Curstaidh NicDhòmhnaill

GW – 00.05: An tòisich sinn le cò thu, agus cò leis thu?

CN – 00.11: Well, is mise Curstaidh NicDhòmhnaill, agus ’s mi nighean aig Alasdair Chroismòraig. Agus ’s e an sloinneadh aigesan Alasdair Ailein Dhòmhnaill ’ic Ailein Heisgeir. So ’s ann à Heisgeir a bha na daoine againn, air an taobh sin co-dhiù.

GW – 00.31: Ach tha an sloinntearachd sin a’ dol air ais nas fhaide na sin. ..

CN – 00.38: Tha e a’ dol air ais nas fhaide na sin. Tha. ..

GW – 00.42: Cha bhi cuimhne agad air a h-uile fear dhiubh.

CN – 00.45: ’S e Gilleasbuig athair Ailein Heisgeir, tha cuimhne agam air sin. Ach tha e a’ dol air ais co-dhiù deich ghinealach. Agus tha sinn air DNA test a dhèanamh dha m’ athair, agus tha sin a’ sealltainn gur e, mar a chanas iad, direct descendants do Shomhairle a th’ annainn. So tha sin caran inntinneach cuideachd. Tha mi air feuchainn ris a’ cheangal a lorg eadar, can a’ tighinn sìos tro leabhar Chlann Dòmhaill agus an sloinneadh a th’ aca an sin, agus a’ feuchainn ri dol air ais le m’ athair gus am faigh sinn far a bheil iad a’ tighinn còmhladh.

Cha d’ fhuair mi sin fhathast, agus tha pròiseact mòr, actually, sna Stàitean – genealogy. Agus ’s e sloinntearachd Clann Dòmhnaill USA Project a th’ air, agus ’s e am pròiseact as motha san t-saoghail air aon, mar gum biodh, aon teaghlach, mar gum biodh. Agus tha an t-uamhas data aca air Clann Dhòmhnaill. Ach nuair a fhuair sinn na results thuirt iad, tha dlùth cheangal againn ri Somerled, ach, thuirt iad, tha, mar gum biodh, sloinntearachd aithnichte aca a’ dol air ais, ach chan eil sinne a’ buineadh le gin dhen fheadhainn air a bheil iadsan eòlach.

So, tha mi a’ feuchainn ri, mar gum biodh, iadsan a chuideachadh ann an dòigh, thoradh ’s e ceangal ùr a th’ ann dhaibhsan a’ dol air ais gu Somerled. So ’s e pròiseact nas motha na dìreach sloinneadh ionadail a th’ ann, mar gum biodh.

GW – 02.59: Mystery element! Glè mhath, so tha Gàidhlig a’ dol air ais air taobh taobh d’ athair fad linntean.

CN – 03.09: Tha. Ceudan de bhliadhnaichean.

GW – 03.12: Seadh, seadh. Ach chan e an aon sgeul le do mhàthair, ge-tà.

CN – 03.18: Chan e. So tha – ’s ann à Uibhist a Tuath a tha m’ athair bho chionn fhada fhada, ach ’s ann à faisg air Dùn Dè a tha mo mhàthair. Agus, tha, chaidh ise, nuair a bha i cha mhòr trì bliadhna a’ dh’aois – dh’fhalbh iad a dh’fhuireach ann an Sasainn, faisg air Birmingham, agus an uair sin sìos gu Kent, agus thàinig iad air ais nuair a bha i sia bliadhna deug. Agus bha iad an-còmhnaidh a’ gluasad mun cuairt, mar gum biodh. Bha ise an-còmhnaidh a’ faireachdainn nach robh ceangal làidir aice ri àite sam bith. Agus nuair a bha i deiseil leis an teacher training aice, thàinig i fhèin agus an caraid aice, Pat, suas dha na h-eileanan.

Agus thàinig Mum an seo, agus thòisich i ag ionnsachadh na Gàidhlig. Sin sna seachdadan. Agus choinnich i – bha iad a’ – bha taigh aice air màl bho theaghlach m’ athar. Well an toiseach bha i a’ fuireach ann an Clachan Sands còmhla ri Eòghann agus Rhoda MacAskill, ach an uair sin thàinig i gu Cladach a’ Bhaile Shear, agus sin, choinnich i ri m’ athair agus. ..

