[Vol . 5. No. 9. p. 1]
MAC-TALLA
AN NI NACH CLUINN MI AN DIUGH CHA’N AITHRIS MI MAIREACH
VOL. V. SIDNI, C. B., DI-SATHAIRNE, OGUST 29, 1896. No. 9.
A’ CHREITHLEAG.
Tha oibre a’ chruitheir mìorbhuileach annta fein, araon thaobh nan nithe aig am bheil beatha agus nan nithe aig nach ’eil. Cha ’n ’eil a’ ghrian, a’ ghealach, agus nan reultan a’ foillseachadh cumhachd, maitheis, agus gliocas an Tighearna air mhodh na soilleire, na tha na feartan sin air am foillseachadh ann an cleachdannaibh, nàdar, agus buaidhibh nan créutairean a’s meanbha air am bheil sinn a’ saltradh fo’r casaibh. Mar aon eiseimpleir air so, am measg mhìltean eile, gabhamaid beachd air a’ chuileig bhig, nimhnich sin air am bheil eòlas againn uile, agus is i sin a’ chreithleag. Cò nach robh gu minig air a chlaoidh leis na lotaibh guineach aice air feasgar blàth samhraidh? Is iongantach da rìreadh an dòigh air am bheil an créutair beag so air a bhreith agus a’ fàs gu inbh. Tha na cruthatharraichean troimh am bheil an dealbhan-dè, agus iomadh créutair beag eile dhe ’n ghne sin a’ dol anabarrach neònach, ach a thaobh so bheir a’ Chreithleag buaidh orra uile.
Cha mhor de mo luchd-léughaidh gu sònraichte dhiubhsan a tha chòmhnuidh air an dùthaich, nach minig a chunnaic an ionnsuidh chruaidh a bheireadh na creithleagan air an each bhochd air là grianach samhraidh. Bhiodh iad ’nan sgaothaibh ag iadh mu ’n cuairt da, a’ dol an sàs na chliathaichean, agus ’na chosaibh, agus ’ga chlaoidh gu searbh. Tha e air fhaotuinn a mach gur i a mhàin a’ chreithleag bhoirionn a lotas an t-each truagh air an dòigh so, agus c’arson? Tha a’ chuileag bhochd a’ deanamh so gu’n fhios, gun aire dhi féin, chum a gnè fein a chumail suas. Tha i ’ga tilgeadh fein gu cruaidh am measg fionnaidh an eich, far am bheil i a’ suidheachadh nan uibhean aice, agus air doibh a bhi air an comhdachadh le stuth de nàdar glaoidh, tha iad a’ leantuinn gu teann an sàs ann an ròine an eich. Ann sin laidhidh iad beagan làithean, gus am fàs daolag bheag annta. Tha e ’na chleachd aig an each a bhi ’ga imleachadh fein gu tric, agus an uair a bhios e deanamh sin, tha e bristeadh nan uighean meanbha sin, agus tha na daolagan a bha annta a’ dol a ’n sàs na theangaidh, agus air an giulan sios do bhroinn an eich maille ri a lòin. Tha iad a’ dol gu teann an sàs ann an stamaic an ainmhidh bhochd, far am bheil iad ’g an ceangladh fein gu cruaidh le da dhubhan a ta air gach taobh dhe ’m beul. Tha iad a’ fantuinn gu stòlda ’san àite iongantach sin ré mhiosan a’ gheamhraidh, far am bheil iad air am beathachadh gu seasgair le stuthannaibh àraidh a ta ’s an stamaic. Aig deireadh an earraich, tha iad a’ call an greim fein dhe ’n chraiceann, air an robh iad co fada an sàs, agus tha iad air an tilgeadh a mach ann an innear an eich a thug caidreamh co fada dhoibh. A cheann so tha iad ’gan nochdadh fein ann an cruth eile mar chn imh eagan beaga, cruinn, agus tha iad a’ gabhail fasgaidh, ann sin, ’san talamh. Mar so, tha iad na ’n laidh gu ’n charachadh gus an tig am blathas. An sin, dùisgidh iad suas na’n lan neart agus beothalais mar chuileagan a tha cuimear ’nan dealbhadh, a tha ro làidir a réir am meud, agus ro neo-bhàigheil ri duine agus ainmhidh le ’n gathannaibh géur.
IOMRADH AIR MO THURAS DO CHEAP BREATUINN.
Dh’ùraich mi m’ eòlas air cuid de ’m chàirdean is de chàirdean a MHAC-TALLA ré mo chuairt ghoirid an Sidni. Be ’n Di-màirt ud latha na h-election ’s bha inntinn gach neach làn de pholitics. Is fior an radh gur ann á pailteas a chridhe a labhras am beul. Bha comhradh gach neach a co-chordadh ri staid an inntinn. Ach their mi so, nach cuala mi guth mor no droch fhacal fad an latha, agus nach fhaca mi aon neach air an robh coltas misg. Cha robh fois no tamh ann an oidhche ud gus an d’ fhuaradh a mach co an taobh a choisinn a bhuaidh. Dh’ fhàg sud mise gun mhoran fois, agus tha mi creidsinn gur h-iomadh neach a bha coltach rium am Mor-roinn Chanada an oidhche ud. Dh’ fhag mi Sidni air an ath latha agus thàinig mi air ais an taobh a dh’fhalbh mi cho fad ri Orangedale. Co choinnich mi an sud ach gu’m b’ e mo sheana charaid Calum mor Gillios. ’S fhad’ o’n bha eòlas math againn air a chéile. Fhuair mi cuireadh fialaidh gu dol maille ris an oidhche ud, ni bha mi toileach a dheanamh. Is mac Calum do dh’ Aonghas Gillios a chaochail an uiridh. Bha Aonghas Gillios ceithir bliadhna deug a dh’ aois ’nuair thainig long Mr. Aonghais, am Polly, do dh’ Eilean a Phrionnsa. Bha sin anns a bhliadhna 1803 agus dh’ fhàgadh sin esan ceud bliadhna ’sa còig aig àm a bhàis. Rugadh is thogadh e air an Taobh Sear ’s an Eilean Sgiathanach. Bha ’thur ’sa chuimhne ’sa neart aige ann an tomhas iongantach math gus an latha mu dheireadh. Thainig e le ’theaghlach do Cheap Breatuinn o chionn leth cheud bliadhna ’sa còig agus thainig e a’ Hogamah far am bheil Calum a mhac agus cuid eile de theaghlach a chòmhnaidh. So mar a shloinneadh iad Calum coir na ’m biodh e ann an Albainn; —Calum, Mac Aonghais, Mhic Iain Bhuidhe, Mhic Ghilleaspuig Ruaidh. Thachair Gaidheal gasd’ eile rium a tha faotainn a MHAC-TALLA gach seachdain bho ’n thàinig e mach; ’se sin Lachlainn Mac Shomhairle Chaimbeil an Gleann na’ Sgiathanach. Bha mi toilichte fhaicinn agus a chluinntinn bhuaithe fhéin gun robh ’m paipear naidheachd Gàidhlig a faighinn aoidheachd na thigh. Ach feumaidh mi stad dhe m’ chòmhradh mu thimchioll na chuala ’s na chunnaic mi air mo thuras an Ceap Breatuinn neo fàsaidh do luchd-leughaidh seachd sgith dhiom. Cha bhiodh ioghnadh sam bith orm ged bhiodh cuid aca air sin a dheanamh mar tha. Ach stadaidh mi nise. Dh’ fhàg mi Ceap Breatuinn air a 25mh latha de Iun agus air an ath latha ràinig mi gu sàbhailte mo theaghlach agus mo chàirdean gràdhach an Strathalba, an t-aon ionad air uachdar an t-saoghail mhòir mu ’n iath a ghrian ris an urrainn mi mo dhachaidh a radh, agus mar sin an t-ionad thar gach uile ionad eile air an talamh, ris an ceangailte m’inntinn. Tha mo thuineachadh nis bho cheann àireamh bhliadhnachan a measg mo luchd-duthcha, Gaidheil Strathalba. C’arson nach bithinn riaraichte le ’m staid, agus socrach a’m inntinn oir “a measg mo shluagh fein tha mi ’am chomhnaidh.”
Tha iomadh beannachd prìseil
A teachd oirnn gun dibradh, o
’S ged bhiodh rud a dhìth oirnn
’S olc a ni bhi talach.
C. C.
A CHRIOCH.
Bha Henri M. Stanley gle thinn air an t-samhradh so. Tha e nise dol am feobhasach tha e fada o bhi slàn fhathast. Bha an tinneas ag obrachadh air riamh o’n thill e á Africa. Tha siubhal ann an Africa anabarrach buailteach air galair bàis a thoirt do dhuine. Bha deichnear eile còmhla ri Stanley air an turus mu dheireadh air an robh e ann, agus dhe ’n deichnear sin, tha triùir a cheana marbh, ged nach ròbh gin dhiubh nach robh fichead bliadhna na b’òige na Stanley fhéin.
