, agus bha sin math. Bha e doirbh…ann an sgìrean bha e doirbh taigh fhaighinn – taigh comhairle, ach bha e furasta taigh fhaighinn as a’ Ghearasdan, agus ’s e sin pàirt den adhbhar gun deach sinn an sin. Bha amPulp Millair tòiseachadh, is bha mòran de dhaoine air tighinn a-staigh à diofar àiteachan, thàinig mòran de mhuinntir Ghlaschu is sgìrean eile a-staigh, agus aig an àm sin bha mòran às na h-eileanan ann an…as a’ Ghearasdan agus as a’ Chaol. Tha cuimhn’ agamsa aon bhliadhna, tha mi a’ smaointinn gur h- e…bha an nighean as sine agam fhìn bha i anns a’ chlas agam agus bha fichead ’s a sia as a’ chlas agam, fichead ’s a sia as a’ chlas. Agus bha trì air fhichead dhiubh aig an robh ceangal air choreigin ris na h-eileanan. Cha mhòr a h-uile duine dhiubh bha ceangal air choreigin aca ris… ’s dòcha nach…eileanan am pàrantan ach bha ceangal air choreigin, bha càirdean air choireigin aca às na h-eileanan.

EC―25 :38: Agus an robh iad a’ fuireach ann an aon àite na h-eileanaich, mar gum biodh, an robh.. .?

CN―25 :41: Cha robh, uill, cha robh, cha robh bha iad…bha iad air feadh, bha iad air feadh, feadh an àite. Ach tha mi a’ smaointinn, air sàilleibh ’s gur h-e sgoil Chaitligeach anns an robh mise ag obair, bha mòran le ceanglaichean ri Uibhist is ri Barraigh ann. Ach bha iad as a’ Ghearasdan fhèin cuideachd. Bha mo bhràthair Iain bha e fhèin is a bhean is an uair sin a’ chlann aca, is bha à-san a’ fuireach anns a’ Ghearasdan an toiseachd, agus bha esan ag obair aig a’ Phulp Mill. Bha e cho furasta obair fhaighinn as an sgìre an uair ud, is bha tòrr de dhaoine a’ dol, a’ dol a dh’obair ann. Ach fhad ’s a bha sinne ann, thill mòran dhachaigh, ma bha iad a’ faighinn cothrom air obair an seo, bha iad a’ tilleadh.

EC―26 :25: Agus ’s dòcha gun robh seo fhèin gu math trang aig an àm sin, ’s dòcha le…

CN―26 :28: Bha, tha mi a’ smaointinn gun robh…bhathar a’ togail thaigh…a ’ dèanamh…a ’ dèanamh rathaidean is bha an t-arm, bha mòran obair aig an arm aig an àm, ’s e. Ach ’s e sgìre mhath a bh’ anns a’ Ghearasdan a bhith a’ fuireach ann, agus bha e furasta clann a thogail ann, is bha thu cho faisg air a h-uile rud.

EC―26 :45: Agus a thaobh cèilidhean, an robh rudan ann air an oidhche dhuibh?

CN―26 :47: Bha, bha. Bha, bha mòran…o bha mòran, mòran chèilidhean is rudan ann, ach bha…bha dìreach mòran de Ghàidheil ann, cha robh uair a rachadh tu a-mach nach robh thu a’ bruidhinn Gàidhlig ri cuideigin.