GW – 04.44: The rest is history. ..

CN – 04.47: ’S e – the rest is history. Ach tha mi a’ smaoineachadh gu bheil e inntinneach. Bha, bha – so, cha robh ise a’ faireachdainn, mar gum biodh, gun robh dlùth cheangal aice ri àite sam bith nuair a bha ise òg, agus bha i a’ faireachdainn gur e call a th’ ann, a bh’ ann. Agus bha i airson ’s gum biodh, mar gum biodh, ceangal aig a’ chlann aicese ri àite.

Mar sin, dh’ionnsaich i a’ Ghàidhlig, agus bhruidhinn i rium fhìn agus mo bhràthairean ’s mo phiuthar sa Ghàidhlig nuair a bha sinn beag.

Agus ’s math gun do rinn i e, thoradh mura robh i air sin a dhèanamh tha mi a’ creidsinn nach biodh Gàidhlig againn, thoradh aig an àm sin cha robh foghlam tro mheadhan na Gàidhlig ann. Nuair a chaidh mise dhan sgoil bha pròiseact dà-chànanach dìreach air tòiseachdainn. Bha m’ antaidh Anna Chnoc-na-Lùib ag obair air sin. Mar sin, nuair a chaidh mise dhan sgoil, Sgoil Phaibeil, ann an – cuine a bh’ ann? – ’83, tha mi a’ creidsinn – nuair a chaidh mise dhan sgoil, bha e ag obair – an fheadhainn aig an robh Gàidhlig san taigh, bha iadsan a’ faighinn oideachadh sa Ghàidhlig agus sa Bheurla, so bha iad ag ionnsachadh sgrìobhadh agus leughadh na Gàidhlig. Ach an fheadhainn aig nach robh Gàidhlig san taigh, no aig nach robh Gàidhlig, cha robh iadsan a’ faighinn sin idir. So, sin mar a bha am pròiseact sin ag obrachadh. So, mura b’ e gun robh Gàidhlig agam aig an taigh, cha bhithinn air eòlas fhaighinn air litreachadh na Gàidhlig aig an àm sin.

GW – 06.37: Chan e rud furasta a bhiodh ann dhi, ge-tà, Gàidhlig ionnsachadh aig an àm sin, ann an dòigh, no ’s dòcha ann an dòighean eile, gum biodh e na b’ fhasa na tha an latha an-diugh, leis gun robh, tha fhios, barrachd dhaoine anns a’ choimhearsnachd a bhiodh ga bruidhinn.

CN – 06.53: ’S e – well, cha robh ise a’ bruidhinn, really, ri duine sam bith. Agus fhathast, chan eil mi a’ smaoineachadh gu bheil fios aig a’ mhòr-chuid gu bheil Gàidhlig aice. Bha i caran – tha i diùid ma dheidhinn. Ach ’s e an rud, bha Gàidhlig san taigh againn an-còmhnaidh, thoradh bha Dad ag obair air a’ chruit, agus bhiodh na daoine a bha ag obair còmhla ris a’ tighinn a-staigh, agus bhiodh ise a’ còcaireachd agus a’ toirt dhaibh biadh agus tì is eile, agus ’s e Gàidhlig an-còmhnaidh a bha timcheall air a’ bhòrd. Agus cuideachd, an teaghlach air fad aig Dad a’ bruidhinn Gàidhlig fad an t-siubhail. So mur an robh i a’ tuigsinn, cha bhiodh mòran teans aice. ..

GW – 07.31: So bha i ga cluinntinn fad an t-siubhail. ..

CN – 07.34: Bha i ga cluinntinn fad an t-siubhail. Bha. Agus, mar sin, tha mi a’ creidsinn – tha mi a’ creidsinn – tha i fhathast a’ feuchainn ri – tha i a’ dèanamh clasaichean Gàidhlig a-rithist, ’s a’ feuchainn ri gràmar is – you know, tha i a’ faireachdainn diombach mu dheidhinn gràmar agus rudan mar sin, agus. ..