[Vol . 5. No. 9. p. 2]
ISEABAIL ODHAR AGUS MONAGAN
Ann an co-thràth an fheasgair, ’nuair a shaoil leis a bha e fada gu leor air falbh o Iseabail, ’s o’n bhaile, rinn e air a shocair, agus smaoinich e gu’m bu chòir dha anail a leigeil mu’n rachadh e ni b’fhaide. Shuidh e air lethoir cnuic. Thug e mach an leabhar pòcaid ’s thoisich e air cunntais an airgid. Bha beachd maith aige air meud na suime, ach bha toil aige làn-riarachadh a’ thoirt d’a inntinn mu’n chùis. ’Nuair a bha e ullamh a chunntais bha aoibhneas nach bu bheag air, oir bha ochd ceud agus tri fichead punnd Sasunnach air a shiubhal! Sgìth ’s mar a bha e, an déigh na rinn e ruith mar gu’m biodh fiadh reubt’ ann, cha b’ urrainn e cumail air fhéin gun éiridh a dhannsa ’s a leumnaich mar gu’m biodh duine as a chiall ann; oir bha e glan air mhisg le h-aoibhneas. Thoisich e air gabhail phort mar so:—
’S maith a dhannsadh Uisdean Friseal,
Uisdean Friseal, Uisdean Friseal,
’Smaith a dhannsadh Uisdean Friseal,
Leis an fhichead maighdeann;
Ceathrar roimh’ agus na dhéigh,
Ceathrar roimh’ agus na dhéigh,
Ceathrar roimh’ agus na dhéigh,
Seisear air gach làimh dheth.
Nuair a bheireadh e greis air dannsadh leis a phort so thòisicheadh e ri port eile:—
Bodachan a ’phinnt leanna,
’Phinnt leanna, ’phinnt leanna,
Bodachan a ’phinnt leanna,
Bidh e air an daoraich.
Bodachan hori horò, ri orò, ri orò,
Bodachan horò ri, bidh e air an daoraich.
Nuair a thug e greis air a chaitheamh so thog e air ’s dh’fhalbh e. Fada no goirid ga robh Glaschu uaithe cha robh bheag a mhoille ’na cheum a dh’oidhche no’ latha gus an d’ràinig e. Air a cheud chòmhdhail a fhuair e sheol e do Mhanainn.
Rud a bha nadurra gu leòr, bha Iseabail car trom-inntinneach am feasgar a dh’fhalbh Monagan. Bha tlachd aice dheth mar bu chòir a bhith aig gach mnaoi d’a fear, agus bha a h-inntinn car neo-fhoiseil le bhi smaoineachadh air a liuthad galair bàis a bh’ anns an t-saoghal, agus gu’n robh fear a tighe buailteach a dh’ iomadh aon diu. Bha i o làithibh a h-òige a’ toirt làn chreideis do’n bheachd a tha’n Sgriobtuir a’ cur an céil a thaobh oibre freasdail Dhe; mar an ceudna, bha fhios aice gu’m b’e a dleasnas, aig uair na trioblaid ’s na h-iomaguin, a h-athchuinge chur suas risan a bha comasach air gach neach a dhion o chunnart: mar so bha i ghnath, re an fheasgair, a ’guidhe airson turus shoirbheachail agus pilleadh shàbhailte do Mhonagan. Ach mo thruaighe, cha d’aithnich i fhathast cò ’bh’aice—bha i tur aineolach fhathast nach robh ann am Monagan caomhn ach an sionnach ann an craicionn na caorach. “Ge b’e nach bi olc ’na aire cha smaoinich e air lochd neach eile.” So mar a bha Iseabail bhochd.
Coma leat, cha b’ fhada gus an robh “Caochladh cuir air clò Challuim.” An àm a bhi gabhail mu thàmh thug i mar a b’àbhaist làmh air a h-uaireadair gus a thachras, ach ma thug cha robh sgeul oirra. Cha robh aice, mu’n dubhairt iad, ach an gad air an robh an t-iasg! Cha robh mìr dhi ri ’faighinn shios no shuas, thall no bhos. Ciod e dh’eireadh dhi? “Cò bheireadh air falbh i,” ars’ Iseabal. “Cha chuireadh Màiri meur oirre. Tha i nis sia bliadhna agam ’s cha do ghoid i fiach suip riamh. Tha i, ’n creutair, cho onarach ris na glasan. Ach cha robh ’s an t-seomar so ’n diugh ach i fhéin ’s Monagan, agus cha ’n fheud e bhi gu’n tug esan leis i ’s uaireadair aige mar tha. Mo chreach mhòr so thàinig! Uaireadair m’ athar! An ni mu dheireadh ris an dealaichinn a mhaoin an t-saoghail so.” Ghrad chaidh Màiri ghairm feuch am faca no an d’fhairich i neach sam bith a tighinn an còir an tighe. Cha’n fhaca, ’s cha d’ fhairich Màiri creutair beò a’ tighinn an rathad an tighe, ach dh’ ionndrainn i an t-uaireadair an uair a bha i ’càradh na leapa ’s a mhaduinn beagan an déigh a Mhonagan falbh, agus shaoil leatha gu’n do chuir Iseabail ’na pòcaid i mar is minig a rinn i.
Bha ’chuis a nis ro choltach gur h-e Monagan fhéin a thug leis i; “ach air an t-saoghal,” smaoinich Iseabail, “ciod am feum a bh ’aige air da uaireadair?” Ciod e th’agam air ach nach tugadh neach sam bith a chreidsinn oirre nach robh Monagan ’na dhuine cho tréibhdhireach ’s cho onarach ri neach a sheas am broig. An déigh so gu leir, bha, mar gu’m b’eadh, a h-inntinn a’ toirt sainis dhi nach robh gnothaichean air am fagail le Monagan cho dòigheil ’s bu chòir dhoibh a bhi. Chaidh i luidhe, ach cha d’thànig lochdadh codail air a sùil fad na h-oidhche.
Thainig a’ mhaduinn air a socair fhéin, agus maille rithe thainig sgeul air muin sgeil gu Iseabail a thug làn-dearbhadh dhi nach robh ann am Monagan ach an rògaire a’s mò air an do shil deur á athar. Thàinig caochladh chùnntasan a steach airson bathair a bha Monagan a cur an céil dhi a bha pàighte mios roimhe sin. Bha so dona gu leor, ach beagan na dhéigh sin thàinig sgeul moran ni bu mhiosa. Am feasgar roimhe sin, an uair a bha Monagan ag cunntas an airgid ’s a dannsa, ged a bha dùil aige nach robh duine ’ga fhaicinn, thuit e mach gu’n robh nigheann òg aig an robh iomadh là eolais air Iseabail ann an sgairt-am-folach, agus chuala i Monagan a’ bruidhinn ris fhéin. Thuig i mar a bha, agus cho moch ’s g’an d’thainig an là bu mhoiche na sin a dh’ éirich ise gu dhol a thoirt brath a dh’Iseabail mar a bha chùis. Nuair a fhuair Iseabail am brath so thuig i gu maith co ris a bha a gnothach. Thug Monagan caomh an car aisde cho glan ’s a ghabhadh deanamh. Bha i nis lom falamh. Cha phàigheadh am bùth ’s na bh’ann na cunntasan a thainig a steach ’s a’ mhaduinn. Bha na h-uile rud a bh’ann gu maith gearrta leatha, ach ciod e am feum a bh’ann dhi teannadh ri caoidh ’s ri bualadh bhas? Smaoinich i nach robh aice ach feuchainn ris a bheairt a b’ fhearr a dheanamh de’n bheairt bu mhiosa. “Beannachd leis gach ni dh’fhalbhas, cha’n e dh’fhoghnas.” Bha i gun fhios aice ciod a dheanadh i. Mu dheireadh thall ’s e bhuail ’s a cheann aice gu’m falbh adh i as a dhéigh, ’s gu’n leagadh i ’n ruith air an ruaig gu bràth gus am faigheadh i greim air, air neo gus am bàsaicheadh i air a thòir. ’S ann mar so a bhà.
Mu’n gann a thàinig an latha, an lath ’r-na-mhaireach bha i deas airson a turais. Dh’fhalbh i, mhic a chridhe, ’s an colg sin oirre, ach ma dh’fhalbh ’s ann aice bha’n ceum làidir, fearail. Bha i cheart cho aigeannach ri Cas-shiubhail-an-t- sléibhe aon là ga robh i riamh. An àm dhi bhi ’dìreadh bheann ’s a’ tearnadh ghleann shaoilte air a ceum nach robh i fichead bliadhna, dh’aois. Bha cuid a dh’amhrus aice gur h-ann a Mhanainn a chaidh Monagan, agus rinn i suas a h-inntinn gu’n gabhadh i ball-gacha-dìreach gu ruige Glasachu air a’ cheud chrathadh rithe, an dòchas gu’m faigheadh i beachd-sgeul air cò’n taobh a thug e air. Ge b’ fhada bha uaithe cha b’fhada bha ruidhinn. Cha robh i fada ’n Glasachu gus an do thachair bana-charaid oirre a chuir failte oirre le mor chridhealas.
“Fheudail, fheudail, ’s mi tha gle thoilichte gu’n do thachair sibh orm. ’S fhada o’n uair sin. Ach ciod e mar a tha ’m pòsadh a’ còrdadh ribh? Cha’n ’eil sibh ag amharc cho maith ’s a b’abhaist duibh.”
Nis cha robh Iseabail deonach gu’m faigheadh neach sam bith a mach mar a bha ’chuis gus am b’fheadar e, agus fhreagair i gu ciuin, socrach gu’n robh gach ni ag cordadh rithe glé mhaith, ach nach robh i ’ga. faotainn fhéin cho maith ’s bu mhaith leatha o chionn beagan làithean; agus do bhrigh nach robh i riamh cleachdta ri bhi air falbh o’n tigh, gu’n robh i ga faireachduinn fhéin car beag troimh a chéile.
“Ach, eadar dha sgeul, ars’ a bana-charaid ’s iongantach gu’m bheil sibh fhéin agus fear an tighe ’nar dithis o’n tigh. Chunnaic mi sealladh dheth an dé, ’s bha e ’g radh rium gu ’n robh e direach a’ dol a sheòladh a Mhanainn. Bha e ’g innseadh dhomh gum faighear gach seòrsa bathair a’m Manainn mòran ni ’s saoire na gheibhear e’n àite sam bith eile. Tha duil aige moran bathair a thoirt dhachaidh, bha e’g radh rium. Ach co ris a dh’earb sibh am buth?
Fhreagair Iseabail ’s thubhairt i gu ’m b’ eiginn di fhéin ’s a Mhonagan am buth fhàgail, luachmhor ’s mar a bha e, o’n bha gnothaichean ro chudthromach ga ’n gairm o ’n tigh. “Ni gach duine glic,” ars’ ise, “a dhichioll air maorach maith a dheanamh fhad ’sa bhios an tràigh ann. Tha fhios agad fhéin gu’n robh mise riamh dichiollach air son rud a chur ma seach fa chomhair latha na coise briste, agus, ma ’s maith mo bharail, tha Monagan a h-uile buille cho
[Vol . 5. No. 9. p. 3]
deidheil air airgiod a chur ma seach ’s a tha mise. Tha ’m bùth an earbsa ri Màiri, agus cumaidh i gach ni gu ceart gus an tig sinn air ais.”
Cha ’n ’eil feum a bhi ’g aithris a’ chorra de ’n t-seanachas a bh’ eadar Iseabail ’sa bana-charaid, ach a dh’ aon ni fhuair i mach cò ’n taobh a thug Monagan air. Thug so misneach bheag dhi. Sheol bàta do Mhanainn an ceann latha no dha, agus ghabh i a turus oirre. Nuair a ràinig iad am baile puirt chaidh i air tìr, ’s thoisich i ri feorach mu dheidhinn Mhonagain. An toiseach cha robh i ’faotainn duine a bheireadh dad a bheachd-sgeula dhi mu dheidhinn. Mu dheireadh thall, thachair neach oirre a dh’ innis dhi gu ’m facas coslas an dearbh dhuine mu ’n robh i feòrach a falbh a mach as a’ bhaile gle mhoch ’s a mhaduinn. Gun mionaid dàlach dh’fhalbh i ’s ghreis i a ceum mar a b’ urrainn i. Lean i ’n rathad mor fad an t-siubhail, ach cha ’n fhaca i na bha uaipe. Bha ’m feasgar a’ ciaradh ’s na speuran a’ fàs gruamach le coslas gaoithe agus uisge, ’s bha i fas gle sgith. Bhiodh i ’n dràsta ’s a rithist a’ smuaineachadh gu ’m b’ aimeadach an gnothuch dhi bhi falbh mar so gun fhios caite an robh i dol, agus na’n tigeadh an oidhche oirre mu’n ruigeadh i tigh gu’m faigheadh i bàs leis an fhuachd. Bha fhios aice nach robh dad a b’ fhear dhi na cumail air a h-aghaidh gun fhios ciòd a chuireadh am fortan oirre.
An co-thràth na h-oidhche cò a b’ iongantaiche leatha fhaicinn ’na shuidhe air cloich ri taobh an rathaid mhòr na Monagan caomh? Bha mo laochan an duil gu’n robh, air a chuid bu lugha, an cuan Manainneach eadar e agus Iseabail, agus air dha bhi car sgith shuidh e a leigeil analach. Chunnaic e Iseabail, sùil g’an d’ thug e air a ghualainn a dlùthachadh ris, ach cha robh uine teichidh aige. De th’ agam air ach gu ’n d’ éirich braidean ’s aoigh a mhealltair air a ghnùis, ’s ghabh e’n coinneamh Iseabail ’s thug e sgaile pòige dhi. “A shùigh mo chridhe Iseabail, ’s mise ghabh an t-aithreachas air son mar a rinn mi o’n là dh’ fhàg mi thusa. Bhuail e ’sa cheann agam roid a thoirt a Mhanainn a dh’amharc air mo mhàthair, agus bha duil agam a bhi air ais an ceann beagan laithean; ach bha mo chridhe gu bristeadh leis an aithreachas a chionn so a dheanamh air eagal gu ’m biodh tusa gabhail fadachd. Tha mi ’g iarraidh moran mathanais ort. Bithidh gach ni gu ceart gu ’n dàil nuair a ruigeas sinn mo mhàthair. Ach de air an t-saoghal a ghluais o’n tigh thu? Tha eagal mòr orm gu ’n d’fhuair thu moran o dh’ fhàlbh thu ’s gu ’n cuir e galair do bhais air do shiubhal. Biodhmaid a falbh.”
’Se fior bheagan a chreid Iseabail bhochd ma chreid i dad idir, de na briathraibh so. Bha a beachd fhein aice air Monagan, ach cha do leig i dad oirre mu ’n airgiod no mu ’n uaireadair. Bha duthar na h-oidhe a’ teannadh ri còmhdachadh gach ni, agus bha eagal a beatha oirre. Cha robh fhios aice nach tugadh e oidhirp air a mort, agus bha sgian ludhaidh fosgailte ’na pòcaid air an earalas. Bha iad mar so a’ coiseachd air an aghaidh mar gu ’m biodh iad cho còirdte ri da cheann eich. Cha robh son seach aon ag ràdh a bheag. Ach mu’n canadh tu h-aon s a dha thug Monagan caomh cruinn leum thar an rathaid a steach do ’n choille, ’s cha robh an t-ath shealladh aig Iseabail dheth. Thug i oidhirp air a leantuinn, ach o’n bha choille cho tiugh cha b’urrainn i dad a dh’ astar a chur ’na déigh. Lean i roimpe mar a b’ fhearr a b’ urrainn di an duil an dràsta ’s a rithist gu ’n ruigeadh i iomall na coille. Mu dheireadh thall chaill i a cùrsa gu buileach, ’s cha robh fhios aice càite ’n robh i ’dol, mar nach b’ ioghnadh, an déigh na rinn i ’dh’ astar ré an latha, bha i air fàs gle sgìth agus airsneulach. Bha na h-uile rud na h-aghaidh, agus ged a bha deagh mhisneach aice riamh bha i nis air thuar a thréigsinn gu buileach. Cha robh aice ach am bàs roimpe ’s na deigh; na ’n stadadh i far an robh i bhàsaicheadh i leis an fhuachd, oir bha ’n oidhche fliuch agus fuar; na’n cumadh i air a h-aghaidh cha b fhada gus an tugadh i thairis leis an sgìos. ’S e rud a rinn i, chum i air adhart mar a b’ fhearr a b’ urrainn di. Chunnaic i solus beag mùgach fada uaipe, agus rinn i dìreach air. Ràinig-a- cheart-air-éiginn. Ach ciod a b’iongantaiche leatha ’nuair a bha i ’dlùthachadh ris a’ bhothan uaigneach so na guth Mhonagain a’ chluinntinn ’s caithream aige air gabhail phort. Thàinig i gu fàilidh gu uinneig bhig a bh’ air cùl a bhothain ’s dh’amhairc di gu caol a steach. Chunnaic i air ball cur an tighe. Bha Monagan an sin agus triùir no ceathrar eile de bhalagairean bhalach maille ris, agus cailleach mhòr fheusagach, ghlas, air an robh coltas air leth dalma agus dannarra. Chlisg i leis an eagal nuair a chunnaic i iad. Bha iad gu léir air an dall daoraich, ’s bheireadh iad greis air gabhail phort ’s air dannsadh, ’s treis eile air trod ’s air sglàmhachd. Mu dheireadh thall thuit iad uile seachad ’nan codal thall ’s a bhos timchioll an teine ach Monagan agus a’ chailleach mhòr, a’ mhàthair. A reir coltais cha robh leaba a’ stigh ach an t-aon, agus fhuair Monagan a dh urram, o’n bha e air ùr thighinn dhachaidh agus sluim mhath airgid aige, a dhol a luidhe innte ’n oidhche sin. Nuair a dh’ òl e-fhéin ’sa mhàthair làn no dha na slige air a chéile chaidh e luidhe. Chunnaic Iseabail e cur an sporain agus an uaireadair fo ’cheann. Smuainich i o’n a rinn i na rinn i air toir an airgid gun tugadh i aon oidhirp eile fhathast mu ’n tugadh i suas a’ chùis. ’Nan rachadh an gnothach leatha bu mhaith, ach na’m beireadh iad oirre bha i cinnteach gu’n rachadh a cur as an rathad air dhòigh eigin. Bha i air a’ cur thuige cho mor ’s gu ’n robh i coma co dhiu bhitheadh i beò no marbh, agus ’se bh’ ann gu ’n rinn i suas a h-inntinn gu ’m feuchadh i ris an uaireadair agus an t-airgiod a thoirt gun fhios o cheann Mhonagain. Dh’ ealaidh i steach gu bog, balbh nuair a shaoil leatha gu’n robh iad uile nan suain chodail. Ràinig i ’n leaba ’s thug i’n t-uaireadair leatha ’s thug i na buinn di. Bha i mar gu ’m faigheadh i neart as ùr. Bha i glé thoilichte, ach bha ’n t-eagal oirre. Cha robh i ro chinnteach cia mar a gheibheadh i air a h-ais a dh’ ionnsuidh a bhaile-phuirt, a thaobh gu ’n robh an oidhche ann agus nach robh beachd mhath aice air an rathad air an d’ thàinig i. Coma co dhiu, chum i roimpe, ’s ghreas i ’cas, oir bha eagal oirre nan duisgeadh Monagan ’s gu ’n iondraineadh e’n t-airgiod gu’m biodh e air a tòir ’sa mhionaid. Gu fortanach dh’ aimis i air an rathad mhor ann an tighinn an latha. Cha robh i fad air adhart gus an d’ rug fear aig an robh each ’us cairt oirre. Ghuidh i air a toirt do ’n bhaile phuirt agus gu ’m faigheadh e làn phaigheadh. Rinn e so. Ràinig i ’m baile ’s fhuair i mach gu ’n robh long a’ dol a sheoladh air an fheasgar sin fhein gu ruige Glasachu. Fhuair i air bòrd, agus mu ’n deachaidh a’ ghrian fodha bha i far nach ruigeadh Monagan air dad a dhragh a chur oirre. Fhuair an long soirbheas glé fhàbharach, agus cha luaithe ràinig i Glasachu, ’sa fhuair Iseabail a cas air tir na thug i a h-aghaidh air a dachaidh. Bha gach ni gu dòigheil aig Màiri.