GW – 07.52: Dh’innis i sin dhomh, aidh.

CN – 07.54: Ach, fhios agad.

GW – 07.58: Ach tha i aice.

CN – 08.00: Tha i aice, Tha.

GW – 08.02: Glè mhath, so phòs do phàrantan, agus chaidh do thogail fhèin ann an Uibhist. Agus chaidh thu gu Sgoil Phaibeil. ’S an uair sin?

CN – 08.16: So an toiseach gu Sgoil Phaibeil, agus an uair sin, nuair a dh’fhosgail Sgoil Lìonacleit – chaidh mi gu Sgoil Chàirinis airson dà bhliadhna. ’S e dìreach mar a bha na busaichean – chan eil fhios agam carson. Co-dhiù, chaidh mi gu Sgoil Chàirinis airson dà bhliadhna mus deach mi dhan àrd-sgoil. Agus an uair sin air ais gu Sgoil Phaibeil airson a’ chiad ’s an dara bliadhna san àrd-sgoil, agus an uair sin gu Sgoil Lìonacleit.

Agus, yeah, cha do chòrd – well cha do chòrd sgoil rium idir. Tha mi a’ smaoineachdainn – bha an teaghlach agam uileadh nan tidsearan, agus cha b’ urrainn dhomh – cha b’ urrainn dhomh sìon a dhèanamh gun fhiosta dha mo phàrantan. Fhios agad, bha Dòmhnall, bràthair m’ athar, na cheannard aig Sgoil Phaibeil, agus Uilleam na cheannard aig Sgoil Lìonacleit, agus antaidh Mòrag a’ teagasg maths, agus Seonaidh Mhurchaidh, deagh charaid dhan teaghlach, a’ teagasg Gàidhlig agus mar sin air adhart, so cha robh cothrom agam a bhith, mar gum biodh – bha mi a’ faireachdainn gun robh sùilean orm fad an t-siùbhail.

GW – 09.24: Tha mi a’ tuigsinn sin. Tha mi a’ tuigsinn sin. Ach bha thu a’ faighinn Gàidhlig aig Sgoil Lìonacleit.

CN – 09.30: Bha. Rinn mi Gàidhlig aig Sgoil Lìonacleit, ach cha do rinn mi Higher Gàidhlig. Rinn mi dìreach Standard Grade Native Speakers’, agus an uair sin cha do rinn mi. ..

GW – 09.39: An robh cuspairean eile air an teagasg tro mheadhan na Gàidhlig aig Sgoil Lìonacleit aig an àm?

CN – 09.42: Cha robh. Cha robh cuspairean sam bith sa Ghàidhlig. Dìreach Gàidhlig fhèin.

GW – 09.50: Agus an uair sin, dìreach gu Dùn Èideann, no. .. ?
CN – 09.53: Chan ann. Chaidh mi dhan t-Sabhal Mhòr san Eilean Sgitheanach airson bliadhna. Aig an àm, nuair a bha mi nam dheugaire, cha robh, really, ùidh sam bith agam sa Ghàidhlig. Cha robh mi ga bruidhinn, cha robh, cha robh ùidh agam ann. Sin as coireach nach do rinn mi an Higher agam. Bha – ’s e ceòl an rud bu mhotha. Bha mi a’ cluich am piano, agus bha – bha mi – bha beachd agam feuchainn ri faighinn a-staigh dhan chonservatoire ann an Glaschu. Sin am plana a bh’ agam. Ach dìreach aig deireadh an còigeamh bliadhna, bha mi dìreach sgìth dhen sgoil, agus tha cuimhne agam dìreachd a bhith a’ smuaintinn “Oh, chan eil mi idir airson a dhol air ais son an t-siathamh bliadhna. Dè ’s urrainn dhomh a dhèanamh?” Agus bha grants math aca aig an àm airson an t-Sabhail Mhòir, so chaidh mi ann. Chaidh mi an sin airson bliadhna.