Ged a fhuair Iseabail bhochd mòran allabain agus moran dragha inntinn as deigh Mhonagain, bha i toilichte gu ’n d’fhuair i ’n t-uaireadair sàbhailte, agus an t-airgiod gu léir ach ceithir no còig puinnd Shasunnach. Cha chuala i guth riamh dé a chrioch a chaidh air Monagan caomh, ’s cha mho na sin a bha iarraidh aic’ air. Chum i ’m bùth air aghaidh mar a b’ àbhaist di, agus bha i gu comhfhurtail fhad ’s bu bheò i. Cha do dhealaich Màiri riamh rithe. Rinn isa gniomh màthar ri Màiri nuair a shiubhail i rinn i dìleabach dhi.
So, ma ta, mar a chaidh am pòsadh a dh’ Iseabail. Bha i da fhichead ’s a dha mu ’n do phos i, agus fad na h-uine sin bha i gu maith saoras dragh inntinn Ach o’n la phòs i gus an latha bhàsaich i cha robh mòran toileachaidh aice. Cha ni glé ghlic do thé sam bith sgaomaire òg a phòsadh, ’nuair a theid i thar an da fhichead bliadhna. Agus bu chòir do na h-uile té, sean ’us òg, smuaineachadh da uair mu ’m pòsadh i neach sam bith. Ach cha ’n ann mar sin a tha. ’S e th’ ann cha smuainich iad idir air a chùis gu ceart. “Am fear nach seall roimhe seallaidh e ’na dhéigh.”
PEANNSDUBH. ’sa Ghaidheal.
Sean-Fhacail.
An rud a ghabhas ise ’na h-aire, cha chuir an righ fhéin as e.
An rud a’s fhiach a ghabhail, is fhiach e ’iarraidh.
An rud a nì Domhnull dona, millidh Domhnull Dona.
[Vol . 5. No. 9. p. 4]
MAC-TALLA.
A PHRIS.
Bliadhna, $1 .00
Sia miosan, .50
Tri miosan, .25
Tha ’phris ri bhi air a pàigheadh toiseach na bliadhna.
Cuirear am paipear gu luchd-gabhail am Breatuinn, an New Zealand ’s an dùthchannan eile air son $1 .52, neo 6s. 3d. ’sa bhliadhna.
Thugadh iad-san a bhios a sgriobhadh Gàilig g’ ar ’n ionnsidh an aire nach sgriobh iad ach air aon taobh d’ an duileig, agus nach bi an sgriobhadh tuilleadh us meanbh.
Biodh gach litir us eile air a seoladh gu,
J . G. MacKINNON,
Publisher ‘Mac-Talla,’
Sydney, Cape Breton.
SIDNI, OGUST 29, 1896.
Thugadh luchd-gabhail MHIC-TALLA an aire ’nuair a bhios iad a’ cur air adhart a phàighidh, nach cuir iad notaichean Geancach ugainn, oir anns an dùthaich so tha còig sentichean ’ga chumail bhar gach dolair dheth. Iadsan a bhios a’ cur airgeid ugainn as na Stàitean fhéin ’s fhearr dhaibh òrdugh posta fhaotainn; le sin a dheanamh cha chaill aona chuid iadsan no sinne.
Bhatar a’ taghadh bhall do ’n àrd pharlamaid ann an da shiorrachd Di-màirt s’a chaidh. Bha aig dithis de mhinisteirean a chrùin ri aiteachan suidhe fhaotainn, —Blair agus Patterson. Thagh siorrachd Ghrey, an Ontario, Patterson le còrr us ceithir cheud bhòt a bharrachd air Wilmot a bha ruith ’na aghaidh, agus fhuair Blair a’ stigh ann an siorrachdan Queens-Sunbury, an New Brunswick, le sia ceud a bharrachd air an fhear a bha ’ruith na aghaidh féin, MacLaughlin. Tha na ministeirean a nise air an taghadh uile, agus deiseil gu dhol a dh’ obair.
Chaidh lagh a dheanamh ’am Breatunn air an t-samhradh so, a deanamh mi-laghail a bhi toirt crodh beo a stigh dh’ an duthaich; feumaidh iad an deigh so a bhi air am marbhadh mu ’n cuirear air falbh iad as an duthaich ’s an deach an togail. ’Se ’n reusan a thatar a toirt air son so a dheanamh, gu bheil eagal orra gu ’n toirear galairean a stigh a sgaolas am measg spreidh na duthcha, ach tha daoine air an taobh so dhe ’n chuan a’ deanamh a mach gur e fior aobhar an lagha, gu robh an Riaghladh air son cothrom na b’ fhearr a thoirt do na tuathanaich Breatunnach. Roimhe so bha lan chead air crodh beò a thoirt á dùthchannan eile, ’s bha e cho soirbh an creic ri crodh na dùthcha fhéin. Ach bheir an lagh ùr so caochladh mor air sin. Cuiridh e call nach beag air Canada, oir bha i ’cur moran cruidh a null na h-uile bliadhna.
Tha Prionnsa Bismark do ’m àbhaist a bhi na àrd fhear-dreuchd anns a’ Ghearmailt an dràsta ’gabhail air fhéin fàidheadaireachd a dheanamh, gu bheil an Fhraing agus Ruisia a’ dol an guaillibh a chéile gus an Iompaireachd Bhreatunnach a chur bun os ceann! Tha feadhainn a’ deanamh a mach nach eil anns an fhàidheadaireachd sin ach “aisling caillich air a dùrachd.” “Ach ged a thigeadh i gu crich, theagamh nach rachadh aig Ruisia’ s aig an Fhraing air an dòigh fhein fhaighinn. Chaidh oidhirp dhe ’n t-seòrsa sin a thoirt le cuid de rioghachdan na Roinn-Eòrpa uair no dha roimhe, agus cha do shoirbhich leotha ro mhath; ’nuair a bha ’n t-strith seachad, bha iadsan an iochdar ’s Breatunn an uachdar.
Bha reis bhirlinnean aca ann am Breatunn air an t-seachdainn ’sa chaidh, agus bha birlinn aig Iompaire na Gearmailte, agus té eile aig fear de uaislean, Baran von Zedwitz, anns an réis. Am feadh ’sa bha iad a’ seòladh anns an réis Di-màirt, bhuail birlinn an Iompaire ann am birlinn a Bharain, agus rinn i milleadh mòr oirre. Bha am Baran fhéin air bòrd, agus fhuair e leònadh a dh’ aobharaich a bhàs am beagan ùine, Bha an sgioba gu leir air an tilgeadh dh’ an uisge, ach fhuaradh an sàbhaladh. Sguir an réis air bàll an latha sin. Bha am Baran na dhuine inbheach na dhùthaich fhéin; bha e ’na bhall dhe ’n phàrlamaid Ghearmailteach o chionn coig bliadhna fichead.
Tha iadsan aig am bheil fios ag radh gu bheil aig Cruger, fear riaghlaidh an Transvaal, an aon àireamh oghaichean ’sa th’ aig Ban-righ Victoria. Eadar chloinn us oghaichean, le ’m mnathan ’s am fir-phòsda, tha seachd fichead pearsa ’sa dha ann an teaghlach Chruger.
Tha duine ann an Stàit New Jersy, ag obair air ionnsachadh falbh aìr rothair, ged a tha e’n deigh ceud bliadhna ’sa tri dhe bheatha chur seachad. Nach e ’n diùmhlach e.
AN CRANN TARA
(Am Fiery Cross. )
PAIPEAR MIOSAIL AIR SON ALBANNAICH CANADA, anns am bheil air a chlo-bhualadh Dealbhan agus Beath-Eachdraidhean Gaidheil Chanada; Eachdraidh nam Fineachan agus dealbhan an snaicheantais; Ceol, Bardachd, agus Sgeulachdan; agus sgriobhaidhean mu iomadh ni eile. Pris: — $1 .00 ’sa bhliadhna, no sia miosan air son 50c. Sgriobh us cuir airgead guT . D. MACDONALD, 2591 St. Catherine Street, Montreal.
G. H. GUZZWELL,
Seudair agus Uaireadairiche,
Uaireadairean Oir us Airgid agus Seudan dhe gach seorsa.
Uaireadairean air an glanadh ’s air an caradh.
SIDNI, - - - C. B.
F . W. MORLEY,
DOTAIR FRADHAIRC
An aon fhear dhe sheòrsa th’ air Eilean Cheap Breatunn.
Faodar fhaicinn anns an stòr aigF . & J. Morley.
Neach sam bith aig am bheil droch fhradharc, no tha cosg speuclair nach eil a freagairt dha ’s coir dha toghal air.
Tha stoc math de speuclairean ’s de ghlaineachan sùil aige, agus ni e suas nungaidhean air son leigheas agus ceartachadh shuilean.
Sidni, C. B. Feb. 1, ’96.
C . H. HARRINGTON & CO.
Soithichean Dinnearach, Soithichean Ti, Soithichean Seomar, Soithichean Creadha dhe gach seorsa, SAOR.
Caiseart dhe gach seorsa, Brogan, Botainnean, Rubbers, &c , &c . Iad uile math ’s na prisean ceart.
Amhlan, Flur, Min, Ti, Siucar, Siabunn, Molasses, Olla, Mart fheoil, Muc-fheoil, Sgadan. An seorsa ’s fhearr.
Fiodh, Buird, Laths, Clachan-creadha, Aol, agus iomadh ni eile air am bi feum an am togail thaighean.
C . H. Harrington & Co.
Sidni, C. B.
H. D. MAC ILLE-MHAOIL,
NYANZA , C. B.
THA e creic CLOTH, DROGAID, agus PLAIDEACHAN “EUREKA” air a cheart phris air am beilear ’g an creic aig na muillin.
Tha Factoridh Eureka air aon de ’n fheadhain a’s fhearr an Canada. Choisinn na Plaideachan a thatar a’ deanamh innte DUAIS AIRGEID aig Exhabition Chanada da uair.
Chreic e an uiridh fiach cheithir cheud deug dolair ( $1400 .00) dhe na h-aodaichean so an coinneamh Clòimhe, agus tha dùil aige barrachd air sin a chreic am bliadhna.
Tha luchd-gnothuich(agents)aige mar a leanas: —Ann an Siorrachd Inbhirnis, Niall Mac Ille mhaoil, aig Loch Ainslie, agus D. D. Mac Fhionghain, (Taillear,) an Orangedale; an Siorrachd Cheap Breatunn, Tearlach E. Clark, aigCross Roads Leitche’s Creek.Tha mu dheich air fhichead sampull aodaich aca, agus theid aca air seòrsa sam bith a thoirt dhuit ochd latha ’n deigh a chloimh a chur air falbh. Am bheil iad math? THIG AGUS FAIC.
[Vol . 5. No. 9. p. 5]
NAIDHEACHDAN.
Dh’ fhosgail na sgoilean air an duthaich Diluain s’a chaidh. Bidh iad a’ fosgladh anns na bailtean an ceann seachdain eile. Tha seachdain taimh a chorr air a thoirt daibh am bliadhna.
Chaidh nighean a mhuinntir Nobha Scotia, Caitriona N. Shiosal a chur à cochall a cridhe le tàirneanach ann am Boston air an t-seachdain s’a chaidh. Chaidh i ann an laigse as nach do dhuisg i riamh.
Dhiùlt duine tha ’fuireach ann an cearna dI stàit Indiana, leigeil le ’bhean a dhol dh’an sgoe Shàbaid an la roimhe, agus thug i mach daga ’s loisg i air. Cha diult e leigeil leatha dhoil anni tuilleadh.
Tha fios á Port Hood ag innse gu’n deachaìdh naohdonar a thoirt gu cùirt an sin air an t-seachdain s’a chaidh air son a bhi glacadh ’s a marbhadh bradain gu mi-laghail ann an Amhuinn Mhargaree, agus anns an Amhuinn Bhig, aig Cheticamp. Fhuaireadh an naodhnar ciontach.
Tha nighean ann an Charlestown, Mass., Carrie M. Keating, a mhuinntir Eilean a’ Phrionnsa, an deigh fear a mhuinntir Shina a phòsadh. ’Se ’s ainm dha “Goon Ming Yen,” agus tha e ’na cheannaiche ti anns s bhaile sin. Tha feadhain a deanamh a mach nach fhada gus am bi an dealachadh ann.
Chaidh coignear iasgairean a’ mhuinntir cearna de Chuibec a chall air an t-seachdain s’a chaidh. Dh’fhàg iad an dachaidh air an 18mh latha dhe’n mhios, agus Di-Satharna s’a chaidh fhuaireadh corp fear dhiubh air an tràigh. Cha d’ fhuaras sgeul air càch, agus thatar deanamh cinnteach gu robh iad uil’ air am bàthadh.
Thainig duine ann an cearna de Arkansas ri bheatha fhéin o chionn ghoirid air doigh glé gharg. Stob e e-féin le sgian ceithir uairean, agus an sin leum e ann an tobar domhainn, far an deach e à cnaimh na h-amhach. Cha’n fhoghainn le cuid a dhaoine cur as dhaibh fein, gun e bhi air an dòigh air am miosa ’n gabh e deanamh.
Bha stoirm mhor le tàirneanaich us dealanaich ann an siorrachd Antigonish a sheachdain gus an Di-ciaduin ’s an Diar-daoin sa chaidh. Bha sabhal le fear Uilleam Boudrot, air an Amhuinn a Deas, air a bhualadh leis an dealanach ’s air a losgadh, cuide ris gach ni a bha na bhroinn, innealan tuathanachais, each, carbad, agus am fiar uile.
Bha teine ann an Gaspereaux, an Nobha Scotia, a sheachdain gus an diugh. Bhrìst e mach ann am factoridh bharailtean, agus bha e air faighinn cho fad air adhart mu’n tugadh an aire dha ’s nach gabhadh stad cur air, agus bha a dha no tri de thaighean eile air an losgadh. Tha ’n call air a mheas eadar coig ceud deug us da mhile dolair.
Chaidh àireamh mhor de luchd-obrach as na mor-roinnean iseal do Mhanitoba air a mhsos so a dh’ionnsuidh na buana. Tha ’m bàrr cho trom ann am Manitoba ’s gu’m b’ fheudar còrr us da mhile duine thoirt à àiteachan eile gùs a chur gu feum. Gheibheadh duine bha air son a dhol a dh’ obair ann, air ais ’s air adhart à Nobha Scotia air son ochd dolair fhichead.
Tha Li Hung Chang, fear de dh’ ard uaislean Shina air an t-samhradh so a cur cuairt air an Roinn Eòrpa ’s air America. Thug e sgriob air feadh na Roinn Eòrpa ’n toiseach agus toiseach na seachdain so sheòl e gu New york. Tha àireamh de dh’ uaislean eile comhla ris, agus tha moran lmrich a ’dol ’nan cois; tha mu thri cheud bocsa a falbh leothaa gach taobh an teid iad. Am measg nithean eile tha Li a giùlan leis, tha ciste-laidhe, gu bhi deiseil na’n tachradh sgiorradh sam bith a dh’aobharaicheadh a bhàs.
An deigh a choigeamh latha deug dhe’n ath mhios, bidh cead aig daoine na cearcan-tomain a shealg. Tha ’n lagh a bacadh gin dhiubh a mharbhadh dadar a cheud latha de Dhecember ’s an coigeamh latha deug de September. Faodar ian seilg sam bith eile a mharbhadh an Ceap Breatuinn eadar an fhicheadamh latha dhe’n fhoghar ’s a’ cheud latha dhe’n Mhàrt.
Tha seann Ghaidheal ann am Pictou, Alasdair Mac-an-Tòisich, a tha dà bhliadhna seachad air a’ cheithir fichead, agus ged a tha, cha do chuir e speuclair uime riamh, agus tha e ’g obair gu sùrdail a h-uile latha. ’Se ’s ceaird da bhi deanamh chuidhlichean-sniomha; chuir e crioch air cuidheal ùr air an t-seachdain s’a chaidh, agus chàraich e àireamh de sheann chuidhlichean.
A sheachdain gu la na Sàbaid s’a chaidh bha triuir nigheanan beaga ann am bata dol thairis air amhuinn bhig aig Napanee, an Ontario, ’s iad a dol dh’ an sgoil Shàbaid. Bha stoirm thairneanach ann agus bhual an dealanach air a bhàta; chaidh dithis de na h-igheanan a mharbhadh, agus chaidh an treas té fhagail gu math leòinte. Cha robh gin dhiubh thar tri bliadhn’ deug a’ dh’ aois.
Tha e coltach nach e aon duine bochd air am bheil fortan a’ tighinn. Fhuair fear Uillean H. Stephens, a tha cur seachad an t-samhraidh anns na Stàitean, fios o dhachaidh ann am Montreal ag innse gu robh piuthar athar no màthar dha air caochladh, ’s gu robh a cuid an t-saoghal ri bhi air a roinn eadar e-fhèin ua dithis eile. Thatar ag radh gur fhiach an dileab àireamh mhuilleanan.
Chaochail Sir Daibh. Mac-a- Phearsain a sheachdain gus an Di-dònaich s’a chaidh, air bord an t-soithich Labrador, a tigh’n a nall a Sasunn. Bha lighiche air bòrd ach dh’fhairtlich air feum sam bith a dheanamh dha. Rainig an soitheach Cuibec Di-haoine. Rugadh Sir Daibhidh ann an Alba ’s a bhliadhna 1818, agus thainig e mach a Chanada nuair a bha e seachd bliadhn’ deug a dh’ aois. Bha e na bhall de’n t-Seanadh o’n chaidh na mor-roinnean aonadh, agus bha e treis a bhliadhnaichean ann an dreuchd àird an riaghladh na dùthcha. Rinneadh ridire dheth ’s a bhliadhna 1884.