GW – 10.50: Dè rinn thu an sin, ma tha? HNC no. .. ?
CN – 10.52: ’S e HNC ann an – dè a bh’ ann? – Gnìomhachas is Gàidhealtachd Studies, no rudeigin mar sin. Chan eil cuimhne – yeah. Sin a bh’ ann.

So, rinn mi sin, agus chòrd e rium. Bha, bha deagh chrowd an sin aig an àm. Tha sinn fhathast, cuid againn, in touch le chèile. A’ mhòr-chuid ag obair ann an saoghal na Gàidhlig.

GW – 11.22: Seadh, agus ’s ann mar sin a chaidh do ghlacadh leis a’ Ghàidhlig aig an deireadh.

CN – 11.25: ’S ann, yeah. So cha robh – agus cuideachd, tha mi a’ smaoineachadh – cha robh mi a’ faireachdainn uamhasach misneachail mun Ghàidhlig, agus chanainn, cha robh a’ Ghàidhlig agam uamhasach fhèin math idir idir, aig an àm sin. Cha robh mi air a bhith ga chleachdadh is ga bhruidhinn. Agus cha robh, well, cha robh oideachadh san sgoil a bharrachd air Gàidhlig fhèin.

Agus chanainn gun robh e lapach. Cha robh misneachd agam. Ach nuair a chaidh mi dhan t-Sabhal Mhòr an uair sin – tha mi a’ creidsinn air sgàth ’s, well air sgàth ’s gun robh a’ mhòr-chuid ag ionnsachadh – an uair sin bha barrachd misneachd agam, thoradh dh’aithnich mi gun robh Gàidhlig gu leòr agam, agus thug e, caran, misneachd dhomh, agus tha mi a’ creidsinn gun do dh’fhàs mi ’s dòcha – you know, bha mi caran – bha spèis agam an uair sin dhan dualchas, chanainn, nach robh agam ron sin, as dèidh dhomh coinneachadh ri daoine eile a bha airson ionnsachadh agus aig an robh ùidh sa chultar on tàinig mise.

GW – 12.45: Agus an uair sin Dùn Èideann.

CN – 12.47: Agus an uair sin Dùn Èideann. So chaidh mi ann airson Celtic Studies a dhèanamh.

GW – 12.52: Agus airson faighinn air falbh bho Uibhist. ..

CN – 12.56: ’S e. Agus chaidh mi – bha mi – bha a’ mhòr-chuid de dhaoine às na h-eileanan a’ dol gu Glaschu no Obar Dheathain aig an àm, agus bha mise, as dèidh mar a bha cùisean aig an sgoil agus an teaghlach agam a’ teagasg, bha mi airson teicheadh. So chaidh mise a Dhùn Èideann, ach bha dùil agam Celtic Studies a dhèanamh. Agus thòisich mi air sin, agus rinn mi Scottish Ethnology aig Sgoil Eòlais na h-Alba mar, mar gum biodh, outside subject aig an àm, ach cha b’ fhada gus – well, bhuail e orm gun robh barrachd agam ri ionnsachadh anns an Sgoil – Sgoil Eòlais – na bha sa Roinn Cheiltis, thoradh, well, cha robh Gàidhlig aig a’ mhòr-chuid sa Roinn Cheiltis. Agus bha e gu math dòrainneach leis an fhìrinn innse. Bha iad dìreach a’ dol timcheall a’ leughadh text agus ga eadar-theangachadh. Agus cuid dheth, bha mi air a dhèanamh san sgoil, mar thà. Agus bha mi ga fhaighinn gu math dòrainneach.

Bha am bàrdachd math, fhios agad, na clasaichean le Raghnall MacIlleDhuibh. Bha sin math. Ach ’s e na clàraidhean anns an Sgoil a ghlac m’ aire agus mo chridhe, chanainn. Fhios agad, dìreach a bhith ag èisteachd ri na guthan agus na sgeulachdan bho na seann daoine aig an robh, dìreach, Gàidhlig cho eireachdail sa ghabhas. Agus ’s e sin a bha mi airson a dhèanamh, seach a bhith a’ dol timcheall air clas a’ leughadh a-mach bàrdachd bhon ochdamh linn deug, no ge brith dè a bh’ ann. Bha mi airson rudeigin nas beòthaile, tha mi a’ smaoineachdainn, ionnsachadh.