Chaidh soitheach-smùide am Moldavia, a chur a ghrunnd a chuain eadar so ’s an t-seann dùthaich, a sheachdain gus an Di-ciaduin s’a chaidh, le meall deighe anns ’n do bhuail i. Bhristeadh toll a stigh na toiseach, agus lionadh i le uisge gu luath. Ghreas na bha air bòrd oirre do na bàtaichean, agus beagan an deigh dhaibh a dhol annta, chaidh an soitheach fodha. Bha iad ann da dhuine fichead air fad, agus bha iad anns na bataichean fad deich uairean fichead; chaidh an sin an togail le soitheach eile thainig an rathad, ’s a thug gu New York iad. Bha am Moldavia air a turus a Wales gu Halifax le luchd guail.
POSAIDHEAN.
Anns an“Aberdeen House, ”an Sidni Tuath, air a’ 25mh latha dhe ’n mhios, leis an Urr. D. Drummond, Caiptean E. W. Hickey, Sidni Tuath, us Euphemia Churrie, nìghean Dhomhnuill Churrie nach maireann.
Aig New Campbellton, air an 26mh latha, leis an Urr. D. Drummond, Gilleasbuig Mac Fhearghais, fear-sùl na mèinne, us Ceit Anna, nighean Aonghais Chaimbeil, fear-gleidhidh an t-soluis air Eilean nan Ian.
BAS.
Air taobh tuath Loch Chatalone, air a’ cheud latha de dh’ Ogust, Eobhan Ailein, mac Alasdair us Cairistiona Nic-an-t- Saoir, sia miosan a dh’aois. “Fuilingibh do na leanabaibh teachd a m’ ionnsuidhsa, agus na bacaibh iad, oir is ann d’ an leithidibh sin rioghachd Dhe.”
OGUST, 1896.
1 Di-sathairne An Liunasdal.
2 DI-DONAICH 9mh Donach nn Trianaid.
3 Di-luain (2)An Cr.mu dheir.de ’n t-Sol. 2. 20 F,
4 Di-màirt (2)Bas an Ollaimh Mac Thomais, ’52
5 Di-ciaduin Bas Rob Dhuinn, 1778.
6 Dior-daoin (5) Blar Traigh Ghruinneart, 1598.
7 Di-haoine A Ghrian ag eiridh, 4,58,
8 Di-sathairne Duibhre air a Ghréin.
9 DI-DONAICH 10mh Donach na Trianaid.
10 Di-luain (9) An Solus Ur, 0.48. M.
11 Di-màirt Blar Dhailrigh, 1306.
12 Di-ciaduin A Ghrian a’ laidhe, 7.6,
13 Dior-daoin Bacadh na Deise Ghaidhealaich 1746
14 Di-haoine Bas Mhorair Chluaidh, 1863.
15 Di-sathairne A cheud Chr’tl. dhe’n t-Solus, 4.49, F
16 DI-DONAICH 11mh Donach na Trianaid.
17 Di-luain Bas Fhearchair Mhor, Phruisia, 1786
18 Di-màirt Blar Preston, 1649.
19 Di-ciaduin Bliadhna Thearlaich, 1746.
20 Dior-daoin Bas ’Ic Coinnich (Sar Obair. ), 1849.
21 Di-haoine Blar Dhunchaillinn, 1689.
22 Di-sathairne (23) Bas Uilleim Uallais, 1305.
23 DI-DONAICH 12mh Donach na Trianaid
24 Di-luain (23) An Solus Lan, 2.50, M.
25 Di-mairt Pongannan Pheairt, 1618.
26 Di-ciaduin A Ghrian ag eìridh, 5.20.
27 Dior-daoin Sealg Bhraight Mhair, 1714.
28 Di-haoine A Ghrian a laidhe, 6.39.
29 Di-sathairne Blar Loch-Aillse, 1722.
30 DI-DONAICH 13mh Donach na Trionaid.
31 Di-luain AnCar’tl mu dheir.de’n t-Sol.6 41M
D. A. MacFHIONGHAIN,
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, Etc.
Baile-Sheorais, E. P. I.
Ioseph A. MacGillios, Q. C., M. P.
Fear-Tagraidh, Comhairliche, Notair, &c .
SIDNI, . . . C. B.
Dr. G. T. Mac GILLEAIN,
DOTAIR FHIACAL,
OIFIG: —Os cionn Stor Harrington,
SIDNI, C. B.
So a Mhic!
Ciamar a tha d’ Uaireadair?
Ma tha e am feum càraidh air doigh sam bith, their e gu
Rhodes & Gannon,
SIDNI & SIDNI TUATH.
Cha chosg a ghlanadh ach 75c., Mainspring ,75c. An da chuid, $1 .25.
Agus theid iad an urras air an obair.
Am bheil thu gabhail Mhic-Talla?
MUR EIL
Cuir ’ga iarraidh
$1 .00 sa bhliadhna.
[Vol . 5. No. 9. p. 6]
TUS AGUS NADUR DIBHE LAIDIR.
(Air a leantuinn.)
Tha na daoine ris an abrar Quakers comharaichte air son a bhi seachnach air deoch laidir; agus uime sin tha am beathasa, a reir a cheile, ceithir bliadhna deug ni ’s fhaide na beatha a chuid eile de ’n t-sluagh. Tha cuid de ghalaraibh sgrathail do ’m bheil misgeirean a mhain buailteach. Cha ’n fhaod daoine a bhi smuaineachadh nach ’eil deoch laidir a’ deanamh coire dhaibh ach nuair a tha i ’g an goirteachadh; oir tha leighean ag innseadh gum bheil i deanamh coire an cònaidh air cho beag ’s ga ’n gabhar dhi, agus gu ’m bheil neach cuid de dh’ uairibh gun ghoirteas sam bith, nuair a tha taobh a stigh a ghoile air iongrachadh le dibhe. Mar so tha moran ’g am mealladh fhein mar a bha fear a thubhairt gu robh esa na ioma shlàinte ged a bha e ’g òl moran leanna car fhichead bliadhna, agus bhasaich e leis an t-ath latha.
Cha ’n eil beathachadh idir an uisge beatha no deoch laidir a th’ air a tarruinn mar sin; agus cha ’n eil beathachadh an leann ach na th’ anns an leann-loisgte, a bheirtheir do na mucaibh. Cha ’n fhearr fion no portair.
Tha cor moran sheoladairean agus dhaoin’ eile a leig dhiu deoch laidir gu tur, a dearbhadh gur ro mhearachd barail nan daoine a tha smuaineachadh gu ’m bheil alcohol a neartachadh neach; oir tha iad uile ag radh gum bheil iad ni’s treise ’s ni’s cruadalaiche, agus ni’s murraich air mòran obair a chur troi laimh na bha iad an uair a bha iad ag òl a bheag no mhor dhi.
Tha mile mhiltean punnd Sasonnach leth-cheud uair thairis air a chosdadh gach bliadhna ’s na rioghachdaibh so air deoch laidir, suim, a chumadh suas na bheil de shluagh an Albainn car thri bliadhna. Chuireadh na thatar a’ cur a h-aithne dh’ eorna am Breatunn comhdach, slat air dhoimhnead, air rathad mòr, coig slat air leud agus da cheud agus sea mile deug air fad.
Tha deoch laidir a toirt moran tuille call air an rioghachd na tha ’n stuth a cosdadh oir tha i toirt moran dhaoine gu bochdainn a’s laigse, a tha ’n sin a tighinn beo air daoin eile, agus tha na miltean a tha i toirt gu cionta nan eallaich air an duthaich, ai dhoigh no doigh. ’S i ’s aobhar air moran de na losgachaibh caillteach a tha tachairt tric air feadh na rioghachd, agus air iomadh long-bhriseadh, far am bheil moran bathair air a chall an cònaidh, agus iomad uair beatha dhaoine. A bharr air a so, tha i tarruinn air dhaoine moran ghalaran agus chuisean lagha, a tha mar an ceudna a cosd ro mhoran airgid.
Math a dh’ fheudte gun abair thu gu’m bheil leighean gu tric ag comhairleachadh do dhaoine deoch laidir a ghabhail, air son feum an slàinte. Ach tha mise ag radh riutsa gum bheil leighean mar so a toirt iomad neach gu dubh mhisg. Cha bu choir dhaibh so a chomhairleachadh uair air bith oir cluinn ciod a thubhairt Johnson, leigh ainmeil an Lunnuinn. “Tha mise ag radh gum bheil iad( ’s e sin deochan laidir) anns gach cuis cronail mar dheoch, agus nach eil feum orra mar leigheas, a cheann gum bheil stuthan eile againn a ni an gnothach a cheart cho math, mur dean ni ’s fhearr.” Ach tha leighean ’g a thoirt do shluagh euslan iomad uair, cheann gu ’m bheil iad furasd am faotainn, agus taitneach do ’n ghoile a thug iad fo ’n leigh.
Thachair do mhoran de leighibh mu alcohol mar a thachair dhaibh o chionn fada mu lotaibh. Bha a chleachda aca olla goileach a thaomadh orra agus theireadh iad nach gabhadh lot leigheas ceart gun so. Thachair do Fhrangach do ’m b’ ainm Paré aon uair nach b’ urrainn da olla fhaotainn; agus mar sin fhuair e doigh air lotan a leigheas ni ’b fhearr gun olla idir. ’S e thubhairt leigh Gallda ri brathair-ceird da an Dun-eidin: “Cha bu choir dhut a bhi cho dian an aghaidh dibhe, oir ’s ann orra a tha sinn a deanamh moran de ’r cosnaidh.” Tha so a leigeadh ris aon aobhar air son cuid de leighibh a bhi air taobh an òil. Tha cuid de na leighibh a’s fhearr an Dun-eidin ’s an Lunnuinn air leigeadh dhiù bhi ’g orduchadh dibhe an cuis air bith. Ma bha daoine a faotainn a chuid a b’ fhearr de na h-eugailibh air son an robh na Gaidheil a toirt uisgebeatha dhaibh, ’s ann a dhaindeoin air an leigheas mar bu trice, ’s cha b’ann le chònadh, mar a chi neach air bith a smuainicheas air buaidhibh alcohol.
Cha ’n ann air pearsa agus air sporan duine a mhain a tha deoch laidir a drughadh: tha i milleadh a chinn agus a chridhe cuideachd. Tha mheamhair a failneachadh, agus an t.uigse air a h-anfhannachadh ’s air a dalladh; agus tha an cridhe a fas fuar gun fhaireachdainn. Tha gach aon duine a bha riamh trom air an deoch ’na dhearbhadh air a so. Tha iad a fas clannail gun seagh, gun fhirinn, gun onair; agus ma gheobh iadsa pailteas dibhe ’s coma leotha ged rachadh an saoghal a dhìth. Nach uamhasach an sealladh duine tapaidh, gasda, teobh-chridheach fhaicinn air a thoirt chum na staid so!
Ach ma a dh’ fheudte gun abair thu— “O, ’sann bho anameasarrachd tha so uile a tighinn; nam fanadh daoine air cuimse, cha bhiodh ni am mearachd.” ’S ann an so agus earail a ghabhadh toirt dhaibh, thainig an latha ’s an robh milltean diu nan dubh a tha chealgaireach dair am bheil Solamh a labhairt. Mur blaiseadh daoine boinne idir, tha e soilleir ri fhaicinn gun rachadh a mhisg agus gach diubhal a tha ’na lorg air chul a dh’ aona bheum. Ach ged a bha an langan so, fanaibh air cumse, an cluasaibh dhaoine bho cheann còr a’s da mhile bliadhna bha a mhisg a sior neartachadh gus an do theann sluagh ri leigeil dhiu a bhi ’ga bhlas. Bha gach neach lan dearbhte nach d’ tigeadh an latha ’s am bitheadh esa na mhisgeir; ach a dhaindeoin gach comhairle mhisgeirean. Tha e furasd fhaicinn car son a bha na comhairlean ud gun fheum. “Fanaibh aig cuimse,” ars iadsa; ach cha d’ innis iad daibh ciod e cuimse, oir cha b’ urrainn daibh; cha robh dhaibh tomhas sonraichte ainmeachadh; oir cuiridh tomhais nach aithnich fear aige misg air fear eile; agus cha ’n e tomhas a chuireadh misg air fear an uiridh a chuireas misg air am bliadhna. Cha mhugha b’ urrainn daibh a radh, mar a dh’ fhaodas iad a radh a thaobh biadh a’s deoch, iad a ghabhail gus nach bitheadh deigh aca air tuille; oir mar is mugha a dh’ òlas neach ’s ann is mugha a dheigh air tuille. Cha robh math a radh iad a dh’òl gus am faireadh iad an cinn a fàs aotrom; oir air cheann sin bitheadh daorach bheag orra.
Ach ’s ni faoin a bhi a bruidhinn air cuimse an leithid so de chuis. Se cuimse, gu leor de ni feumail. Cha ’n urrainn cuimse a bhi an nithe cronail. B’ amaideach do neach a radh nach robh eucoir cronail nam fanadh daoine air cuimse; agus tha e cheart cho amaideach a bhi ’gradh nach eil cron an deoch laidir ma dh’fhanas daoine air cuimse, nuair a tha i deanamh cron air cho beag ’s gan olthar dhi.
’S ann o bhi ’g òl beagan an dràst ’sa rithist a thainig gach misgeir a bha riamh air an talamh gu fas deidheil air an deoch, agus gu bhi ’g ol moran. Cha chualas iomradh air neach riamh a thainig gu bhi na mhisgear a dh’ aona bheum.
On a tha nadur an duine agus buadhan na dibhe direach mar a bha iad, an ni a bha ’se a bhìtheas. Fhad ’sa bhios daoine ’ga bhlasad, thig moran diu gu bhi nam misgeiribh. Tha gach neach deas air a bhi ’n duil gun teid esa as, on a chaidh daoine eil’ as: ach beachdaicheadh e air a chuis gu geur, gun chlaon-bhreith, agus chi e nach eil dearbhadh air bith aige nach bi e air aon de ’n dream air an toir an dibhe buaidh. ’S e thug air moran fas trom air an òl gun robh iad am barail nach tigeadh an latha a thig iadsa gu bhi mar so. Tha duine cinnteach nach ionnsaich e’n t-òl fhad ’s nach blais e boinne, ach ma tha e ’ga bhlasadh cha’n urrainn da bhi cinnteach.
Cha ruig mise leas ni a radh mu ’n dòigh anns a bheil daoine carach mealladh dhaoine eile troi mheadhon deoch laidir, agus a faotainn uapa brath air iomad ni nach bu choir dhaibh innseadh; oir cha ’n eil moran aig nach eil fhios air a so a cheana.
Na biodh daoine a smuaineachadh nach dean dibhe coire dhaibh mur òil iad uair air bith gus am bi an dall daoirich orra: oir tha daoine foghluimte ag innseadh gu sònraichte gum bheil a bhi ’g a bhlas tric ni ’s miosa na bhi ’g òl moran corr uair, agus gur luaithe bheir e bas duine a tha ’g òl beagan gach latha na bas fir a dh’òlas aon, uair sa mhios gus a bheil e call a bheachd agus lus nan cas. Chunnacas daoine do’n do thog a bhlaisemeineachd so an galair ris an abair leighean ’sa Bheurladelirium tremens,no am boile critheanach eucail sgàthach, nach
[Vol . 5. No. 9. p. 7]
fhacas riamh-air neach a bha seachnach air deoch.
Dh’ innis mi dhuit gun oibrich sugh mheasan nuair a dh’ fhagthar iad sgaoilte fo ’n aile. ’S ann mar so a reir coltais, a fhuaras a mach deoch laidir an toiseach. Nuair a thug Noah an sugh as na fion-dhearcaibh, chaidh leigeil leis seasamh an saothach fosgailte; agus mar sin dh’ oibrich e. Nuair a dh’ òl ’se dheth, thug e ’n aire gu ’n d’ fhas e beothail ’na dheighe: agus mar sin mheallthar e, mar a mhealltharcho lion mile d’ a shliochd ’na dheighe. Shaoil daoine nach deanadh e coire air bith mur oileadh iad gus am bitheadh iad air mhisg; oir nuair nach oladh iad ach beagan cha robh an t-olc cho mor na cho soilleir; agus tha daoine deas air a bhi leigeil as am beachd nan dubhailcean a tha tighinn an lorg ni a tha toirt toileachadh dhaibh aig an àm; agus mar sin lean daoine air a bhi ’g òl alcohol gus an latha an diugh.
Cha robh eolas aig daoine air stuithibh tarruingte mar uisge-beatha gu naoi ceud bliadhna an deigh teachd ar Slanuighear. Mu ’n am sin bha daoine am barail gun gabhadh stuth fhaotainn a theanndadh gach ni gu-hòr; agus uime sin smuainich ollamh Arabach gum feuchadh e ri fion a tharruinn gun fhios nach fodhnadh an stuth a thigeadh as; oir bha iad eolach air tarruinn roimhe so agus bha fios aca gun robh an stuth tarruingte mòran ni bu treise na an stuth as an d’ thainig e. Rinn e sud, agus ’s ann mar sin a fhuaras a mach branndi no uisge beatha an toiseach. Cha deanadh e airgiod no òr de ni a chiuthrear ann; ach bha e moran ni bu treise gu daoine a bheothachadh na fion. ’S ann air son so a thugadh uisge beatha mar ainm air—ach ’se uisge báis ainm bu fhreagarraiche gu mor. Chaidh buaidhean an stutha a mholadh thar tomhas; cha mhor nach tugadh e beo na marbh, a reir na h-aithris. Bha daoine ’s an àm sin ro aineolach, agus deas gu bhi creidsinn gach ni a dh’ innsear dhaibh, a bha idir dealbhach, gun a bhi ’g iarraidh dearbhadh pongail gun robh e fior; agus mar sin chreid iad gu ’m bu leaghas ro fheumail alcohol. Ach ’sann mar leigtheas a mhain a ghnathaichthear e car sheachd ceud bliadhna, agus cha robh e ri fhaotainn ach am buthaibh nan leigheas-reiceadairean. Ach chomharraich cuid de na h-Arabaich mar a chuireadh branndi daoine air bhoile car seal; agus uime sin thug iad alcohol no al goril mar ainm air, ’se sin, air eadar-theangachadh, an droch spiorad, agus lean an t-ainm sin ris gus an latha ’n diugh.
Fhuaras a mach a rithist gu ’m faidhtear stuth co-ionnan a leann no ni air bith mar sin; agus their na Gaidheil amse uisge-beatha ris an stuth a gheobhair a leann bracha. Bho cheann còrr us da cheud bliadhna thoisich cuid ri smuaineachadh gur cinnteach gun robh e feumail do dhaoine slainnteach, cho math ’s do dhaoine tinn, ged a tha dearbh fhios aig gach leigh gum bheil gach leigheas cronail do dhaoine slainnteach; agus mar sin, uidh air ’n uidhe, thainig daoine gu bhi ’g a òl air gach tachartas.