GW – 15.07: Sgrìobh thu pìos airson an West Highland Free Press air an t-seachdainn sa chaidh, tha mi a’ smaoineachadh. Agus bha thu a’ bruidhinn mu dheidhinn sineach, agus na dh’ionnsaich thu aig – ann an Dùn Èideann, agus na tidsearan a bh’ agad ann a shin, agus Mòrag NicLeòid. Bha ise gu math cudromach dhut airson òrain Gàidhlig ionnsachadh.

CN – 15.30: Bha, tha mi a’ smaoineachadh gun robh sinne, an clas a bh’ againne aig an àm, gu math fortanach, thoradh tha cha mhòr a h-uile duine a bha a’ teagasg an uair sin air an oilthigh fhàgail, ach bha, bha Mòrag dìreach cho laghach fhèin rium, agus mise cho aineolach.

A’ coimhead air ais, tha mi dìreach – yeah, chan urrainn dhomh creidsinn cho aineolach ’s a bha mi, gu h-àraid a thaobh na h-òrain, thoradh cha robh mise riamh air seinn no a bhith an sàs sna h-òrain no sìon. Agus thòisich Mòrag a’ toirt dhomh, mar gum biodh, a’ cur a-mach teip dhomh a h-uile seachdainn. ’S e na reel-to-reels a bh’ ann agus bha mise a’ dol suas, agus a’ feuchainn ri transcriptions a dhèanamh.

Agus, oh, bha e cho doirbh dhomh, thoradh cha robh mi eòlach air an cainnt a bha sna h-òrain aig – well, bha mi ochd bliadhna deug, tha mi a’ creidsinn, no naoi bliadhna deug, ’s dòcha, cha robh mi eòlach air, mar gum biodh, na h-iomhaighean agus an cainnt ’s a h-uile rud a bha sna h-òrain. Agus bha mi a’ feuchainn ri rudan a sgrìobhadh sìos, agus a’ toirt gu Mòrag, agus bhiodh ise a’ dol troimhe agus ga cheartachadh dhomh. Agus mean air mhean, tha mi a’ smaoineachadh gun do dh’fhàs mi nas fheàrr air. Agus mu dheireadh, nuair a bha mi a’ dèanamh na Honours agam, bha clas air an robh “Òrain Gàidhlig” agus cha robh – cha do rinn – cha do thagh duine sam bith eile e, so bha mise ga dhèanamh leam fhìn.

So bha e dìreach – ach mi a’ smaoineachadh gun robh, ’s dòcha, ceithir uairean san t-seachdainn, bha mi fhìn is Mòrag dìreach ann an rùm còmhladh agus bha ise dìreach gam theagasg, dìreach, a h-uile rud a thaobh, you know, fhios agaibh, ruitheam is meters is mar a bu chòir na faclan a’ tighinn – gun robh na faclan nas cudromaiche na can, fonn is mar sin air adhart. Agus. ..

GW – 17.54: Agus mar a thèid iad còmhladh. ..

CN – 17.56: Agus mar a thèid iad còmhladh, agus cuideachd diofar – na bàird baile – agus na diofar seòrsaichean òrain agus mar sin air adhart. So bha i uamhasach fhèin laghach, agus gu math foighidinneach cuideachd.

Ach bha iad uileadh mar sin. Bha Iain Seathach cuideachd uamhasach fhèin, uamhasach fhèin còir.

GW – 18.24: ’S e a bha a’ dèanamh oral tradition.

CN – 18.27: ’S e. Oral narrative, mar a bh’ aca air. Agus ’s e sin a rinn – rinn mise an trachdas agam air sgeulachdan ann an Uibhist a Tuath.

GW – 18.44: Glè mhath. Agus an uair sin, obair. Fhuair thu obair aig Tobar an Dualchais.

CN – 18.50: Well, an toiseach bha mi ag obair aig Taigh Chearsabhagh. Thàinig mi air ais a dh’Uibhist agus bha mi ag obair aig Taigh Chearsabhagh an toiseach. Agus beagan bhliadhnaichean as dèidh sin – nuair a bha mi san Oilthigh, bha feadhainn – tha mi a’ smaoineachadh – bha Màrtainn Mac an t-Saoir is feadhainn eile an sàs ann a bhith a’ feuchainn ri Tobar an Dualchais a thòiseachdainn, yeah.

Agus bha sin a’ dol nuair a bha mi san oilthigh, so bha fios agam gun robh e san amharc, ’s gum biodh e a’ tighinn suas, ach bha beagan bhliadhnaichean – tha mi a’ smaoineachadh ’s dòcha sia bliadhna as dèidh dhomh ceumnachadh, thòisich am pròiseact. Agus fhuair mi obair mar – os cionn na cataloguers airson a’ phròiseict.

GW – 19.33: Cothrom air leth eile, tha mi a’ smuaintinn.

CN – 19.36: Cothrom air leth. ’S e. Fhuair mi – fhuair mi, mar gum biodh, sealladh air an tasglann air fad, thoradh bha agamsa ri coimhead air a h-uile teip agus ga chur a-mach gu cataloguer. Tha mi a’ smaoineachadh gun robh, ’s dòcha, fichead, co-dhiù fichead cataloguers againn air feadh na dùthcha. Agus bha agamsa ri, mar gum biodh, coimhead air gach teip, agus dè bha air, agus ga chur gu cataloguer air choireigin. Mar sin, fhuair mi dìreach sealladh gu math gu math farsainn air an tasglann agus na bha ann.

GW – 20.20: Agus bha thu a’ dèanamh na h-obrach sin ann an Uibhist fhèin.

CN – 20.23: Ann an Uibhist, bhon dachaigh. Bha. Bha e uamhasach, uamhasach math. Cothrom math a bh’ ann.

GW – 20.33: Rinn sinn – aig Guthan nan Eilean, rinn sinn film mu dheidhinn an Digitisation Centre shuas ann an Loch Baghasdail. Tha cuimhne agam a bhith a’ bruidhinn ri na daoine a bha ag obair ann, agus mar a bha e a’ còrdadh riutha, dìreach, na h-òrain às an àite fhèin a chluinntinn fhad ’s a bha iad ag obair. Cothrom air leth a bhiodh ann, tha mi cinnteach.

CN – 20.56: ’S e, ’s e. Yeah, bha mi a’ dol sìos an sin bho àm gu àm, ach mar as motha bha mi dìreach aig an taigh. Ach bha e, bha e uamhasach fhèin math, fhios agad, le clann san sgoil. Bha e cho sùbailte. Bha e math.

GW – 21.16: Agus tha thu ag ràdh anns a’ phìos a tha sineach anns a’ phàipear gu bheil faireachdainn làidir agad mu dheidhinn an ceangal, mar gum biodh, eadar Gàidhlig agus, no a’ Ghàidhlig a th’ agadsa co-dhiù, agus an t-àite seo fhèin. Chan eil fhios agam a bheil thu airson dad a bharrachd a ràdh mu dheidhinn sineach?

CN – 21.40: Well, tha e inntinneach. Tha tòrr deasbad, mar a tha fios agad, a’ dol an-dràsta as dèidh dhan aithisg a bha sin “The Gaelic Crisis in the Vernacular Community”, agus on a thàinig sin a-mach, I mean, you know, cha do chuir sin iongnadh air duine sam bith a bha a’ fuireach ann am vernacular community. Chan e naidheachd ùr a bha sin gun robh crisis ann.