P. MAC GRIOGAIR.
Tha’n Ti Uile-chmhachdach sin aig am bheil uachdaranachd os ceann nan uile, ’ga dheanamh fein ’na sheirbhiseach dhoibhsan a’s ìllse agus a’s lugha de na creutairibh aige fein. Am bu chòir do’n chinne-daoine, uime sin, a bhi co uaimhreach agus co àrd-inntinneach, is nach dean iad cuideachadh le aon a, chéile? Am bu choir doibh tair a dheanamh air an dleasnas sin trid an compairtich iad an cumhachd, an treòir, agus an co’ -fhulangas fein riùsan a’s lugha agus a’s sùaraiche dhe’n co’ -chréutairibh fein? Ma bhios an nàdur so ann an aon ’nar measgne, nach tur suarach e ann an sùilibh an Ti Bheanaichte sin. d’am bheil cunntas aig gach neach ri thabhairt suas.
Aodaichean Deante dhe gach seòrsa, Adan, Curraichdean, Leintean agus Brogan, aig D. J. Domhnullach. Tha a phris iseal, ’s tha gach ni a gheibh thu aige math.
C . P. MOORE.
THA SINN A CREIC,
Paipear-tearra Tairnnean
Luaidhe Glaine
Glasan Tuaghannan
Saibh Olla
Sguabaichean Bucaidean
Lainntearan Fudar
Sgeinein Siosaran
Paipear-tubhaidh.
SAOR AIR SON AIRGID.
Bathar Tioram.
20 paidhir de bhrogan bhan, 65c am paidhir.
Seall air Deiseachan fhirionach a tha sinn a creic air $3 .25.
Tha sinn a dol a sgur a chreic Bathair Tioram, agus creicidh sinn na th’ againn gle shaor.
IAIN A. Mac COINNICH & CO.
CARADH
Uaireadairean
Glanadh, $0 .50
Mainspring , .60
An da chuid, 1.00
W . H. WATSON
Air an t seann Laraich.
Baddeck , C. B.
Tha so air a chumail do Niall Mac Fhearghais, Taillear.
Ma tha aodach a dhith ort, feuch nach teid thu seachad air.
Taghail aig Stor
MATHESON , TOWNSEND & CO. ,
agus faic na tha aca do
bhathar de gach seorsa agus
e ri reic gu saor.
Math ar uthcha tha ’nar beachd
A. J. G. MacEachuinn,
Fear-tagraidh. Comhairliche
Notair, &c .
Fear-ionaid ard chuirteanNova Scotia
QuebecagusNewfoundland .
SIDNI, - - - - C. B.
Siosal & Crowe,
Fir-Tagraidh, Comhairlichean Notairean &c .
SIDNI, C. B.
CAILEAN SIOSAL. W. CROWE.
[Vol . 5. No. 9. p. 8]
Oran do Thobar an Traigh Loch Eridol.
LE MAIRI NIC-EALAIR.
Ciod a chuir thu, Thobair fhior-uisg’,
Dh’iarraidh anns an tràigh do chuaich’,
Far nach tig an t-eun a dh’òl dhiot,
’S nach cinn feoirnein air do bhruaich?
Gur milis ’s gur grinn thu Fhuarain,
’S air leam fheìn gur cruaidh do dhàn,
Am folach am broileach na mara,
Fhad ’s a mhaireas am muir-làn.
B’ fhearr leam d’fhaicinn anns an fhireach,
No an innis gharbh nan craobh,
Far an òilt’ thu moch us feasgar,
Leis an Eilid is a laogh.
Far an tigeadh an Damh cabrach,
O ’leabaidh ’s a chreachunn fhuar,
’Dh’òl gu deòthasach de ’n fhior-uisg,
’Rinn fhalluinn co sgiamhach tuar.
Far an iarrt’ thu leis an t-sealgair,
Sgith ’s an anmoch tighinn o’n bheinn,
’S ’n uair a dh’òladh e a leòir dhiot,
Cha lùbadh é ’m feoirnoin fò ’bhuinn.
Far an tigeadh eoin a’ bigil,
’Fhliuchadh ribhead nam ponc binn,
Seal mu’n dùisgeadh iàd a choille,
Le coireall nan laoidhean grinn.
Far ’m bu mhiann le maighdinn bhòidhich,
’Bhi cumail na còmhdhail àigh,
G eisdeachd as ùr cliu na maise,
’Chuir lasadh an cridh’ a gràidh:
I ’goid seallaidh tric a’ d’ sgàthan,
De ’n àilleachd mu’n d’rinn e sgéul,
’S ’n uair a chromadh i a dh’ òl diot,
E ’maoidheadh dhut pòig o ’béul,
B’annsa leam an sud thu, Thobair,
Na ’bhi feadh nan clachan garbh.
’Dòrtadh do shruthanan soilleir
Am broilleach nan tonnan searbh;
’Dortadh d’ fhior-uisge gu diomhain,
’S ged dh’fhiachadh tu gu La-Luain,
Cha dean thu ’n cladach na’s grinne,
’S cha dean thu milis an Cuan.
FREAGAIRT AN TOBAIR.
Ciod a chuir thu, ’bhean, ’g am chumha
Ged is garbh ’s is dubh mo chuach,
Ged nach e grinneal is grunnd dhomh,
’S nach cinn flùran air mo bhruaich.
Tha mi anns an traigh cho suaimhneach,
Ag éisdeachd ri nuallan nan tonn,
’S ged bu cheol dhomh na h-àrd langain
Aig leannan nan aighean donn.
Cha ’n eil grinneas na mna-uaisle
Ceangailte ri luach a séud,
’S ged bhios riomhadh daor mu’n fhiodhuill,
Cha dean sud na’s binn’ an téud.
’S ged bhiodh ròsan, feur, us biolair,
Mu m’ bhile ’s an aonach àrd,
’Se na b’fheairrd ni fhein sud agam,
’Bhi maiseach an sealladh Bàird’,
’S ioma bean tha’m bothan brònach,
Aig a’ bheil sòlas ’n a crann,
Nach eil aig bain-tighearna mhòrail,
Aig am bheil an t-òr neo ghann.
’S ioma bean a tha mar mise,
A dòrtadh ionmhas a gaoil
Far nach faigh i meas no pris air,
Gus an ruig i crioch a saoghail.
’S ged tha mise leth mo latha
’M folach am broilleach an loch,
Eadar tràghadh agus lionadh
Bheir mi do ’n iotmhor a dheoch.
’S ged nach tig a ghreadhan uallach,
Dh’ iarraidh fuarain feadh nan clach,
’S tric ag òl dhe’m shruthain fhior-uisg
An eala, an gèadh, us an lach.
’S ged bhithinn gu flurach ’s na tolmain,
No an innis ghuirm na tùs,,
Cha deanadh tu fhein dhomh òran,
’S cha’n fhaiceadh tu boidhchead nam ghnuis.
Cha dean mì ’n cladach na’s grinne,
’S ris a chuan cha bhi mi ’stri,
Ach bheir mi mo shruthan gu milis
Do ’n àite anns na chuireadh mi.
St. Petersburg, a’s t-fhoghar, 1875.
STOR UR TAILLEARACHD
ANN AN
StorW . E. Peters.
Aodaichean Mathadhe gach seorsa.
Gearradair air ur-ionnsachadh ann an Sgoil ghearraidh Mhitchell, an New York.
Theid sinn an urras air an obair.
MacCoinnich & Co.
Sidni, C. B.
SANAS.
Ma tha thu air son Deise mhath dheante fhaotainn air pris iseil, rach a choimhead air
D. J. DOMHNULLACH
D . A. HEARN.
Fear-Tagraidh, Notair &c . &c .,
SIDNI, - - C. B.
NUAIR THEID THU ’BHADDECK
taghail an stor
Albert I. Hart.
Tha Stoc mor aige dhe na h-uile seorsa bathair.
Bathar Tioram, Bathar Cruaidh
Amhlan, Aodaichean, Caiseart,
Adan, Curraichdean, agus iomadh ni eile.
An seorsa ’s fhearr ’s a’ phris a’s isle.
ALBERT I. HART.
Baddeck, Aug. 1, ’90.
NIALL DOMHNULLACH,
CEANNAICHE.
Ti, Siucar, Amhlan, Milseanan, &c .
Leabhraichean Gailig dhe gach seorsa.
Mu choinneamh Tigh-Osda Dhunlap.
BADDECK , C. B,
Tha e na fhear-gnothuich do’n MHAC-TALLA, agus faodar pris a phaìpear, agus ainmean luchd-gabhail a thoirt dha.
McDonald Hanrahan & Co,
Tha sinn a’ fosgladh stoc mor de Bhathar Tioram a fhuair sinn direach
A ALBA.
Tha ar prisean iosal, agus tha ’m bathar dhe’n t-seorsa ’s fhearr. A bharrachd air stoc mor de Bhathar Tioram,tha sinn a cumail
GACH SEORSA CEANNACHD.
MACDONALD HANRAHAN & Co
Mai 4. ’95;
CLO-BHUALADH air a dheanamh gu snasail ann an oifig a MHAC-TALLA. Gailig no Beurla. Ma tha dad dhe’n t-seorsa dhith ort cuir litir thugainn a feorach nam prisean.
| title | Issue 9 |
| internal date | 1896.0 |
| display date | 1896 |
| publication date | 1896 |
| level | |
| reference template | Mac-Talla V No. 9. %p |
| parent text | Volume 5 |