Ach on uair sin tha deasbad air tòiseachdainn a thaobh – well, cuspairean a thaobh indigeneity agus ethnicity agus, tha mi smuaintinn, feadhainn a tha air Gàidhlig ionnsachadh, tha iad a’ faireachdainn gur ann – gur ann dhan a h-uile duine a tha a’ Ghàidhlig. Agus tha mise ag aontachadh gu tur leis an sin. Duine sam bith a tha air Gàidhlig ionnsachadh, tha sin cho cudromach sa ghabhas. Ach aig a’ cheart àm tha mi a’ smaoineachdainn gu bheil rudeigin diofraichte ann do dhaoine a rugadh ’s a thogadh sa chultar. Chan eil mi a’ smuaintinn gum b’ urrainn dhut a ràdh gur e an aon rud a th’ ann, thoradh tha an cànan ann, ach tha cultar ann cuideachd. Agus nuair a tha an dà rud còmhla agad, ’s e rud gu tur diofraichte a th’ ann. Chan e dìreach cànan a th’ ann.

Agus tha mise, tron obair agam sna bliadhnaichean a chaidh, tha mi air a bhith ag obair le daoine o dhùthchannan eile a tha a’ buinneadh do mhion-chultar, no a tha indigenous gu dùthchannan eile, agus chan eil trioblaidean acasan a bhith a’ radh “Well, ‘s e, you know, tha mi indigenous”. You know, chan eil e connspaideach sam bith dhaibhsan a bhith a’ bruidhinn mu dheidhinn sin, a bhith a’ deasbad mu dheidhinn sin, a bhith fosgailte mu dheidhinn sin. Agus nam bheachdsa bu chòir dhuinne a bhith – bu chòir an cothrom againne a bhith a’ bruidhinn mu dheidhinn sin, agus mu na faireachdainn a th’ againn, agus dè na tha e a’ ciallachadh. Tha mi a’ smuaintinn gu bheil e cudromach, agus tha mi a’ smaoineachdainn, mur am faigh sinn an cothrom sin a dhèanamh, gu bheil e cunnartach ann an dòigh, thoradh tha e – tha e gu math doirbh, tha e gu math doirbh, thoradh chan eil thu airson – tha Gàidhlig gu math dlùth do dhuine sam bith às an àite, air neo cuideachd daoine a tha air Gàidhlig ionnsachadh, agus tha iad uairean is bliadhnaichean a chur a-steach dhan chànan. Agus chan e nach eil sin cudromach, ach ’s e dìreach gu bheil e diofraichte, tha mi a’ smaoineachdainn, agus tha mi a’ smaoineachadh gum bu chòir dhuinn bruidhinn ma dheidhinn.

Agus chan eil fhios agam – tha mi ag aithneachadh gu bheil e doirbh, agus ag aithneachadh gu bheil trioblaidean ann, agus ag aithneachadh nach eil freagairtean furasta ann. Ach tha mi a’ smaoineachdainn gu bheil e gu math cudromach gun tòisich sinn a’ bruidhinn ma dheidhinn, agus gun tòisich sinn coimhead air dè tha air cùl na rudan sin, agus carson a tha daoine a’ faireachdainn mar a tha iad.

GW – 25.37: Yeah, glè mhath. Tha, tha e doirbh. Tha mi a’ dol leat. Agus, well, chan e secret sam bith ann gu bheil mi fhèin a’ faireachdainn gu bheil an t-eòlas a fhuair mi fhèin on a thàinig mi seo cho cudromach dhomh a thaobh an sgil a th’ agam, beag no mòr a tha, anns a’ chànan, ’s ann ann an sheo fhèin a dh’ionnsaich mi e. So, a-rithist, tha mi a’ creids’, you know, ’s e rud diofraichte a th’ ann. ’S e experience eadar-dhealaichte a th’ ann.

Agus ann an dòigh, ma tha sinn uileadh ag aontachadh nach e zero sum game – an gnothach sa bheil sinn an sàs – tha e doirbh ann an dòigh – well, tha e furasta gu leòr ann an dòigh, ach ann an dòigh eile tha e doirbh dìreach a bhith a’ tuigsinn carson a tha daoine a’ faireachdainn, tha daoine ga ghabhail san t-sròn, mar gum biodh, ma tha na h-eileanaich a’ bruidhinn mu dheidhinn an t-àite sònraichte a th’ aig a’ Ghàidhlig dhaibhsan.

CN – 27.03: Well, sin an rud. I mean, tha bacadh air a bhith air na h-eileanaich airson na ceudan de bhliadhnaichean. Agus sin as coireach gu bheil a’ Ghàidhlig san stait sa bheil e. Agus, tha mi a’ smaoineachdainn, a thaobh slàinte-inntinn is rudan eile, tro na linntean, fhios agad, tha am bacadh sin air trioblaidean adhbhrachadh, chanainnsa.

Agus, mur an tèid aca air, no mur an tèid againn a-nist air seasamh suas agus a ràdh, “well, seo mar a tha sinn a’ faireachdainn”, agus mura bheil sin – chan eil fhios agam dè a’ Ghàidhlig air “validated”, ach – mura bheil taic airson sin san dùthaich air fad, tha mi smuaintinn gur e – gu bheil – gur e trioblaid a th’ ann, nam bheachdsa.

Tha mi a’ smaoineachdainn gum bu chòir dhuinn coimhead air dùthchannan eile, agus bu chòir dhuinn ionnsachadh bho dhùthchannan eile. Agus tha mi a’ smaoineachadh gu bheil sinn fada fada fada air dheireadh san dòigh sin, san dùthaich seo. Agus tha mi a’ smuaintinn gur e – ’s e air sgàth ’s gu bheil e cho, gu bheil eachdraidh na h-Alba cho – tha tòrr, bha an-còmhnaidh iomadh, bha an-còmhnaidh tòrr – chan e gun robh aon chànan ann an Alba riamh, bha an-còmhnaidh diofar chànanan ann, agus mar sin chan urrainn dhut, mar gum biodh, ann an Èirinn a ràdh, “well, ‘s e Gaeilge a bh’ aca”. Chan ann mar sin a tha, agus tha e, mar sin, tha e nas duilghe rud nàiseanta, mar gum biodh, neo sgeulachd nàiseanta a bhith agad. ..

GW – 29.05: Mura h-eil thu a’ gabhail ri ioma-chànanas mar gum biodh.

CN – 29.08: ’S e, ’s e. Agus – ach tha daoine, cha toil leotha rudan a tha – ’s toil leotha rudan a bhith sìmplidh. Agus chan eil seo sìmplidh. Tha seo gu math gu math doirbh, agus gu math – I mean, tha a’ Ghàidhlig a’ bàsachadh. Tha a’ Ghàidhlig a’ bàsachadh, agus chan eil ach – mar a sgrìobh mi san artagail sin cuideachd – a’ Ghàidhlig agamsa, chan eil ach ‘s dòcha, chanainn fiù ’s leth dhen bhriathrachas aig m’ athair, agus a’ chlann agamsa an aon rud a-rithist. So sin ann an dà ghinealach, tha e air a bhristeadh sìos chun ìre sin.

Agus chan eil e gu diofar dè chanas duine sam bith rium. Tha e a’ bàsachadh, agus tha crisis ann, agus mur an tòisich sinn air bruidhinn ma dheidhinn, bidh, ann an ceud bliadhna, bidh seòrsa de Ghàidhlig ann, ach cha bhi context air a shon, cha bhi cultar air fhàgail, agus cha bhi – bidh daoine dìreach a’ bruidhinn Beurla sa Ghàidhlig, ma tha thu gam thuigsinn. Agus dè, you know, carson? Carson, dè am feum a tha sin? Nam bheachdsa.

GW – 30.35: Seadh. Co-dhiù, tha thu fhèin an sàs sa ghnothach, agus tha thu a’ dol a chlàradh d’ athair a-rithist, tha mi a’ smaoineachadh.

CN – 30.43: Tha. Well tha an t-uamhas sgeulachdan aige, agus feuchaidh mi ri sin a dhèanamh.

GW – 30.48: Glè mhath. Bidh sinn a’ coimhead forward ri sin. Taing mhòr airson bruidhinn an-dràsta co-dhiù. Agus, yeah, bheir sinn sùil a-mach airson na clàraidhean eile a bhios tu a’ dèanamh.

CN – 31.03: Yeah, feuchaidh mi co-dhiù – ma gheibh mi grèim air.